...و آنگاه که تا صبح بیداریم

اما در سال‌های اخیر موضوعی که بیش از گذشته مورد اهتمام متخصصان و کارشناسان قرار گرفته است، توجه بیشتر به بحث اختلال‌های خواب است.

در گذشته‌ای نه چندان دور، نگاه به خواب نگاهی حاشیه‌ای بود، اما امروزه به خوبی می‌دانیم برای ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها، افزایش طول عمر، تقویت سیستم ایمنی، محافظت از بدن و حتی برای موفقیت در درمان و بازتوانی بیماران، به این علم به شدت محتاجیم.

بدن ما به‌گونه‌ای خلق شده است که همانگونه که به آب، غذا و هوا نیاز دارد به خواب و استراحت کافی نیز نیازمند است. ما باید بخوابیم، چون خوابیدن باعث می‌شود که توانایی‌های فیزیکی، روحی، روانی، عاطفی و نیز توانایی‌های ادراکی خود مانند حافظه، صحبت کردن، تمرکز و تفکر خلاق را در حد مطلوب نگه‌ داریم. بدون هیچگونه تردیدی کیفیت زندگی ما متاثر از کیفیت خواب ماست.

دکتر خسرو صادق نیت، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو هیات مدیره انجمن پزشکی خواب در خصوص اختلال‌های خواب می‌گوید: تاکنون بیش از 80 نوع بیماری خواب تشخیص داده شده است که شایع‌ترین آن بی‌خوابی است. اختلالات خواب می‌تواند عامل بسیاری از بیماری‌های باشد. در حقیقت ریشه بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها را باید در کیفیت خواب افراد جستجو نمود. بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های مغز و اعصاب مثل سکته‌های مغزی، بیماری‌های غدد درون ریز مثل دیابت، بیماری‌های اعصاب و روان مانند افسردگی، بیماری‌ها و مشکلات شغلی مثل کاهش عملکرد و افزایش بروز خطا و سوانح همگانی می‌تواند ناشی از اختلالات خواب بوده یا توسط این اختلالات تشدید شود.

هر فرد به طور معمول یک سوم عمر خود را در خواب می‌گذراند. میزان خواب هر فرد متاثر از ساعت بیولوژیکی وی است که بر اساس ریتم شبانه روزی، بوسیله نور خورشید تنظیم می‌گردد. نور خورشید در ترشح یا عدم ترشح هورمونی به نام ملاتونین که در تنظیم سیکل شبانه روزی بدن نقش دارد موثر است. ملاتونین هورمون تاریکی نامیده می‌شود، چرا که در زمان تاریکی تولید می‌شود. در حقیقت تولید این ماده بوسیله تاریکی تحریک و تشدید شده و در اثر نور متوقف می‌شود. در انسان بیشترین میزان ترشح این هورمون در بین سنین یک تا 3 سالگی است که بتدریج با افزایش سن از میزان آن کاسته می‌شود.

بررسی‌های آماری نشان می‌دهند تقریبا نیمی از افراد بالای 65 سال از اختلالات خواب شکایت دارند. این افراد جهت به خواب رفتن، نیازمند صرف زمان بیشتری نسبت به سایرین بوده و همچنین اغلب در نیمه‌های شب از خواب برخاسته و دیگر به خواب نمی‌روند و یا این‌که مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا مجددا به خواب روند. علاوه بر سالمندان، اختلالات خواب در گروه دیگری از جمله مسافران پروازهای هوایی، بازرگانان، خلبانان، کادر پروازی و سایر افرادی که به‌طور مداوم با تغییرات ساعات شبانه روزی در اثر مسافرت‌های هوایی طولانی روبه‌رو بوده و همچنین رانندگان، پرستاران، نگهبانان و افرادی که عمدتا در شیفت‌های کاری شبانه فعالیت دارند به وفور مشاهده می‌شود.در سال‌های اخیر درخصوص شناسایی نقش ملاتونین در بدن، تحقیقات بسیاری از سوی پزشکان و متخصصان دنیا انجام شده که همگی آنها بر این نکته دلالت دارد که با استفاده از هورمون ملاتونین می‌توان به طور بارزی توانایی اشخاص را برای خوابیدن بهبود بخشید. در بررسی‌ها و مطالعات علمی مشخص شده کسانی که از هورمون ملاتونین استفاده می‌کنند دارای چرخه خواب منظم‌تری هستند. مصرف ملاتونین به میزان 3 میلی گرم در روز می‌تواند به عنوان عاملی خواب‌آور و تنظیم کننده طبیعی ساعت بیولوژیکی بدن، تاثیراتی عالی بر بهبود کیفیت خواب داشته باشد.

دکتر علی‌محمد اصغری، استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران و عضو هیات مدیره انجمن پزشکی خواب در این زمینه معتقد است: کاهش میزان ملاتونین یکی از علت‌های عمده بروز بی‌خوابی در سالمندان است. مصرف ملاتونین می‌تواند به عنوان عاملی خواب‌آور و تنظیم کننده طبیعی ساعت بیولوژیکی بدن، به تنظیم خواب خصوصا در سالمندان و افرادی که دائم در مسافرت هستند کمک کرده و نعمت برخورداری از‌یک‌خواب راحت و آسوده را به آنان باز گرداند.

سایر علت‌های بی‌خوابی می‌تواند ناشی از: مصرف داروهای محرک، مصرف برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها مثل فلوروکوئینولون، تغییرات هورمونی مثل دوران قاعدگی و یائسگی، مشکلات روحی مثل ترس، اختلالات دو قطبی افسردگی، استرس و فشارهای روحی و مشکلات عاطفی، انجام کارهای شیفتی، مسافرت‌های هوایی همراه با تغییر ساعت، صدمات مغزی، مواد مخدر مانندکوکائین، عدم رعایت بهداشت خواب، کم کاری غده تیروئید و مصرف بی‌رویه داروهای خواب‌آور باشد.