نگاهی به سقط جنین، شایع‌ترین عارضه بارداری

موجودی که دیگر نیست

شایع‌ترین عارضه بارداری سقط جنین است. این جمله یعنی این که شایع‌ترین مشکل و خطری که یک خانم باردار و جنین او را ته دید می‌کند، سقط است. آنچه در این میان نباید فراموش کنیم این نکته است که علاوه بر تمام معضلات و مشکلات جسمانی و فیزیکی، آسیب جدی روحی و روانی‌ای که از دست دادن جنین بر مادر وارد می‌سازد، غیرقابل جبران است. در این مطلب سعی کرده‌ایم بیشتر با سقط آشنا شویم.

کد خبر: ۲۱۸۳۷۵

به خروج محصول بارداری، پیش از هفته بیستم بارداری سقط خود به خودی گفته می‌شود. بیشتر موارد سقط در سه ماهه اول بارداری(12 هفته اول)‌ رخ می‌دهند و شایع‌ترین علت نیز نقایص کروموزومی است. در واقع به طور طبیعی جنین‌هایی که اختلالات شدید کروموزومی دارند در همان ابتدا تصفیه شده و می‌میرند. بنابراین در بسیاری از موارد والدین باید از این اتفاق خوشحال شوند و در واقع طبق همان اعتقاد «حتما حکمتی در کار بوده است» شکرگزار خداوند باشند.

اصطلاح دیگری که در این زمینه مطرح است تهدید به سقط است. هر گونه خونریزی به صورت خفیف، شدید یا لکه‌بینی در نیمه اول بارداری از سوی مادر باید جدی تلقی شود. این علامت می‌تواند نشانه در معرض خطر بودن جنین باشد. پس از بروز این علامت مادر باردار باید مورد معاینه پزشک قرار گیرد. اگر دهانه رحم کاملا بسته باشد و علائم دیگر خطر وجود نداشته باشد، واژه تهدید به سقط برای تشریح وضعیت جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت به مادر توصیه می‌شود استراحت کند و از فعالیت‌هایی که ممکن است برای ادامه حیات جنین خطرناک باشد، بپرهیزد. این حالت تنها وضعیتی است که می‌تواند مانع سقط شود.

در مقابل وضعیت تهدید به سقط یک حالت دیگر هم قرار دارد که سقط اجتناب‌ناپذیر نام دارد. در سقط اجتناب‌ناپذیر علاوه بر علامت‌ خونریزی واژینال، علائم خطر دیگری نظیر پارگی کیسه آب، درد و باز شدن دهانه رحم نیز وجود دارد.
در این حالت مرگ جنین حتمی است و اصرار برای حفظ جنین می‌تواند با خطراتی نظیر سقط عفونتی یا سپتیک، سقط ناکامل یا سقط فراموش شده همراه باشد که جان مادر را نیز به خطر می‌اندازند. بنابراین در وضعیت سقط اجتناب‌ناپذیر، تخلیه رحم از محصول بارداری به روشهای دارویی یا جراحی نظیر کورتاژ در مرکز بیمارستانی انجام می‌شود و پس از اطمینان از پایدار بودن وضعیت حیاتی مادر می‌توان وی را ترخیص کرد.

سقط ناکامل حالتی است که قسمتی از جنین یا جفت خارج شده و قسمت‌های دیگر باقی مانده است. در این حالت درد و خونریزی ادامه دارد. خونریزی مداوم می‌تواند برای مادر خطرناک باشد. در این حالت نیز باید تخلیه رحم در بیمارستان صورت بگیرد. سقط فراموش شده حالتی است که جنین حیات خود را از دست داده است، ولی انقباض‌های رحمی صورت نگرفته و در نتیجه جنین و جفت در رحم مادر باقی مانده است. در این حالت احتمال عفونت افزایش می‌یابد و این خطر جان مادر را تهدید می‌کند. در این حالت با توجه به صلاحدید پزشک پس از معاینه مادر و ارزیابی شرایط وی، می‌توان منتظر آغاز انقباض‌های رحمی ماند یا تخلیه رحم انجام داد.

سقط سپتیک یا عفونی یکی از خطرناک‌ترین وضعیت‌های سقط است. معمولا این حالت پس از سقط ناکامل که بی‌توجهی به آن شده است، سقط فراموش شده و اقدام به سقط در مراکز غیربهداشتی و زیرنظر افراد غیرمتخصص دیده می‌شود. در این حالت همراه با خونریزی واژینال، مادر دچار تب و درد شکمی می‌شود و علائم عفونت مانند افزایش ضربان قلب، افزایش تعداد گلبول‌های سفید و ... نیز ظاهر می‌شوند.

در صورت وجود تب و درد شکمی باید اقدامات لازم تشخیصی و درمانی انجام شوند. این اقدامات عبارتند از: تهیه نمونه و کشت از خون و سرویکس، تخلیه رحم، آنتی بیوتیک تزریقی از راه ورید، پیشگیری از کزاز، تهیه عکس رادیوگرافی در حالت‌های ایستاده و خوابیده از شکم، در صورت مشاهده علائمی دال بر پارگی رحم در رادیوگرافی‌های انجام شده باید جراحی شکم انجام گیرد.

در هر یک از حالات سقط در صورتی که مادر دارای گروه خونی RH منفی و همسر وی دارای گروه خونی RH مثبت باشد، باید تزریق آمپول روگام برای پیشگیری از حساس شدن مادر و بروز مشکل برای فرزندان بعدی انجام گیرد.

یک بار امتحان کافی است

اگر یک بار سابقه سقط داشته‌اید، می‌توانید یک بار دیگر شانس خود را برای بارداری امتحان کنید. البته بهتر است در زمان مناسبی که پزشک به شما توصیه می‌کند باردار شوید. این زمان به سن و سال شما و همسرتان بستگی دارد. از یک سو تاخیر موجب بهبود وضعیت روحی و تغذیه‌ای مادر می‌شود، از سوی دیگر افزایش سن یکی از خطرات بروز سقط است. اگر سن شما و همسرتان بالا باشد، بهتر است زودتر برای بچه‌دار شدن مجدد امتحان کنید، ولی اگر جوان‌تر هستید می‌توانید اندکی صبر کنید. به هر حال پس از گذشت چند ماه مادر توانایی بارداری مجدد را کسب می‌نماید. مهم این است که بیشتر از یک بار شانس مجدد را امتحان نکنید و اگر 2بار سابقه سقط داشتید بهتر است بررسی‌های لازم برای کشف علت سقط را آغاز نمایید. اصطلاح سقط مکرر به 3‌‌بار سقط پیاپی اطلاق می‌شود. علت‌های سقط مکرر می‌تواند یکی از این موارد باشد؛ نقایص ساختمانی رحم، مشکلات هورمونی، علل ژنتیکی، علل انعقادی، نارسایی سرویکس.

برخی از این علت‌ها قابل برطرف شدن هستند. نقص ساختمانی رحم شایع‌ترین علت سقط‌های مکرر است. در صورت وجود نقایصی نظیر رحم شاخ‌دار، وجود توده‌هایی نظیر فیبروم یا لیومیوم و ... ممکن است جراحی پیش از باردار شدن مفید واقع شود. نارسایی سرویکس نیز به حالتی گفته می‌شود که دهانه رحم به اندازه کافی توانایی بسته ماندن در برابر جنین را ندارد و پیش از موعد باز می‌شود، در این حالت نیز می‌توان با کمک سرکلاژ (بستن دهانه رحم به روشی شبیه بخیه کردن)‌ به بارداری بعدی کمک کرد.

برخی از مشکلات نیز براحتی قابل برطرف شدن نیستند ولی امروز با پیشرفت‌هایی که در علم ناباروری و درمان آن صورت گرفته است و با کمک روش‌هایی نظیرIUI ،IVF ، اهدای تخمک، اهدای اسپرم و رحم اجاره‌ای بسیاری از والدین می‌توانند به بچه‌دار شدن امیدوار باشند.

علاج واقعه قبل از وقوع

مگر از سقط هم می‌شود پیشگیری کرد؟ این پرسش یک پاسخ روشن و قاطع دارد: بله در صورتی که سابقه سقط در یکی از نزدیکان شما وجود دارد، مثلا خواهر یا مادرتان قبلا جنین خود را سقط کرده‌اند، می‌توانید با مراجعه به پزشک و بیان کردن این موضوع و علتش به پیشگیری از بروز آن در بارداری خودتان کمک کنید. ارزیابی‌های معمولی پیش از بارداری می‌تواند بسیار مفید باشد. ممکن است علت سقط یک نقص ساختمانی در لوله‌های عصبی باشد و با مصرف یک مکمل ویتامین و اسیدفولیک برطرف شود.

یکی دیگر از راه‌های پیشگیری، پرهیز از ورزش‌های سنگین یا ضربه‌های شدید به شکم به خصوص در بارداری اول است. بررسی‌های ژنتیک پیش از زایمان که به تمام زوج‌های جوان توصیه می‌شود، از بروز تالاسمی پیشگیری می‌کند. به هر حال باید به این موضوع توجه داشت که اگر چه تالاسمی به تنهایی نمی‌تواند علت قابل قبولی برای سقط باشد، ولی همراهی بیماری‌ها با یکدیگر را نباید فراموش کرد. در حقیقت تالاسمی می‌تواند با بسیاری از اختلالات کروموزومی که خود علت قابل توجهی برای سقط هستند همراه شود. اگر چنین دیدی داشته باشیم که سقط جنین یک پدیده طبیعی برای حذف جنین‌های غیرطبیعی و بیمار است، هرگونه اقدام برای پیشگیری از بیماری جنین یک اقدام در جهت پیشگیری از سقط محسوب می‌شود.

مشاوره ژنتیک برای چه افرادی لازم است؟

مهم‌ترین فاکتوری که روی اختلالات ژنتیک موثر است، سن والدین است. زنانی که بیش از 34 سال سن دارند شانس بالایی برای داشتن بچه‌هایی با اختلالات کروموزومی دارند. در مجموع پیشنهاد می‌شود والدینی که در معرض خطر زیاد از نظر به دنیا آوردن فرزند مبتلا به اختلالات کروموزومی قرار دارند، مشاوره ژنتیکی انجام دهند. این افراد عبارتند از:

1 - والدینی که یک بچه قبلی یا یکی از نزدیکان آنها سابقه نقایص هنگام تولد، اختلالات کروموزومی یا اختلال ژنتیکی شناخته شده داشتهاند.

2 - والدینی که کودک قبلی آنها عقب‌افتادگی ذهنی داشته است.

3 - والدینی که نوزاد قبلی آنها طی دوره نوزادی فوت شده است.

4 - والدینی که چندین سقط را تجربه کردهاند.

5 - والدینی که هم‌خونی یا قرابت نسبی با یکدیگر دارند.

6 - مادری که در حاملگی خود با داروها یا مواد تهدیدکننده سلامت جنین در تماس بوده است.

7 - والدینی که یکی ازآنها اختلال ژنتیکی شناخته شده دارد.

8 ‌- والدینی که یافته‌های سونوگرافی غیرطبیعی و مشکوک در جنین آنها مشاهده می‌شود.

حفاظت از مادر در برابر خطرات

تنها در صورتی که حالت تهدید به سقط وجود داشته باشد، می‌توان از سقط جنین جلوگیری کرد و در صورت همراهی تب و درد شکمی همراه با سقط نیاز به اقدامات تشخیصی و درمانی اورژانس برای نجات جان مادر وجود دارد. البته برخی از علل سقط قابل پیشگیری و اصلاح هستند، لذا پس از32 بار سقط متوالی باید بررسی‌های لازم از نظر علت سقط انجام شود تا درصورت امکان از بارداری‌های بعدی محافظت شود.

زندگی ادامه دارد

برای برخی از مادران خطرات دوران بارداری و ترس از بروز مشکل برای جنین و نوزاد آینده‌شان به قدری بزرگ جلوه می‌نماید که فراموش می‌کنند حاملگی هم جزئی از زندگی است. همان‌طور که یک دختر به مرحله بلوغ می‌رسد و بالغ می‌شود یا در سن خاصی یائسگی را تجربه می‌کند؛ بارداری نیز یک مقطع از حیات آدمی است بنابراین درخصوص رژیم غذایی، سفر، رابطه جنسی، ورزش و... نباید سخت گرفت.

رژیم غذایی: خانم باردار می‌تواند هر نوع غذایی که علاقه دارد و یا هر میزان ماده غذایی که میل دارد را مصرف نماید به شرط این که قند خون کنترل شده داشته باشد و اضافه وزن بیش از حد پیدا نکند. خانم‌های چاق‌تر می‌توانند اضافه وزنی حدود 8 کیلو و خانم‌های بسیار لاغر حداکثر تا 19‌‌کیلوگرم را تجربه کنند. به طور متوسط اضافه وزن 11تا 16 کیلوگرم طبیعی است. مصرف مکمل‌ها به جز آهن و اسیدفولیک برای خانم باردار ضروری نیست و حتی مکمل‌ها می‌توانند خطراتی نظیر مسمومیت با ویتامین ( Aدر صورت زیاده‌روی در مصرف)‌ را به همراه داشته باشند.
ورزش: مادران بارداری که قبلا ورزش می‌کردند، می‌توانند در بارداری به ورزش خود ادامه دهند. ورزش‌های سبک و متناسب با حاملگی خطرناک نیستند به شرط این که مادر دچار خونریزی، نارسایی سرویکس یا فشار خون بالا نباشد.

مسافرت: بهتر است خانم باردار از مسافرت طولانی با ماشین که امکان تحرک در آن وجود ندارد، بپرهیزد. مسافرت با قطار و هواپیما به شرط این که تکان‌های شدید و ضربه به شکم مادر وارد نسازد، مناسب‌تر است. در صورتی که مادر باردار مجبور به مسافرت طولانی با خودرو باشد، بهتر است توقف‌های کوتاه‌مدت و چند قدم پیاده‌روی داشته باشد.

رابطه جنسی: به جز حاملگی‌های پرخطر و مواردی که پزشک معالج توصیه به عدم نزدیکی می‌کند، در موارد دیگر هیچ خطری برای جنین وجود ندارد. اما به طور کلی رعایت دو نکته برای والدین ضروری است: رعایت بهداشت برای پیشگیری از عفونت ادراری و پرهیز از فشار مستقیم روی شکم مادر.