هشدار! آلودگی‌‌هوا شدت می‌گیرد

از سوی دیگر، پدیده آلودگی هوا همواره و در طول سالیان گذشته تنها در فصل سرما به یادمان می‌افتد و در زمان‌های دیگر از سال یادمان می‌رود که آلودگی هوا همواره در نزدیکی ما و به فاصله یک نفس از ما قرار گرفته است. شاید هیچ وقت فرصتی برای بازبینی آنچه در راستای توسعه انجام دادیم اما به عواقب آن نیندیشیدیم، نداشته‌ایم.

روند افزایش جمعیت و رشد اقتصادی، آنچنان تند و شتاب زده بوده است که همزمان عوامل آلاینده مستقیم و غیرمستقیم خسارت جبران‌ناپذیری برای سلامت انسان‌ها و دیگر موجودات فراهم کرده‌اند به طوری که تاوان توسعه  نابخردانه انسان‌ها را بیش از هر چیز محیط زیست پس داده است.

با توجه به رشد روزافزون تعداد وسایل نقلیه در ایران، برنامه‌ریزان و کارشناسان باید با به چالش کشیدن این موضوع، راهکارهای نوین و معقولی را برای هدایت و کنترل موج به وجود آمده ارائه کنند که کاری دشوار و دور از واقعیت نیست.

 افراد متخصص و آگاه جامعه علمی ایران می‌توانند این مهم را با فناوری‌های نوینی همچون نانو، بیو و آی تی به‌گونه‌ای مدیریت کنند که گره این کلاف سردرگم باز شود.

بر اساس گزارش بانک جهانی، خسارات سالانه آلودگی هوا در ایران تا 10 سال آینده با دو برابر شدن به حدود 16 میلیارد دلار در سال 2016 میلادی می‌رسد.

این گزارش می‌افزاید، خسارات سالانه آلودگی هوا در ایران در سال 2001، 1/7 درصد بوده که در سال 2009 به 3/10 درصد می‌رسد و سال 2019 معادل 2/19 درصد پیش‌بینی می‌شود.

به این ترتیب، ارتقای فناوری خودروها برای بهبود وضعیت‌انتشار آلاینده‌ها، بهبود کیفیت سوخت خودروها و کارخانه‌ها و استفاده از حمل ‌و نقل عمومی، از جمله راهکارهای کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود که هنوز کاملا محقق نشده است. آمار نشان می‌دهد بیش از 20 درصد مصرف انرژی کل کشور در تهران است فراتر از 5/2 میلیون خودرو در آن تردد می‌کنند و حمل و نقل در تهران به تنهایی معادل دو برابر کربن سرانه تولید شده در کشورهای جهان سوم را ایجاد می‌کند.

هم‌اکنون در تهران حدود 400 هزار موتورسیکلت تردد می‌کنند که دومین منبع تولید هیدروکربن‌های نسوخته به حساب می‌آیند. افزایش بار آلودگی ناشی از عدم ارائه تسهیلات پارکینگ نیز یکی از دلایل دیگر انتشار آلاینده‌هاست.

 اگر خودروهای بالای 20 سال از چرخه حمل و نقل شهر تهران خارج شوند، 5/22 درصد از کل میزان منواکسیدکربن منتشر شده از وسایل نقلیه در هوا کاهش می‌یابد که  با حذف خودروهای فرسوده حدود 20 درصد از سوخت مصرفی تهران کاسته می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد وسایل نقلیه موتوری در شهرهایی مانند تهران، بیش از 95 درصد از منوکسیدکربن موجود در هوا را تولید می‌کنند که تنفس آن منجر به سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود.

حتما شنیده‌اید که زندگی در مجاورت بزرگراه‌های پرترافیک با نرخ سرطان در کودکان ارتباط دارد، این یکی از مثال‌هایی است که به دنبال بررسی اثرات آلودگی هوا بر سلامت به اثبات رسیده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد غلظت منوکسیدکربن همواره در ساعات اولیه صبح و ساعات پایانی روز به بیشترین مقدار خود می‌رسد، در صورتی که در روزهای آخر هفته و تعطیل، غلظت این آلاینده در ساعات پایانی روز کاهش قابل توجهی می‌یابد.

حتی مقدار بسیار کم کربوکسی هموگلوبین باعث اثرات فیزیولوژیکی مهمی در بدن می‌شود و با افزایش آن درصد این اثرات افزایش می‌یابد.

افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی نسبت به افزایش کربوکسی هموگلوبین بسیار حساس هستند، زیرا با افزایش غلظت این ترکیب در خون، قلب باید برای جبران کمبود اکسیژن سریع‌تر کار کند.

مطالعات نشان می‌دهد حتی در مقادیر کمتر از 2 درصد نیز احتمال حمله قلبی در افراد وجود دارد.

از سوی دیگر، محققان اثبات کرده‌اند کاهش غلظت اکسیژن در خون بر فعالیت مغز نیز تاثیر بسزایی دارد.

مطالعات در این زمینه نشان می‌دهد در 5/2 درصد کربوکسی هموگلوبین قدرت تفکیک اشیا و اشخاص به وسیله مغز انسان کاهش می‌یابد.

همین مطالعات می‌گوید در 5 درصد کربوکسی هموگلوبین، سرعت واکنش‌های عضلانی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و در بیماران قلبی این علائم به صورت استرس افزایش می‌یابد.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد در 10 درصد کربوکسی هموگلوبین بیشتر مردم به سردردهای شدید دچار می‌شوند و در صورت افزایش کربوکسی هموگلوبین به میزان 50 درصد، مرگ شخص حتمی خواهد بود.

اگرچه هیچ وقت آمار دقیقی از بروز مرگ و میر‌ها و بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا منتشر نمی‌شود، اما با تحقیقات انجام شده ارتباط مستقیم آلودگی هوا با بروز این بیماری‌ها به اثبات رسیده و زنگ خطر تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها بویژه کودکان و سالخوردگان مدت‌هاست به صدا درآمده است.

از سوی دیگر با اثبات این که آلودگی هوا روی یادگیری کودکان نیز بی‌تاثیر نیست، بی‌شک آغاز فصل آموزش و سال تحصیلی برای چاره‌اندیشی دیر است و مسوولان باید برنامه‌ریزی‌های خود را بسرعت در این زمینه پیش ببرند، به طوری که نتایج آن برای مردم قابل لمس باشد.

از آنجا که وضعیت جغرافیایی شهر تهران ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، پیش‌بینی وضعیت آلودگی هوا به منظور انجام تدابیر پیشگیری نیز بسیار ضروری است.

کارشناسان معتقدند امکان پیش‌بینی وضعیت آلودگی هوا باید مانند دیگر پیش‌بینی‌های هواشناسی فراهم باشد، چراکه به این ترتیب می‌توان در شرایط هشدار و اضطرار نسبت به حفظ سلامت افراد بویژه سالخوردگان و کودکان تصمیم‌های مناسب‌تری اتخاذ کرد.

به نظر کارشناسان، سرعت فعالیت‌هایی که برای کاهش آلودگی هوا صورت می‌گیرد با روند تولید خودرو و افزایش بار ترافیکی و خروج خودروهای فرسوده همخوانی ندارد و با وجود هشدارهای بی‌شمار کارشناسان هنوز این روند ادامه دارد.

خوشبختانه مسوولان از وضعیت موجود مطلع هستند و برای حل معضل آلودگی هوا، به مقدار لازم قانون و آیین‌نامه و الگوهای فناوری وجود دارد که تنها به عزم و باور مسوولان نیاز دارند.

حمیده سادات هاشمی‌
منبع : سازمان محیط زیست، گزارش بانک جهانی