نزدیک شدن به تعریف مستند

در دو هفته گذشته، عصر هر پنجشنبه شاهد پخش مستندی جدید از شبکه یک سیما هستیم. این مستندها درباره جنگ سی و سه روزه لبنان ساخته شده اند و در هر یک از قسمت‌های آن یکی از جنبه‌های این جنگ مورد توجه قرار گرفته است. مستندهای ذکر شده محصول گروه تلویزیونی روایت فتح است که سابقه‌ای طولانی در حوزه مستندسازی جنگ دارد.

سه سوی میدان جنگ یکی از قسمت‌های این مجموعه مستند بود که هفته گذشته پخش شد. موضوع آن نیز درباره وقایع جنگ سی و سه روزه لبنان بود. سابقه تماشای چنین برنامه‌هایی نشان می‌دهد که ساده‌ترین و کم زحمت‌ترین شکل پرداختن به این موضوع این است که دوربین در چند فضای باز و بسته پای صحبت افراد حاضر در رویداد بنشیند و بعد هم با ‌ترکیب مقداری تصاویر آرشیوی، «یک برنامه» به مخاطب تحویل دهد. اما کارگردان سه سوی میدان جنگ این قاعده کلیشه‌ای و تکراری را  که متاسفانه در برخی برنامه‌های روایت فتح مشاهده می‌شود  شکسته است و شکل جذاب‌تری از مستندسازی را ارائه کرده است. این برنامه یک سال بعد از وقوع جنگ سی و سه روزه ساخته شده و به همین دلیل بار اصلی آن بر بازسازی این واقعه استوار است. دو برادر دوقلو که به عنوان خبرنگار در این رویداد حضور داشته‌اند، محور روایت فیلم هستند. نوع مصاحبه و تدوین صحبت‌های این دو برادر در ابتدای برنامه به گونه‌ای است که مخاطب ابتدا متوجه این نکته نمی‌شود و بعد که دوقلو بودن آنها مشخص می‌شود، یک غافل گیری شیرین برای مخاطب رخ می‌دهد.

نکته مثبت دیگر برنامه حضور در مکانی است که این واقعه رخ داده است. دشت خیام محلی استراتژیک است که در جنگ سی و سه روزه نقشی مهم ایفا کرده است و این مساله برای مخاطبی که آگاهی چندانی از پیشینه تاریخی این محل ندارد هم به واسطه اطلاعات مفیدی که در فیلم ارائه می‌شود، کاملا قابل باور است. باید به این نکته هم توجه کرد که این اطلاعات نیز صرفا شفاهی نیست و‌ترکیب آنها با تصاویر مختلف قدیمی و آرشیوی، بر جذابیت این بخش اضافه می‌کند.

ویژگی دیگر مستند سه سوی میدان جنگ، استفاده از یکی از سربازان حزب‌الله در سر صحنه است که البته به دلایل امنیتی، چهره او با تمهیدات تصویری نامشخص است اما بیان خاطرات وی از روزهای جنگ و نیز نمایش تصاویری که او گرفته، جذابیت قابل توجهی برای برنامه ایجاد می‌کند و این حس به مخاطب دست می‌دهد که شاهد برنامه‌ای ساختگی نیست و همه آنچه که می‌بیند و می‌شنود، واقعیتی است که رخ داده است.

در این برنامه مستند برای نمایش برخی صحنه‌ها از انیمیشن استفاده شده است. این شیوه‌ای مرسوم و معمول در همه دنیاست اما متاسفانه در داخل کشور و در میان مستندسازان ما بنا به دلایل مختلفی همچون مسائل مالی، طرفدار چندانی ندارد. در صورتی که در این برنامه کاربرد مثبت آن در چند بخش احساس می‌شود. یکی از این بخش‌ها نمایش تصویری کلی از دشت است که به هیچ وجه در شکل عادی امکان ارائه آن نبود و در بهترین حالت تنها می‌شد آن را بر روی نقشه تعیین کرد.

بخش عمده‌ای از موفقیت این برنامه مستند به دلیل به‌کارگیری تصاویر مناسب و نیز پیدا کردن افراد مناسب برای روایت داستان است. این مساله برای افرادی که با برنامه سازی در خارج از کشور آشنا باشند دستاورد کوچکی نیست اما نباید از تلاش برنامه ساز برای پرداختن به جزئیات نیز غافل بود. نمونه این تلاش درباره معرفی تانک مرکاوا به چشم می‌خورد که به موازات نمایش ورود این تانک‌ها به دشت خیام، اهمیت آنها نیز معرفی می‌شود تا حمله حزب‌الله و زمینگیر کردن این تانک‌ها به خوبی برای مخاطب توجیه شود.

قسمت‌های بعدی این مستند را می‌توانید روزهای پنجشنبه ساعت 18عصر از شبکه یک سیما تماشا کنید.

رضا استادی