مبارزه با سوداگران مرگ‌

200 میلیون نفر در دنیا یعنی 5 درصد از کل جمعیت بین 15 تا 64 سال در عرض یک‌سال دست‌کم یک بار مواد مخدر مصرف کرده‌اند. در شبکه قاچاق بین‌المللی، حداقل 10 میلیون نفر فعال هستند و چرخش مالی آن در حدود 1500 میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود.

موادمخدر سالانه حدود 600 میلیارد دلار سود به حساب سوداگران مرگ واریز می‌‌کند که این رقم چند صد برابر کل بودجه کشور ما و بسیاری دیگر از کشورهای دنیاست. 75 درصد از زندانیان کشور را به طور مستقیم و غیرمستقیم مجرمان موادمخدر تشکیل می‌دهند.

هر 2 ساعت یک معتاد در کشور می‌میرد. ایران در همسایگی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انواع مواد مخدر جهان (افغانستان و پاکستان) موسوم به هلال طلایی و در مسیر ترانزیت موادمخدر قرار گرفته است.

روزی برای مبارزه جهانی

کنفرانس بین‌المللی مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، از تاریخ 17 تا 26 ژوئن 1987 در شهر وین به منظور ابراز عزم سیاسی ملت‌ها در کار مبارزه با پدیده خانمانسوز و شوم مواد مخدر تشکیل شد و در آن سندی به تصویب کشورهای شرکت کننده رسید.

این سند، خط‌مشی همه جانبه اقدامات در خصوص کنترل مواد مخدر را از سوی کشورهای شرکت کننده مشخص و آنان را متعهد کرده است تا اقدامات بین‌المللی درباره مبارزه با قاچاق مواد مخدر را قاطعانه دنبال کنند.

این سند در 4 فصل تنظیم شد که بیش از 35 مورد اقدام عملی را همچون ارزیابی میزان مصرف، پیشگیری از طریق آموزش، نقش رسانه‌ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان، ریشه‌کنی مزارع غیر مجاز خشخاش، نابودی شبکه‌های عمده قاچاق مواد مخدر، همکاری‌های حقوقی کشورها و غیره را در خود جای داد.

این سند در 26 ژوئن مصادف با 6 تیرماه به اتفاق آراء مورد تایید و تصویب کشورهای شرکت‌کننده قرار گرفت و سالروز تصویب این سند به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر اعلام شد.

3 دهه مبارزه

پس از پیروزی انقلاب تا سال 1367 مبارزه علیه مواد مخدر چندان منسجم نبود. در آن سال ستاد مبارزه با مواد مخدر به فرمان امام راحل تشکیل شد و با تصویب قوانین آن در مجمع تشخیص مصلحت نظام، شخص رئیس‌جمهور مسوولیت رسیدگی به این موضوع را به عهده گرفت. دبیر کل ستاد، جانشین ایشان است.

این ستاد متشکل از دستگاه‌ها و سازمان‌های انتظامی، امنیتی، تبلیغی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی است که با هدف برخورد اصولی و همه‌جانبه با پدیده قاچاق مواد مخدر و اعتیاد فعالیت خود را آغاز کرد.

در ایران بر اساس تخمین‌ها، سالانه در حدود30 هزار میلیارد ریال سود ناشی از قاچاق و توزیع مواد مخدر نصیب قاچاقچیان می‌شود و در مجموع حدود 45 هزار میلیارد ریال در سال ضرر اقتصادی به کشور وارد می‌گردد.

بتدریج راهکار مبارزه با مواد مخدر در کشور تغییر کرد. برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد از سال 1373 با مشارکت کلیه دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی مرتبط با اعتیاد طراحی شد. از بارزترین نقاط قوت این برنامه، تنظیم آن با تکیه بر منابع انسانی هر منطقه بود.

هدف از اجرای برنامه‌های پیشگیری، کاهش بروز سوء‌مصرف مواد، افزایش آگاهی‌های عمومی از مضرات سوء‌مصرف مواد و به طور کلی ارتقای سلامت روانی  اجتماعی جامعه هدف بود. اما اساس مبارزه در یکی دو سال اخیر بر کاهش تقاضای مواد مخدر و کاهش آسیب در تمامی زمینه‌های فردی، خانواده و اجتماعی و مقابله حرفه‌ای با عرضه مواد مخدر استوار شده است.

جالب است بدانیم در طرحی که اخیرا نیز از جانب 12 کشور اتحادیه اروپایی برای مبارزه با مواد مخدر تنظیم شده، اصل کاهش تقاضا محور اصلی مبارزه است. در واقع این طرح به وسیله وزارت کشور ایتالیا تهیه شده است و از مجموع مباحث 24 صفحه‌ای آن 6 صفحه مستقیما به بحث کاهش تقاضا می‌پردازد و جالب این‌که در هیچ جای طرح، مطلبی از ارزیابی شیوه‌های مبارزه با توزیع مواد مخدر و کاهش عرضه، به چشم نمی‌خورد.

فرهنگ سازی صحیح 

 تولیدات آموزشی از روش‌های ارزان ارتقای سلامت جامعه محسوب می‌شود. رسانه‌های جمعی می‌توانند در حوزه اعتیاد با تکیه بر ترغیب جمعیت عمومی بویژه دانش‌آموزان و دانشجویان و افراد در معرض خطر از جمله وابستگان درجه اول معتادان یا افراد دچار دیگر آسیب‌های اجتماعی و همچنین با تکیه بر افزایش گرایش به درمان یا کاهش آسیب از طریق ترغیب رفتارهای کم‌خطر، همچون استفاده نکردن از سرنگ مشترک در جمعیت معتادان به کاهش تقاضای مواد وابستگی‌آور بپردازند.

در تولیدات آموزشی از طریق انیمیشن، تیزر تبلیغاتی، فیلم آموزشی یا سایر روش‌ها باید جمعیت هدف در پرداختن به پیشگیری یا کاهش آسیب اعتیاد به طور دقیق مشخص باشد. به این مفهوم که سازندگان باید دقیقا بدانند آیا به جمعیت عمومی می‌پردازند یا جمعیت پرخطر و اگرچه هر دو مورد نیاز است، اما این دو جمعیت هدف کاملا متفاوت با یکدیگر هستند.

محتوای آموزشی برای تولید محصولات موثر در پیشگیری از اعتیاد باید کاملا به صورت علمی انتخاب و در این اقدام، از استراتژی‌های استاندارد کاهش تقاضا به طور جدی پیگیری شود.

انتقال دانش از طریق آگاهی‌رسانی درباره گستردگی مساله اعتیاد و عوارض آن، علائم اخطاردهنده تشخیصی و ماهیت و انواع مواد مخدر و اعتیادآور، کاهش پذیرندگی و منفی کردن نگرش جمعیت عمومی بویژه جوانان به اعتیاد ، القای ترس آگاهانه از مواد مخدر، آموزش مهارت‌های زندگی بویژه توانایی حل مساله به دانش‌آموزان، بهره‌گیری از فضای خانواده برای پیشگیری از اعتیاد و ترغیب صمیمیت در خانواده‌ها، آموزش خود کنترلی، ترغیب قدرت تصمیم‌گیری، آموزش روش‌های نه گفتن، ارتقای عزت نفس و تقویت رفتارهای مثبت از راهبرد‌های استاندارد کاهش تقاضای مواد مخدر و اعتیادآور محسوب می‌شود.

نکته مهم این است که تولید محصولات پیشگیری از اعتیاد باید براساس مشکلات فعلی حاصل از این معضل که البته بسیار سریع تغییر می‌کنند طراحی شود، نه براساس داده‌های حاصل از مطالعات پیشین.

برای فردایی بهتر

اعتیاد معضلی اجتماعی است که امنیت ملی و آینده کشور ما را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد. آمارها (نه آنچه رسمی اعلام می‌شود، بلکه آنچه مردم هر روز به چشم خود می‌بینند) نشانگر رشد روزافزون معتادان در کشور ماست. اعتیاد دیگر مشکل نسل دیروز نیست، بلکه مشکل قشر جوان جامعه است که بیشتر از همه در معرض آسیب است. مسلما نمی‌توان اعتیاد را ریشه کن کرد، اما می‌توان آن ‌را کنترل کرد.

تجربه سال‌های گذشته نشان داده است مشکل اعتیاد تنها با زندان انداختن و اعدام کردن قابل حل نیست. مسلما با در اختیار گذاشتن مواد مخدر نیز به این امر دست نمی‌یابیم. فرهنگ‌سازی صحیح و ایجاد عزم ملی برای مبارزه جدی با اعتیاد تنها راهی است که پیش روی ما قرار دارد. برای داشتن فردایی بهتر راهی نداریم جز این ‌که امروز به فکر چاره‌ای برای این بلای خانمانسوز باشیم.

از اکس و شیاطین دیگر

تا چند سال پیش مواد مخدر خلاصه می‌شد در تریاک و حشیش و آخر خط هم هروئین بود. از کوکائین و ال‌اس‌دی هم تنها نامی در ایران شنیده می‌شد، اما بی‌سر و صدا مواد دیگری از مرزهای شرقی و غربی وارد کشور شدند. این مواد به آسانی عرصه را بر تریاک تنگ کرده‌‌اند و بازار را از آن خود کردند، موادی که اکنون تحت عنوان مخدرهای صنعتی و روانگردان شناخته می‌شوند.

متاسفانه به رغم تلاش‌هایی که به منظور جلوگیری از ورود مواد مخدر به کشور صورت می‌گیرد و اطلاع ‌رسانی‌هایی که در زمینه اثرات سوء مصرف روانگردان‌ها از سوی مسوولان مربوط انجام می‌شود، همچنان شاهد افزایش آمار گرایش به مخدرهای صنعتی از سوی جوانان هستیم.

با توجه به نوظهور بودن این مواد در کشور، جامعه آگاهی لازم را از مضرات آن ندارد و تصور می‌شود این قرص‌ها برای لذت‌های زودگذر است و آثاری هم بر جا نمی‌گذارد. در حالی که مواد مخدر صنعتی اعتیادآور است و کسی هم که معتاد شد اگر مصرف نکند دچار افسردگی‌های شدید و وابستگی روحی، روانی و حتی جسمی می‌‌شود.

دسترسی راحت و آسان به مخدرهای صنعتی و روانگردان، یکی از علل اصلی در گرایش نسل جوان جامعه به سمت استفاده از این مخدرهای کشنده است.

متاسفانه پلیس هنوز آمادگی لازم برای مقابله با مواد مخدر صنعتی را ندارد و در این زمینه نیازمند برنامه‌ریزی است، سردار اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی در این خصوص می‌گوید: با توجه به این ‌که قرص‌های روانگردان و... از فرمول‌های متعددی ساخته می‌شود، هنوز وسایل آشکارساز مناسب برای کشف آنها در اختیار نداریم.

به گفته فرمانده نیروی انتظامی، گمرک کشور نیز هنوز این مواد را از داروهای معمولی تشخیص نمی‌دهد؛ زیرا وسیله‌ای برای شناسایی آنها در اختیار ندارد. از سوی دیگر در هیچ جای قانون مبارزه با مواد مخدر اشاره‌ای به مواد روانگردان نشده بود.

البته اکنون در سیاست‌های کلان مبارزه با مواد مخدر، روانگردان‌ها نیز در کنار مواد مخدر قرار گرفته‌اند و در پیش‌نویس قانون جدید مبارزه با مواد مخدر نیز که در مجمع تشخیص مصلحت نظام در حال بررسی است، روانگردان‌ها نیز جزو مواد مخدر برشمرده شده‌اند.

اکس دریچه‌ای به سوی ایدز

مصرف قرص‌های اکستازی به علت ایجاد صمیمیت کاذب موجب برقراری رابطه جنسی غیرمتعارف می‌شود. از سوی دیگر، آمار بروز رفتارهای پرخطر در مصرف‌کنندگان اکستازی هشداردهنده است. مصرف این دارو، با ایجاد بی‌پروایی، رفتارهای جنسی محافظت‌ نشده و مکرر به دنبال خواهد داشت. در نتیجه ارتباط نزدیکی میان مصرف اکستازی و ابتلا به ایدز یافت شده است. همچنین بیماری‌های مقاربتی در مصرف‌کنندگان اکستازی شیوع بیشتری دارد.

همچنین استفاده از کریستال یا قرص‌های اکستازی می‌تواند نیاز و فعالیت جنسی فرد را به طور غیرعادی افزایش دهد. این به همراه دیگر تاثیرات استعمال این ماده ممکن است فرد را به قدری بی‌توجه و از خود بی‌خود کند که فرد استفاده از وسایل حفاظتی پیشگیری را فراموش کند و همچنین شخص را وادار به افراط در فعالیت‌های جنسی می‌کند که قطعا آسیب‌های غیرقابل جبرانی را به همراه دارد و امکان ابتلا به ویروس و دیگر بیماری‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد.

تاراج جوانان‌

قرص‌های شیمیایی و صنعتی روانگردان فقط با هدف نابودی نسل جوان، ساخته و در ابعاد گسترده روانه بازار مصرفی می‌شود. جوانان در شرایط حاضر در حاشیه امنیت قرار ندارند و در صورت غفلت به طور حتم این معضل خیل گسترده‌تری از نسل جوان را نشانه خواهد گرفت.

سوداگران مرگ برای اغفال جوانان این مواد را فاقد اثر اعتیادآوری معرفی می‌کنند و آنها را صرفا روشی برای لذت بیشتر از زندگی می‌نامند. در حالی که این طور نیست. کارشناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی، در توصیف مصرف قرص‌های توهم‌زا و روانگردان، به این نکته تاکید دارند که حتی یک بار مصرف آن برای امتحان نیز بسیار خطرناک بوده و ممکن است عوارض جبران‌ناپذیر طولانی‌مدت و حتی مرگ را به همراه داشته باشد.

درمان نامطلوب‌

با وجود مراکز متعدد فعال در زمینه ترک اعتیاد و فعالیت دستگاه‌های ذی‌ربط در این خصوص، میزان بازگشت معتادان ترک کرده، بسیار بالاست. عدم پیگیری و کم توجهی به مسائل روانی و اجتماعی از عمده دلایل این کار محسوب می‌شود. وضعیت درمان اعتیاد در تمام کشورها به همین گونه است. احتمال برگشت مجدد به اعتیاد در ذات این بیماری است.

کیفیت نامطلوب درمان، همکاری نکردن بیمار با درمانگر، فشارهای اجتماعی روحی و روانی، مشکلات روانشناختی و رفتاری، پیگیری نکردن درمان، مسائل شغلی و خانوادگی، از جمله مواردی است که باعث برگشت به اعتیاد می‌شود. اعتیاد یک بیماری مزمن است و درمان سریع و قطعی ندارد، بلکه باید مراقبت مداوم در مورد آن صورت بگیرد. در این میان کسانی که مدعی هستند می‌توان اعتیاد را قطعا درمان کرد، کلاهبردارانی بیش نیستند.

با وجود مخالفت بیشتر مسئولان دست‌اندرکار با تبلیغات و فعالیت برخی مراکز ترک اعتیاد، تبلیغات و فعالیت این دسته از مراکز ابعاد گسترده‌تری یافته است که از آن جمله می‌توان به تبلیغ سم‌زدایی 4 ساعته و متعاقب آن سوء‌استفاده‌های ناشی از آن، اشاره کرد. متاسفانه در روش سم‌زدایی در 4 ساعت، سوء‌استفاده‌های بسیاری می‌شود.

با شنیدن عبارت سم‌زدایی 4 ساعته، نخستین گزینه‌ای که به ذهن می‌رسد، از سر گذراندن تست اعتیاد برای مواردی از قبیل ازدواج و... است. مراجعان کافی است تنها 5 ساعت دشواری درمان را تحمل کنند، اما در نهایت تست منفی را دریافت می‌کنند.

متاسفانه حتی دیده شده در بازار مکاره درمان اعتیاد، افرادی با ادعای هیات درمانی، درمان‌های تضمینی و روش‌های ترک اعتیاد از طریق سینه‌زنی در هیات‌های مذهبی از احساسات پاک مذهبی مردم سوء‌استفاده می‌کنند.

علی اخوان بهبهانی‌