دوربرگردان مدرنیته به روایت ضد

مجموعه مستند «ضد» را باید از این دست برنامهها دانست که توانسته گفتمان تازهای را در این حوزه ایجاد کند. ضد، مستندی است که حالا به فصل سوم آن رسیده و تلاش کرده با همان زبان سادهای که دارد، بیان انتقادی درستی از زندگی مدرن و ظواهر مدرنیته داشته باشد. ضد در هر قسمت روی یکی از این مصادیق کار میکند و در فصل سوم آن به صورت متمرکزتر بر مسأله تاثیر زیست مجازی بر زندگی این روزهای ما پرداخته است. مستند ضدتلاش کرده درهر قسمت با طرح یک موضوع ظاهرا کماهمیت، به جنگ کلیشههای ذهنی مردم درباره محیط پیرامونشان برود و معتقد است که ضدیت با کلیشهها کلید دیدن وقایع جهان از دریچهای جدید است.هرقسمت از این مجموعه مستند به موضوع متفاوتی مثل آلودگی هوا، آلودگیهای نوری، حیوانات خانگی، صنایع جنگ و... پرداخته و میکوشد مردم را وادار کند که نگاه متفاوتتری داشته باشند. برای بحث درباره جزئیات تولید این مجموعه مستند، با محسن کریمیان، تهیهکننده و کارگردان مستند ضد گفتوگو کردیم.محسن کریمیان، تهیهکننده و کارگردان مستند ضد درخصوص تولید این مجموعه به جامجم میگوید: ایده اولیه مستند ضد، بحث نقد نظام سرمایهداری بود. با این حال، در زمان تولید احساس کردیم اگر بخواهیم بهصورت کلی به آن بپردازیم برای مخاطب عام جذاب نخواهد بود یا ممکن است شکل تخصصی به خود بگیرد. درعین حال ناچار میشدیم به طیف محدودی از موضوعات بپردازیم. برای همین، مسأله تاثیرات نظام سرمایهداری را روی زندگی مردم مورد توجه قرار دادیم. درواقع ارزشهایی که وارد زندگی ما شده، زاده سرمایهداری و از تاثیرات آن سیستم است. به همین دلیل به جای صحبت مستقیم از سرمایهداری، تاثیرات آن را روی سبک زندگی مدرن امروز بررسی کردیم. در واقع مستند ضد، نقد سبک زندگی مدرن است که همه با آن روبهرو هستند و مخاطب راحتتر میتواند آن را درک کند. این مستند در سه فصل ۲۰قسمتی تولید شده که الان در فصل سوم آن هستیم و تاکنون بیش از ۵۳ قسمت پخش شده است. قصد ما تولید یک مستند آرشیوی بود. اگر بخواهیم باز هم این مستند را ادامه دهیم، باید روی مصادیق داخلی بیشتر متمرکز شویم که قائدتا شکل کار، تولیدیتر خواهد شد. ساختار موضوعی برای صحبت از مدرنیتهوی در اشاره به آرشیو و محتوای مورد استفاده برای تولید مستند، اینطور بیان میکند: وقتی خواستیم مستند ضد را تولید کنیم، متوجه شدیم که رسانههای جریان اصلی، محتوای پژوهشی خیلی غنی درباره سرمایهداری تولید کردهاند. به همین دلیل ما هم از آن استفاده کردیم. آنها در این بخش بیشتر به نقد ظواهر مدرنیته در غرب پرداخته بودند. در عین حال مخاطب ایرانی شاید تاثیرپذیری بیشتری از محتوای غربی داشته باشد. همین باعث شد که از بخشی از این تولیدات بهعنوان محتوای آرشیوی استفاده کنیم. واقعیت این است که مدرنیته در غرب از ایران جلوتر است و مسیری را که ما تجربه میکنیم، آنها پشتسر گذاشته و از آن بازگشتهاند. چرا ما باید همان مسیر را طی کنیم و با بحران مواجه شویم؟ بهتر است ازهمین حالا این تجربه جهانی را ببینیم و به فکر راهحل باشیم. ما در تولید فصل اول مستند ضد، خیلی ذائقه مخاطب را نمیدانستیم و موضوعات مختلفی مطرح کردیم که شاید با هم ارتباط زیادی نداشتند اما درفصل دوم یک ساختار موضوعی تهیه کردیم که درچند دستهبندی کلی بود. درفصل سوم، کار تازهای کردیم و به صورت متمرکز به اثرات زندگی و زیست مجازی در حوزههای مختلف پرداختیم. در واقع وجه تمایز فصل سوم با دیگر فصلها درهمین است. کریمیان درخصوص بازخوردهایی که نسبت به مستند ضد مطرح شده،میگوید:به طور کلی بازخوردهای خوبی گرفتیم و برخی نکات برای بهبود مستند ازطرف مخاطبان مطرح شده. بهعنوان مثال برخی میگفتند چرا راهحل ارائه نمیکنید؟ نکته اینجاست که در خیلی از این مسائل نمیتوان راهحل قطعی مطرح کرد، البته باید به این مسأله هم توجه داشت که راهحل چنین مسائلی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و هر کسی با توجه به ذهنیت خودش باید به یک راهکار دست پیدا کند. در عین حال، بخشی از ارائه راهحل، مربوط به مطرح شدن درست مسأله است. مستند تخصصی نساختیم محسن کریمیان، تهیهکننده وکارگردان مستند ضد درخصوص پرداختن به موضوعات مختلف با زاویه دید عامه مردم عنوان میکند: چندبخش ازمستند رادردانشگاهها اکران کردیم. مخاطب دانشگاهها بههرحال قدری تخصصیتر هستند. آنها هم نظر مثبتی روی این مستند داشتند. هرچند نقد هم دراین رابطه مطرح میکردند اما من این نکته راباید بگویم که ما مستند تخصصی نساختیم؛ میخواستیم مستندی ساخته شود که برای عامه مردم قابل درک باشد. بخشی ازآن هم چاشنی روایت وقصه است که باعث میشود تمرکز روی بخشی بیشتر و روی بخش دیگری کمتر باشد. شاید برخی مخاطبان بخواهند به مستندهای اینچنینی به شکل مقاله نگاه کنند اما اینطور نیست و باید جنبه سرگرمی آن را هم در نظر داشت.