آیا فرزندان‌مان را برای پر کردن اوقات فراغت تابستان سر کار بگذاریم یا نه؟
اداره آنها هم مثل اغلب شرکت‌های خصوصی از امکاناتی نظیر مهدکودک و امکانات مشابه محروم بود. تازه اگر می‌فهمیدند باردار شده، ممکن بود ادامه کارش هم با چالش مواجه شود. خلاصه این‌که وقتی به مشکلات اقتصادی و رفاهی بچه‌دار شدن فکر می‌کرد تمام این موضوعات همچون فیلمی از پیش چشمش رد می‌شد و درنهایت به این نتیجه می‌رسید که بهتر است عطای بچه‌دار شدن را به لقای آن ببخشد و باز سرش را در گوشی تلفن‌همراهش فرو می‌برد و تصاویر بچه‌های نوزاد و شیرخواری را که در گالری گوشی‌اش ذخیره کرده‌بود، با حسرت بالا و پایین می‌کرد! حال وضعیت جمعیتی کشورمان اصلا خوب نیست. این را آمارها می‌گویند. در چنین شرایطی بود که با عنایت به هشدار کارشناسان، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت شکل گرفت و سرانجام سال گذشته تصویب و ابلاغ شد. قانونی که شاید خیلی از ما با ماجرای تسهیلات ویژه در قرعه‌کشی خودروهای ثبت‌نامی شرکت‌های خودروسازی بشناسیم اما این طرح بخش‌های گسترده‌ای دارد که کمتر رسانه‌ای شده‌است و اگر اجرایی شود، می‌تواند در رشد جمعیت تاثیر مثبتی داشته‌باشد.
رکورد‌شکنی کاهش آمار تولد
آمار تولد‌های سالانه یکی از مهم‌ترین شاخص‌‌هایی است که در زمینه سنجش میزان فرزندآوری موردتوجه است. بررسی داده‌‌های رسمی نشان می‌دهد در سال ۱۳۶۰، بیش از دو میلیون و ۴۰۰هزار تولد ثبت‌شده که این آمار در سال‌های بعد کاهشی شده‌است. این روند از سال ۱۳۶۵ آغاز شد و از سال ۱۳۹۴ شدت بیشتری یافت و در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به کمترین میزان نسبت به سال‌های قبل خود رسید و حالا هم رکورد نزولی جدیدی ثبت کرده‌است. امسال فرزندآوری به کمترین میزان در ۱۱سال اخیر رسیده و آمار ثبت‌احوال نشان می‌دهد در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۱، تنها ۸۹۳ هزار و ۷۸۶ کودک متولد شده‌اند که در مقایسه با مدت مشابه سال پیش از آن، ۷.۴درصد کاهش نشان می‌دهد. در ۱۰ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ تعداد ۹۳۷ هزار و ۷۴۹ کودک به دنیا آمدند که ۴۴ هزار نفر بیشتر از مدت مشابه در سال ۱۴۰۱ است.
آمار موالید ۱۰ماهه اول سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، تعداد تولدها نسبت به سال ۱۴۰۰ حداقل ۵درصد کاهش داشته و این روند همچنان ادامه دارد. اگر وضع به همین منوال پیش برود، آمارهای تولد در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ هم به همین منوال کاهشی خواهد بود. خلاصه این‌که وقتی به خودمان بیاییم، می‌بینیم آن رشد جمعیتی صفر و منفی که از سال‌ها قبل درباره آن هشدار داده می‌شد بسیار سریع‌تر از چیزی که فکرش را می‌کردیم، سراغ‌مان خواهد آمد. یکی از تبعات این ماجرا هم پیری جمعیت و نبودن نیروی کار است. این آمار و ارقام و گزارش‌های جمعیتی به اندازه کافی گویای ضرورت فرزندآوری است. همین مسأله هم موجب شکل‌گیری قانونی برای حمایت از خانواده و افزایش جمعیت شد.
راهکارها و تسهیلات هم زمانی اشتغال و فرزند پروری
۱- دورکاری
سال ۸۹ به پیشنهاد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه دورکاری به تصویب رسید. دو سال پس از تصویب این قانون، معاون رئیس‌جمهور اعلام کرد که بنا به دلایلی از جمله فراهم نبودن زیرساخت‌ها، نارضایتی کارکنان، دور شدن افراد از محیط کار و کاهش امنیت شغلی، مصوبه دورکاری لغو می‌شود. تقریبا از آبان ماه ۱۳۹۹ بنا بر اعلام سازمان اداری و استخدامی، بخشنامه‌ای در خصوص دورکاری و حضور کارکنان ادارات در دوران شیوع کرونا در مناطق زرد، نارنجی و قرمز صادر شد اما این قانون هم چند ماه بعد لغو شد. البته بنا به درخواست‌ها و تماس‌های مکرر مادران شاغل دارای فرزند خردسال و پیگیری‌های دکتر انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده مجوز استفاده از دورکاری برای مادران شاغل دارای فرزند زیر شش سال در مورخ ۱۲ آبان ۱۴۰۰ صادر شد. تابستان گذشته بود که انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان درباره این قانون گفت: قانون دورکاری هنوز هم وجود دارد و لغو نشده‌است. بخشنامه شده‌است که خانم‌ها همچنان می‌توانند در زمان غیر کرونا و زمانی که ادارات باز است، از قانون استفاده کنند اما این قانون بستگی به این دارد که مدیر مربوطه چقدر همکاری کند و کاری که انجام می‌دهند، قابلیت دورکاری دارد یا خیر.
۲- مشاغل خانگی
در حال حاضر ۴۲۸رشته شغل وجود دارد که می‌توان در منزل راه‌اندازی کرد و ادیتوری، تدریس خصوصی، برنامه‌نویسی، نویسندگی، بازاریابی، آشپزی و قالیبافی از‌جمله این شغل‌هاست. طبق تعریف قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی به آن دسته از فعالیت‌هایی که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب و کار بدون ایجاد اخلال در آرامش واحد‌های مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید و عرضه کالا به بازار می‌شود، مشاغل خانگی گفته می‌شود. قابلیت انجام این نوع کسب و کار در خانه مزایای بسیاری برای شاغلان این گروه شغلی ایجاد کرده‌است. شاغلان مشاغل خانگی که طبق آمارها ۸۲ درصدشان زن هستند، قادر به ایجاد توازن بین مسئولیت خانوادگی و اشتغال خواهند بود. حذف هزینه‌های مربوط به رهن و اجاره کارگاه یا مغازه، کاهش هزینه‌های ایاب و ذهاب و استفاده از سایر اعضای خانواده به‌عنوان نیروی کار جزو مزیت‌های مشاغل خانگی است. این مدل از اشتغال در اقتصاد‌های پیشرفته هم طرفداران زیادی دارد. هم‌اکنون چین، ایتالیا، استرالیا و انگلستان از جمله کشور‌های موفق در زمینه توسعه کسب و کار خانگی و کارآفرینی خانوادگی به شمار می‌روند. براساس گزارش دفتر آمار اتحادیه‌اروپا، هلند با ۱۳.۷درصد بیشترین شاغلان خانگی را دارد و در تمام کشور‌های عضو منطقه یورو و اتحادیه‌اروپا، شمار کسانی که مشاغل خانگی دارند، از شمار افرادی که از خانه برای دیگران کار می‌کنند، بیشتر است. مشاغل خانگی برای زنان دارای فرزند یکی از بهترین گزینه‌هاست. همچنان‌که در حال حاضر هم بخش عمده شاغلان در مشاغل خانگی را زنان تشکیل می‌دهند. براساس اعلام دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، بیش از ۸۲ درصد متقاضیان وام اشتغال خانگی زنان هستند که ۴۷ درصدشان زنان سرپرست خانواده هستند.
۳- اشتغال پاره وقت
یکی از مدل‌های شغلی دیگری که می‌تواند به خصوص برای مادران مناسب باشد شیوه اشتغال پاره وقت است. در چنین شرایطی این مادران می‌توانند به تناسب شرایط خانوادگی و فرزند یا فرزندان خود، وقت‌شان را تنظیم کرده و برای انجام مسئولیت محوله در محل کار حاضر شوند. اصلی‌ترین چالش در این سبک اشتغال مسأله بیمه و مزایای دیگر است که لازم است در این خصوص نیز تدابیری در نظر گرفته شود.
۴- اشتغال نیمه‌وقت
اشتغال نیمه‌وقت هم یکی از مدل‌های اشتغال مناسب برای مادران است که می‌توانند زمان بیشتری را به خانه و خانواده اختصاص داده و از مزایای اقتصادی و مالی اشتغال هم برخوردار شوند. در این مدل شغلی نیز با مسأله بیمه و مزایا مواجه‌ایم که یا به صورت محاسبه ساعات کاری و بیمه متناسب با میزان حضور در محل کار تعیین می‌شود یا به تناسب سیاست‌های جمعیتی کشور. لازم است دولت با هدف حمایت از فرزندآوری و افزایش جمعیت وارد عرصه شده و با پرداخت یارانه و تامین بودجه، هزینه بیمه این مادران را به طور کامل پرداخت کند تا آنها بتوانند دست کم از بیمه مکمل برخوردار شده و در زمان مناسب بازنشسته شوند.
۵- اشتغال پروژه‌ای
یکی دیگر از مدل‌های اشتغالی که برای مادران شاغل بسیار مناسب است سبک اشتغال پروژه‌ای است. به این معنا که این مادران می‌توانند در قراردادی پروژه‌ای با زمان معین برای انجام کاری مشخص، تعهد کنند کار را انجام داده و به موقع تحویل کارفرما بدهند اما برای انجام کار، ساعت کاری خاص یا ضرورت حضور در محل کار را نداشته‌باشند. با چنین شیوه‌ای هم مادران می‌توانند شغل و درآمد داشته‌باشند و هم به خانه و زندگی و فرزندان‌شان برسند.
آمار زنان شاغل
براساس آمار منتشر شده در سال ۱۴۰۱ تعداد کل شاغلان کشور در بهار سال جاری ۲۳ میلیون و ۵۷۷ هزار نفر برآورد شده‌است. از این تعداد افراد شاغل در اقتصاد کشور ۸۴.۴درصد سهم مردان و ۱۵.۶درصد سهم زنان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم بخش خدمات از شاغلان کل چه در مورد مردان و چه مورد زنان در بهار امسال نسبت به فصل مشابه در سال گذشته افزایش داشته‌است. سهم بخش خدمات از تعداد شاغلان زن کشور در بهار امسال بالغ بر ۶۰ درصد بوده، بانوان شاغل در این بخش در بهار ۱۴۰۱ نسبت به بهار ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۱۴هزار نفر افزایش داشته‌است اما از سوی دیگر شاغلان زن بخش کشاورزی در همین بازه زمانی نزدیک به ۱۴۰هزار نفر کاهش یافته که نشان دهنده وضعیت نامناسب کار برای بانوان در مناطق روستایی کشور است. این ۱۵درصد زن شاغل در کشور جمعیتی بالغ بر چهار میلیون نفر از جمعیت را شامل می‌شوند که گرچه نسبت به جمعیت کل کشور آمار بالایی ندارند اما نکته قابل توجه این که اغلب این زنان در سنین باروری هستند و با در نظر گرفتن تسهیلاتی برای این زنان شاغل، می‌توان آنها را به فرزندآوری ترغیب کرد و این مسأله در رشد جمعیت کشور اثرگذار خواهد بود.
راهکارها و تسهیلات همزمانی اشتغال و فرزندپروری
۱- دورکاری
سال ۸۹ به استناد اصل ۱۳۸قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه دورکاری به تصویب رسید اما در اجرا لنگ می‌زند.
۲- مشاغل خانگی
در حال حاضر ۴۲۸ رشته شغل وجود دارد که می‌توان در منزل راه‌اندازی کرد و ادیتوری، تدریس خصوصی، برنامه‌نویسی، نویسندگی، بازاریابی، آشپزی و قالیبافی از جمله این شغل‌هاست.
۳- کار پاره وقت
این مادران می‌توانند به تناسب شرایط خانوادگی و فرزند یا فرزندان خود وقت‌شان را تنظیم کرده و برای انجام مسئولیت محوله در محل کار حاضر شوند.
۴- کار نیمه‌وقت
اشتغال نیمه‌وقت هم یکی از مدل‌های کار مناسب برای مادران است که با این شیوه می‌توانند زمان بیشتری را به خانه و خانواده اختصاص داده و از مزایای اقتصادی و مالی اشتغال هم برخوردار شوند
۵- کار پروژه‌ای
مادران می‌توانند در قراردادی پروژه‌ای با زمان معین برای انجام کاری مشخص، تعهد کنند کار را انجام داده و بدون نیاز به حضور فیزیکی کار را تحویل کارفرما بدهند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
