پروژه مقاوم‌سازی خانه‌ها روی گسل بی‌تفاوتی‌ها

براساس آمارهای موجود و به طور متوسط هر ۲.۵سال یک زلزله با بزرگی ۵.۶ریشتر در منطقه‌ای از ایران رخ داده که متاسفانه در همه آنها خسارات زیادی به‌بار آمده است. نقطه اشتراک تمام خسارات سنگین در کلمه «روستا»هاست. یعنی اگر زلزله‌ای در روستایی به‌وقوع پیوسته، حتما ویرانی‌های آن بیش از مناطق شهری بوده است.

با این‌که بسیاری از روستاها حالا شهر نامیده می‌شود و جمعیت زیادی از ایرانیان را هم در دل خود جای داده اما معماری این مناطق نشان می‌دهد هنوز بر پایه ساختمان‌سازی روستایی بنا شده است. همین موضوع مهر تاییدی است بر توجه ویژه به مقاوم‌سازی و بهسازی سکونتگاه‌هایی روستایی که سال‌هاست در مورد آن صحبت می‌شود اما اقدام عاجل و جهادی برای عملیاتی کردن و به نتیجه رساندنش صورت نمی‌گیرد.

خسارات بی‌شمار برای هر زلزله

برای مقاوم نبودن بسیاری از بناها و ساختمان‌ها، همین بس که به زلزله‌های اخیر در ایران مراجعه کنیم.
از زلزله‌های ۴ و ۵ ریشتری در روستاهایی که سقف بیش از نیمی از خانه‌ها فروریختند تا زلزله‌های ۶ ریشتری که بتن و آهن و آجر ساختمان‌های شهری را هم پایین آورد. این یعنی تعداد زیادی از ساختمان‌ها عملکرد لرزه‌ای خوبی ندارد. دلیل این امر را هم باید در نبود قوانین طراحی لرزه‌ای در طول ساخت و سازها جست‌وجو کرد. متأسفانه بسیاری از ساختارهای موجود، مبتنی بر قوانین و استانداردهایی است که در گذشته تدوین شده‌ و اجرا و ساخت نامناسب ساختمان‌ها یکی از دلایل آسیب‌پذیر بودن آنها در برابر زلزله است. همچنین فرسودگی و آسیب به سازه بناها در طول زمان، می‌تواند آن را در برابر زلزله بسیار ناایمن کند.

در مقابل این فرسودگی‌‌ها، تجربه نشان داده در بازسازی‌‌های صورت گرفته طی پنج دهه اخیر نیز مواردی وجود داشته که مقاوم‌سازی‌ها را زیرسؤال برده است. یکی این‌که خانه‌های روستایی با مصالح کم‌دوام و سازه‌های نامقاوم ساخته شده و سپس بازسازی‌هایی که اغلب بدون رعایت اصول ساخت‌وسازهای سنتی و معماری بومی در تضاد با نظام معیشتی روستاهای آسیب دیده، صورت گرفته است.با تمام این تفاسیر تا قبل از سال ۱۳۸۴ که طرح نوسازی مسکن روستایی شروع شد، تنها ۷ درصد واحدها مقاوم بودند.

هر چند ده سال پیش از آن هم طرح بهسازی وجود داشت اما در آن زمان بیشتر به نوسازی واحدهای آسیب‌دیده در سوانح پرداخته می‌شد. از سال ۱۳۸۴ بود که به شکل جدی مقاوم‌سازی سالانه حدود ۲۰۰ هزار واحد کلید خورد و با فراز و فرودهای بسیار، بعد از ۱۶ سال یعنی تا سال ۱۴۰۰ یک میلیون و ۸۵۳ هزار واحد نوسازی شد. در بخش واحدهای آسیب‌دیده در سوانح نیز ۵۵۰ هزار واحد بازسازی شد که جمعا با ۷ درصد قبلی به حدود دو میلیون و ۸۰۰ هزار یعنی تقریبا ۵۰ درصد کل واحدهای روستایی می‌رسد.

بی تفاوتی بانک‌ها به حمایت ها

با گذری به استان‌ها مشخص می‌شود که وضعیت مقاوم‌سازی‌ها اصلا خوب نیست. از بازی بانک‌ها در پرداخت تسهیلات گرفته تا گرانی مصالح که از قدرت و توان روستاییان برای خرید خارج است. به عنوان مثال هم‌اکنون و در استان یزد پرداخت تسهیلات ۲۰۰ میلیون تومانی برای ساخت ۲۰۰۰ واحد مسکونی مقاوم ابلاغ شده اما بانک‌ها همکاری مناسبی ندارند و با بهانه‌های مختلف از جمله منفی بودن تراز مالی خود از حمایت‌ها شانه خالی می‌کنند.بنابراین دولت باید در کنار مردم باشد تا مقاوم‌سازی‌ها هم درست و اصولی پیش برود و هم سرعت قابل قبولی در کل کشور داشته باشد. حمایت نکردن دولت از ساخت و سازهای روستایی، آینده ناایمنی برای روستاها به وجود آورده و همین امر می‌تواند موجب مهاجرت و خالی شدن این مناطق از نیروهای مولد شود.

تا ۱۴۱۰ منتظر باشید

اواسط سال گذشته بود که مدیرکل مسکن روستایی بنیاد مسکن با اشاره به این‌که نیمی از واحدهای روستایی کشور نوسازی شده، گفت: «خانه‌هایی که مقاوم‌سازی‌شده در زلزله و سیل‌های اخیر کوچک‌ترین آسیبی ندیده و عمده تخریب‌ها مربوط به واحدهای خشت و گلی و فرسوده است.»به گفته حمیدرضا سهرابی تا سال ۱۴۰۵ طبق برنامه ۷۰درصد واحدهای مسکونی روستایی مقاوم‌سازی می‌شود. ضمن این‌که کیفیت ساخت‌وساز در روستاها با تایید وزارت راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی، بسیار بالا رفته است.

در پرداخت تسهیلات ساخت نیز مرحله به مرحله تسهیلات آزاد می‌شود. علاوه‌بر نظارت بنیاد مسکن، نظام مهندسی نیز بر مراحل مختلف پیشرفت کار را زیر نظر دارد و حق‌الزحمه مهندسان نیز مرحله به مرحله پرداخت می‌شود.چند ماه بعد از حرف‌های آقای معاون، این بار رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اعلام کرد که «براساس افق ۱۰ ساله، تا سال ۱۴۱۰ باید تمام واحدهای مسکونی در روستاها، مقاوم‌سازی و بهسازی شود» اما با گذشت یک سال، همکاری نکردن بانک‌ها و روند کندی که پرداخت تسهیلات دارد، چنین استنباط می‌شود که هنوز سال‌های سال باید منتظر شد تا تمام خانه‌ها مقاوم شود، هر چند نمی‌توان روی مقاوم‌شده‌ها هم حساب کرد.

اکبر نیکزاد گفت: «ایران کشوری زلزله‌خیز است و وضعیت نامناسب خانه‌های مسکونی در برخی روستاها، هشداری جدی برای مسئولان و البته مردم است. بر این اساس همه باید برای مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی، اقدام کنند. هیچ مسئولی حق ندارد از فرصتی که برای بازسازی و مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی روستایی ایجاد شده، استفاده نکند و باید از حداکثر ظرفیت‌های استانی و همچنین بانک‌های عامل استفاده کند.» به گفته این مسئول، باید با مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی از بروز فاجعه در زمان وقوع حوادث جلوگیری کنیم تا در این مواقع افسوس اقدامات انجام‌شده گذشته را نخوریم.

روزنامه جام جم