مدارس‌فرسوده، زلزله‌خاموش

بر همین اساس رسمی‌ترین آمار‌ها نشان می‌دهد یک سوم مدارس ایران ناایمن هستند و یک میلیون و‌۵۰۰هزار دانش‌آموز در ساختمان‌هایی درس می‌خوانند که باید تخریب و از نو ساخته شوند. از آنجا که بیشتر نقاط ایران زلزله‌خیز است، وجود مدارس فرسوده می‌تواند معضل بزرگی به شمار آمده و همیشه دلهره‌ای در دل خانواده راه بیندازد. مشکل بازسازی مدارس جایی است که وقتی خیرین و مردم وارد میدان می‌شوند، این سازمان‌ها و نهاد‌ها هستند که با آن‌ها همراهی نمی‌کنند.

حضور دانش‌آموزان در بنا‌هایی که با یک تکان می‌توانند منجر به فاجعه‌هایی بزرگ شوند، بسیار خطرناک است که به‌راحتی می‌بینیم و بی‌تفاوت از کنارش می‌گذریم. با این حال باید گفت درد مشخص است و چاره نیز مشخص، فقط تا دیر نشده باید آستین‌ها را بالا زد و اعتبارات لازم را برای بازسازی و نوسازی مدارس فرسوده تخصیص داد تا شاهد بروز حادثه‌ای دلخراش نباشیم. شاید در روزگاری که کرونا همه شهر‌ها را به تسخیر خود درآورده و مراکز آموزشی، فرهنگی و ورزشی را به تعطیلی کشانده بود، بهترین فرصت برای بازسازی و نوسازی مدارس وجود داشت، اما در آن زمان هم مسئولان دست روی دست گذاشتند و زمان را سوزانده و وقت را هدر دادند.

شهر‌های کوچک‌تر، خطرات بزرگ‌تر

بر اساس گزارش‌ها و آمار‌های موجود، شهر‌های کوچک که مرکزیت کمتری نسبت به دیگر شهر‌ها در استان‌ها دارند، بیشتر با معضل مدارس فرسوده دست به گریبان هستند و بعضا از این ناحیه دچار آسیب می‌شوند که نمونه‌های آن را در بروز آتش‌سوزی‌ها و اتفاقات ناگوار برای دانش‌آموزان طی سال‌های اخیر شاهد بودیم. یک سوم مدرسه‌های ایران ناایمن هستند و یک میلیون و ۵۰۰هزار دانش‌آموز در مدرسه‌هایی درس می‌خوانند که باید تخریب و از نو ساخته شوند. این رقم در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف متفاوت است. به‌عنوان مثال۴۰ درصد مدارس تربت‌جام در خراسان رضوی فرسوده است؛ موضوعی که حجت‌الاسلام یدا... دامن پاک، مدیر آموزش و پرورش این شهرستان آن را تایید و به جام‌جم می‌گوید: «متاسفانه در برخی مدارس شهرستان با کمبود فضای آموزشی مواجهیم و از طرفی ۴۰ درصد مدارس فرسوده است و به سمت تخریبی شدن پیش می‌رود. هم اکنون ۱۵مدرسه باید تخریب شود که خود تهدیدی برای دانش‌آموزان است که اجازه ورودشان را به چنین کلاس‌هایی نداده‌ایم.»

جالب این که مدرسه پیروزی تربت‌جام نیز با این‌که در منطقه برخوردار این شهرستان واقع شده، اما از نظر قدمت ساخت و ساز جزو فرسوده‌ترین مدارس تربت‌جام محسوب می‌شود. بنای این مدرسه به قبل از انقلاب برمی‌گردد. به رغم این‌که سازه این واحد آموزشی بتون است، ولی دیواره‌های آن کاهگلی بوده و به علت وجود موریانه، مسئولان گچ‌ها را تراشیده و دوباره گچ کرده‌اند.

سازمان‌هایی که همراه نیستند

با این‌که همه از فرسوده بودن مدارس صحبت می‌کنند، اما بسیاری از سازمان‌ها و نهاد‌ها هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که باید در مسیر بازسازی و نوسازی این بنا‌ها کمک حال شهروندان باشند. طبق دستورالعمل مصوب، خیران مدرسه ساز از پرداخت هزینه انشعاب مدارسی که می‌سازند، معاف هستند و شرکت‌های آب و برق باید انشعاب را بدون دریافت هزینه از خیر، نصب کنند متاسفانه در مواردی همکاری نکردن این شرکت‌ها باعث می‌شود تا مدارس خیرساز مورد استفاده و بهره برداری قرار نگیرند و این در شرایطی است که نیاز مبرم به فضای آموزشی جدید در نواحی مختلف کشور وجود دارد. در همین رابطه و به گفته رئیس اداره آموزش و پرورش ناحیه یک اهواز در حال حاضر ۱۳مدرسه خیر ساز در این ناحیه آموزشی وجود دارد که به‌دلیل همکاری نکردن از سوی شرکت‌های مختلف برای ایجاد انشعاب آب و برق، تاکنون به بهره‌برداری نرسیده است. با توجه به مهاجرت زیاد و بدون پیش‌بینی جمعیت به مناطق زیرپوشش ناحیه یک آموزش و پرورش اهواز، کمبود فضای آموزشی در این منطقه بسیار مشکل ساز شده لذا ایجاد فضای آموزشی جدید بسیار ضروری است. در شرایطی که ۳۰ مدرسه خیرساز هنوز تکمیل نشده، در منطقه اکباتان اهواز با ۱۵۰۰ خانوار هنوز یک مدرسه وجود ندارد و مردم با معضل بزرگ کمبود فضای آموزشی مواجهند.

زنگ هشداری برای نوسازی

موضوع مدارس فرسوده باید هر چه سریع‌تر در دستور کار دولت و خیرین مدرسه ساز قرار گیرد تا شاهد حوادث ناگواری همچون پلاسکو و متروپل نباشیم. مدارس فرسوده امروز زلزله خاموشی محسوب می‌شوند که اگر با بحران‌هایی طبیعی مانند آتش‌سوزی مواجه شوند، خسارات وارده بی‌شک غیر قابل جبران خواهد بود. آموزش و پرورش نیازمند نگاه مؤثر دولت سیزدهم است تا بتوان در کوتاه مدت مشکلات حوزه آموزش را مرتفع کرد. حوادث اخیر ساختمان‌های فرسوده و ناایمن زنگ هشداری برای نوسازی مدارس فرسوده کشور است؛ علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد و باید هر چه سریع‌تر نوسازی مدارس مورد توجه قرار بگیرد. آمار‌ها نشان می‌دهد که در آذربایجان غربی ۳۰درصد مدارس به دلیل عمر بالا فرسوده هستند و از ۵۵۰۰ مدرسه در استان یک سوم آن‌ها باید تخریب و نوسازی شوند. در شهرستان مراغه ۳۷ رصد یعنی به تعداد ۱۰۰مدرسه نیازمند نوسازی است و علاوه بر آن‌ها ۱۳مدرسه کانکسی نیز در این شهرستان وجود دارد. این در حالی است که هر سال مسئولان وعده جمع‌آوری مدارس کانکسی را می‌دهند.

رشد مدارس فرسوده

در نظام آموزشی کشور یک ماموریت یکپارچه زیر سایه عدالت تعریف شده که «هیچ دانش‌آموز لازم‌التعلیمی نباید مانده از تحصیل باشد» بر همین اساس آموزش‌و‌پرورش باید آموزش رایگان و ایمن را به دورترین نقاط کشور برساند و این مهم نیازمند زیرساخت‌های اساسی اعم از فضای فیزیکی تا سایر امکانات آموزشی است.
به گفته مهدی اسماعیلی، عضو هیات رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، اعتبارات اختصاص داده شده برای نوسازی مدارس فرسوده در بودجه ۱۴۰۱ با رشد قابل توجهی نسبت به سنوات سال گذشته روبه‌رو بوده است. امسال دقیقا ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار بودجه‌ای و همچنین حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومان از محل محرومیت‌زدایی برای تخریب و بازسازی مدارس در نظر گرفته شده، اما با تمام این تفاسیر هنوز شاهد مدارس فرسوده در سطح کشور و حتی در پایتخت هستیم. تخریب و نوسازی مدارس کشور بیش از این نیازمند اعتبار است.
به‌رغم مساعدت‌های دولت و خیرین مدرسه‌ساز شاهد رشد مدارس فرسوده هستیم. در حال حاضر حدودا ۲۷۰۰مدرسه کانکسی و ۱۰۰هزار کلاس درس نیاز به تخریب و بازسازی وجود دارد که این تعداد در جای خود رقم قابل توجهی می‌شود و ورود هر چه سریع‌تر متولیان امر را برای این مهم می‌طلبد.

وضع مدارس پایتخت خراب است
شهریور سال جاری، هنوز مدارس باز نشده بود که مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران وضعیت مدارس پایتخت را نامناسب و فرسوده توصیف کرد و گفت از نظر فرسودگی و قدمت، مدارس استان تهران جزو استان‌های آخر است و در کنار البرز و سیستان و بلوچستان قرار دارد.
علیرضا کریمیان که در جلسه شورای شهر تهران، گزارشی از وضعیت فضا‌های آموزشی ارائه می‌کرد، گفت: در تهران در ۱۹ منطقه، ۵۰۰۰ واحد آموزشی داریم که یک میلیون و ۱۶۰هزار دانش‌آموز در این واحد‌های آموزشی تحصیل می‌کنند.
وی با بیان این‌که وضعیت فضا‌های آموزشی تهران مناسب نیست و باید با کمک شورا، شرایط را بهبود ببخشیم، ادامه داد: تهران جزو استان‌های آخر از نظر فضای‌آموزشی است و متوسط سرانه فضای آموزشی در این شهر پایین است. کریمیان تاکید کرد: مدارس کاشی آبی که در دهه ۴۰ و قبل از آن، از محل سهم آموزش‌و‌پرورش ساخته شده‌اند با مشکلات فرسودگی مواجه هستند. این مدارس به‌دلیل نداشتن سند مالکیت به نام دولت، امکان بازسازی نوسازی در آن وجود ندارد. به گفته وی، مدارس کاشی‌آبی مدارسی هستند که در دهه ۴۰ساخته شده‌اند و سال ساخت آن با کاشی‌های آبی در مدرسه درج شده است و سن آن‌ها به ۶۰ سال می‌رسد.

مهاجرت‌ها و نیاز به مدارس در حاشیه
در حال حاضر سرانه فضای آموزشی برای دانش‌آموزان کشور ۵درصد، اما فضای استاندارد بیش از ۸درصد است که نشان می‌دهد ۳۰درصد مدارس کشور فرسوده است. از این تعداد مدارس فرسوده کشور، ۱۲درصد تخریبی هستند و ۱۸درصد باید مقاوم سازی شوند. در مجموع ۱۱استان زیر خط میانگین کشوری از نظر فضای آموزشی قرار دارند. استان‌های تهران، خراسان رضوی، گیلان و سیستان و بلوچستان بیشترین نیاز را به نوسازی و مقاوم سازی دارند. البته به‌دلیل افزایش مهاجرت به حاشیه شهرها، این‌مناطق نیاز به ساخت مدارس جدید دارند. از اوایل دهه‌۹۰ یعنی زمان شروع طرح مقاوم سازی فقط ۳۵درصد مدارس نیازمند مقاوم سازی و ۳۳درصد نیازمند تخریب و بازسازی بود. یعنی حدود ۷۰درصد نیازمند مقاوم‌سازی، تخریب و بازسازی بودند که اکنون این آمار برعکس شده، هرچند میزان مطالبات مردم افزایش یافته است. اولین خیر مدرسه‌ساز امام راحل بود، زیرا اعتقاد داشت همه کشور باید مدرسه شود. در حال حاضر ۶۵۰ هزار خیر مدرسه‌ساز در کشور وجود دارد و در شرایطی فعالیت‌های مدرسه سازی به برون مرزی رسیده که باید مدیران و روسای سازمان‌ها و نهاد‌های داخلی دست به دست هم بدهند و در کمترین زمان ممکن معضل مدارس فرسوده را یک‌بار برای همیشه از بین ببرند. ​​​​​​​

روزنامه جام جم