روایت زندگی زنان خرمشهر در سیما

به گزارش جام جم آنلاین، «سطر آخر» روایت افرادی است که پیش از این روایت‌های آن‌ها از روز‌های دفاع مقدس در خرمشهر و دیگر نقاط کشور منتشر شده است. این برنامه روایتگر کتاب‌هایی است که با وجود آن‌که آثار ارزشمند و دراماتیک هستند، اما مورد غفلت قرار گرفته و با داشتن روایت‌های جذاب، اما کمتر مشهور شده‌اند. از‌جمله این‌ها کتاب «ساجی» است که اثری دراماتیک و پر‌فراز و فرود و با اتفاقات خاصی همراه است که در این مستند به آن پرداخت شده است. نکته قابل‌تامل این است که بخش‌هایی از کتاب توسط افسانه بایگان خوانده می‌شود و با خود راوی کتاب هم گفتگو انجام می‌شود. با محمدامین نوروزی، تهیه‌کننده، کارگردان و فاطمه محمدی، مجری برنامه به گفتگو نشسته‌ایم که در ذیل می‌خوانید.

راوی کتاب ساجی، خانمی است که اتفاقا خودش در ابتدای زندگی خیلی فرد مذهبی‌ای نبوده است و به‌نظرم عموم مردم که داستان زندگی‌اش را بخوانند با کتاب ارتباط می‌گیرند. این زن که اصالتا اهل خرمشهر است با بهمن باقری، از آشنایانش ازدواج می‌کند و با زندگی متفاوتی روبه‌رو می‌شود. جنگ که شروع می‌شود، آوارگی این‌ها هم شروع می‌شود و در موقعیت بحرانی قرار می‌گیرند. همه آن‌ها که کتاب را خوانده‌اند، گفته‌اند متفاوت بوده است و همین بهانه‌ای شده تا سازندگان مستند سطر آخر به این کتاب بپردازند.

نوروزی، تهیه‌کننده برنامه درباره نحوه تولید و پخش مجموعه سطر آخر به جام‌جم می‌گوید: مجموعه سطر آخر روایت افرادی است که پیش از این روایت‌های آن‌ها از روز‌های دفاع مقدس در خرمشهر و دیگر نقاط کشور منتشر شده است و حالا این روایت را در قالب این مجموعه برای بینندگان تلویزیون می‌گوییم. برخی از این آثار مثل «دا» با تعداد چاپ‌های بیشتر و تبلیغات بهتری همراه بود، اما کتاب‌هایی هم هستند که کمتر در دست تبلیغ قرار گرفتند، با وجود این‌که فضای بسیار جذابی هم در روایت دارند. ما برای ساخت این مجموعه، هفت کتاب از انتشارات سوره مهر را انتخاب کردیم که ناشر کتاب‌های انقلابی و خاطرات تاریخ شفاهی از این مقطع زمانی است. ما کتاب‌های شاخص را انتخاب کردیم.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین بعد از صحبت‌هایی که با آقای علی‌اکبر شیروانی، مدیر‌عامل انتشارات سوره مهر و علیرضا ملوندی برای تولید محتوا داشتیم به این نتیجه رسیدیم که در قالب مجموعه‌ای متفاوت به راویان کتاب‌های سال‌های دفاع مقدس بپردازیم و از نقش زنان در این سال‌ها بگوییم. به‌نظرم درباره مقاومت زنان در سال‌های دفاع مقدس کم گفته شده است. البته برنامه‌هایی همچون «نیمه پنهان ماه» را داشتیم، اما در‌مجموع حضور رزمندگان و گفتن خاطرات‌شان در برنامه‌ها بیشتر از زنان بوده است؛ بنابراین این برنامه روایت متفاوتی از زنان در آن سال‌هاست.

یکی از کتاب‌هایی که در برنامه به آن پرداخته‌ایم، کتاب ساجی است که اتفاقات و ماجرا‌های آن برای مخاطبانی که کتاب را خوانده‌اند، بسیار جذاب بوده و حالا ما در مجموعه سطر آخر به آن ورود کرده‌ایم.

نوروزی با اشاره به کتاب ساجی که همچون کتاب دا، این قابلیت را دارد که به تیراژ‌های بالای ۵۰ یا حتی ۱۰۰ برسد، توضیح می‌دهد: وقتی مخاطب این کتاب را دستش بگیرد از خواندش سیر نمی‌شود و با علاقه ادامه می‌دهد. در مجموع کتاب‌هایی انتخاب شده که برای مردم جذاب باشد و بعد از پخش برنامه، خودشان کتاب را بخوانند. راویان کتاب مهمان استودیوی برنامه هستند و درباره بخشی از خاطرات و داستان‌هایشان در این کتاب می‌گویند و مخاطبان با برش‌هایی از کتاب آشنا خواهند شد.

تهیه‌کننده و کارگردان برنامه ادامه می‌دهد: این برنامه رفت و برگشت بین کتاب و خاطرات شفاهی راویان است. بخش‌هایی از کتاب توسط افسانه بایگان خوانده می‌شود و بعد با خود راوی کتاب هم گفتگو انجام می‌شود. سعی کردیم در زمان خوانش کتاب توسط خانم بایگان، تصاویر گرافیکی جذابی هم داشته باشیم. شروع و پایان برنامه هم با اوست و این بخش با گفتگو‌های استودیو تنیده شده است و زمانی که افسانه بایگان کتاب را می‌خواند، صدای استودیو را می‌بندیم تا صدای او را پخش کنیم.

 

وی درباره این‌که چطور به این قالب رسیدید؟ توضیح می‌دهد: نمی‌خواستیم برنامه صرفا یک گفتگو باشد، به همین دلیل در کنار گفتگو با راویان، خوانش بخشی از کتاب توسط افسانه بایگان را قرار دادیم، چرا که می‌خواستیم روایت برنامه برای مخاطبان جذاب و متفاوت باشد. حتی با خود گفتیم بدون سلام و علیک کردن در برنامه یک برش از زندگی را که در کتاب نقل شده، تعریف کنیم و بعد به استودیو وصل شویم. به‌عنوان مثال وقتی می‌خواهیم از کتاب ساجی بگوییم ماجرا را از خواستگاری بهمن از نسرین شروع کردیم و ....

نوروزی در پاسخ به این سوال که برای انتخاب کتاب‌ها چه معیار‌هایی در نظر گرفته‌اید، می‌گوید: ما کتاب‌هایی را انتخاب کردیم که مهجور بودند و در عین حال موضوعات جذاب و دراماتیک داشتند. درباره برخی کتاب‌های سال‌های دفاع مقدس خیلی صحبت شده است، اما در حق برخی کتاب‌ها ظلم شده و جدی مورد حمایت قرار نگرفتند. در حالی‌که به لحاظ داستان، تنوع موقعیت، اتفاقات و... از ظرفیت بالایی برخوردار بودند که به لحاظ داستانی، کشش فراوانی هم برای مخاطبان دارند.

این تهیه‌کننده درباره انتخاب افسانه بایگان توضیح می‌دهد: خانم بایگان چهره محبوبی دارد و ضمن این‌که تا به امروز کتاب‌های صوتی زیادی خوانده است؛ بنابراین می‌دانستیم حق واژگان را به‌درستی ادا می‌کند و به لحاظ حسی هم همین‌طور. او با حس‌های متفاوت، بخش‌های مختلف کتاب را خوانش کرده تا مخاطبان را به حال و هوای آن روز‌ها ببرد.

فاطمه محمدی، اجرای این برنامه را برعهده دارد که تخصص کاری او در حوزه زن و خانواده است. به همین دلیل گروه سازنده سراغ او برای اجرای مجموعه سطر آخر رفت، زیرا فضای برنامه درباره زنانی است که در سال‌های دفاع مقدس درگیر جنگ و اتفاقات آن شدند. وی درباره اجرای این برنامه عنوان می‌کند: من سال‌هاست برنامه «مادرانه» را اجرا می‌کنم که درباره دفاع مقدس، مادران و خانواده شهداست. وقتی قرار شد برنامه سطر آخر را اجرا کنم با توجه به موضوع برایم جذابیت داشت. ضمن این‌که یک گروه حرفه‌ای کار را جلو می‌برد. همچنین از مهمانان خاص هم در برنامه دعوت شده بود که برایم تازگی داشت.

وی درباره این‌که آیا قبل از حضور در برنامه درباره مهمانان مطالعه می‌کردید تا سؤالات را بپرسید؟ توضیح می‌دهد: برنامه گروه سردبیری حرفه‌ای و رسانه‌ای داشت که به مباحث خیلی خوب پرداخته بود و من در این‌باره مشکلی نداشتم. همچنین، چون در حوزه زنان کار کرده بودم نسبت به موضوع بیگانه نبودم. در صفحه اینستاگرام هم درباره مهمانان برنامه نوشتم و به‌نظرم روایت سطر آخر از مقاومت زنان در سال‌های دفاع مقدس بسیار متفاوت است و برنامه گفتگو‌محور صرف نیست. من هم تلاش کردم برنامه را به‌گونه‌ای هدایت کنم که حال واقعی راویان کتاب برای مخاطبان دیده شود. ازسوی دیگر کتاب‌هایی در این مجموعه انتخاب شده که به‌نظرم درام‌های عاشقانه آرام از سال‌های جنگ است و خانم افسانه بایگان هم سنگ‌تمام گذاشته است. دکور هم از دیگر جذابیت‌های برنامه است.

محمدامین نوروزی در پاسخ به این سؤال که تصمیمی برای ساخت آثار نمایشی از این هفت کتابی که در مجموعه سطر آخر معرفی شده، ندارید؟ گفت، اتفاقا به این موضوع فکر کرده‌ام و با خودم گفتم‌ای کاش سریالی همچون «کیمیا» که در ۱۰۰ قسمت ساخته شده بود، در قالب این سریال، قصه کتاب ساجی روایت می‌شد یا کتاب صبا انتخاب می‌شد که روایتگر خاطرات صبا وطن‌خواه است. به‌نظرم خیلی حیف است که نویسندگان و فیلمسازان به سمت ساخت چنین آثاری نمی‌روند؛ در حالی‌که می‌توان از ناگفته‌های جنگ، سریال‌های جذاب ساخت. همچنین معتقدم کمتر سراغ اقتباس از کتاب‌های خوب رفتیم و باید از کتاب‌هایی که مورد اقبال مردم قرار می‌گیرند، در قالب آثار نمایشی کار‌های خوب بسازیم، اما گاهی شاهد اقتباس‌های ضعیف هستیم مثل فیلم «دسته دختران» که اقتباس وفادارانه‌ای نیست.

هدف از ساخت برنامه؟
پرداخت بیشتر به حضور زنان در سال‌های دفاع مقدس.
دلیل انتخاب قالب؟
پرهیز از یک گفت‌و‌گوی استودیویی و یک روایت متفاوت.
معیار برای کتاب‌ها؟
انتخاب هفت کتاب مهجور، اما جذاب و دراماتیک.

صدای پوتین‌ها به گوش می‌رسد
شاید باورش سخت باشد، اما عاشق پوتین‌های واکس‌زده بودم....
این‌ها بخشی از دیالوگ‌های افسانه بایگان برای خوانش کتاب‌های مجموعه سطر آخر است که این روز‌ها پخش می‌شود. بایگان برای خوانش کتاب، سعی کرده با صدایش بازی کند و متناسب با متن به صدایش رنگ‌های خاصی داده تا برای مخاطبان، شنیدنی باشد.

فاطمه عودباشی - دبیر گروه رسانه / روزنامه جام جم