تازه آغاز ماجراست

شاید بسیاری از مراکز آموزشی، تربیتی و درمانی از تئاترکاربردی به شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند اما از چند و چون آن اطلاعی دقیق نداشته‌باشند. اتفاقی که آگاهی‌بخشی درباره آن می‌تواند منجر به تأثیراتی دوچندان شود و البته شاخه‌های آن نیز محدود به درمان و آموزش نیست و گستره‌ای وسیع‌تر از تعاریف کاربردی را در برمی‌گیرد. رحمت امینی، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و استاد دانشگاه از جمله هنرمندانی است که دغدغه تجمیع و انسجام‌بخشی به مفهوم تئاترکاربردی را دارد. او از سال‌های گذشته در پی ایجاد یک دفتر برای تئاتر‌کاربردی بوده و حالا پس از مدت‌ها پیگیری دفتر تئاتر‌کاربردی با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی هنر تأسیس شده و کار خود را آغاز کرده‌ است. با او درباره این دفتر، فعالیت‌ها و اهدافش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

اوایل دهه ۹۰ بود که یک دفتر تئاتر‌کاربردی راه‌اندازی شد اما مدتی کوتاه پس از فعالیتش متوقف شد. بد نیست به انگیزه راه‌اندازی دوباره این دفتر اشاره‌ای به پیشینه آن داشته‌ باشید.
واقعیت این است بخشی از این اتفاقات به پایان‌نامه دکتری خودم برمی‌گردد که سال ۹۰ به پایان رسید؛ آن زمان با مدیرگروه‌های دانشکده‌های تئاتری که شامل دکتر سرسنگی، خانم‌ها بزرگمهرو جدیکار بودند، سفری به آلمان داشتیم که بحث تئاتر پداگوژی (تعلیمی ـ تربیتی) مطرح بود. البته همان زمان ظفر قهرمانی‌نژاد هم در این حوزه کار می‌کرد اما این مفهوم برای ما نسبتا جدید و تازه بود. به موازات انجام مراحل پایان‌نامه، دورانی که همزمان دبیر جشنواره تئاتر فجر و دبیر جشنواره شمسه بودم، یک بخشی به نام تئاتر‌کاربردی در جشنواره ایجاد و در حوزه هنری نیز دفتر تئاتر‌کاربردی راه‌اندازی شد. در واقع این یک اتفاق چندجانبه بود برای این‌که کاربرد تئاتر‌کاربردی در کشور ما مشهودتر شود. دفتر تئاتر‌کاربردی در حوزه هنری حدود دو سال به کار خود ادامه داد و یک همایش هم برگزار شد. خوشبختانه اتفاقات بسیار خوبی رخ داد و میزبان هنرمندان از کشورهای مختلف بودیم. می‌توان گفت بهترین‌های تئاتر‌کاربردی در آن همایش حضور داشتند اما زمان مسؤولیت من در مرکز هنرهای نمایشی که به پایان رسید آن دفتر هم تعطیل شد تا این‌که در یکی دو سال اخیر بحث‌های بنیانی تئاتر‌کاربردی طی جلساتی در جهاد دانشگاهی کشور با ترکیبی از فعالان این عرصه مانند منوچهر اکبرلو، محمدحسین ناصربخت، ظفر قهرمانی‌نژاد، صادق رشیدی و خانم میرزاحسینی شکل گرفت و براساس آن شورایی تشکیل و سندی تدوین شد. این سند مراحل اولیه‌اش را طی کرده و به تایید مرکز جهاددانشگاهی هم رسیده‌است. در حال حاضر دفتر شکل گرفته و ما هم کار را آغاز کرده‌ایم تا سند هم رسما تایید نهایی شود.

برای روشن‌تر شدن بحث، تعریفی هم از تئاتر‌کاربردی بدهید.
تئاتر‌ کاربردی یک تئاتر فرآیندمحور است و با تئاتری که به طور مرسوم می‌بینیم و محصول‌محور است و تماشاگران اجرای آن را می‌بینند، فرق دارد. در تئاتر‌کاربردی اجرا در درجه اول اهمیت قرار ندارد، بلکه روندی که در تمرین‌ها طی می‌شود مهم است. همچنین این نوع تئاتر جامعه هدف مختلفی دارد که می‌تواند باعث تغییرات در حوزه‌های گوناگون با اهداف آموزشی و اصلاح رفتار شود  یا نگاه درمانی داشته و حتی در بیمارستان‌ها، خانه‌سالمندان و... هم کاربرد دارد.
فرآیند تئاتر ‌کاربردی همان‌طور که از نامش پیداست، کاربردی فراتر از هنر پیدا می‌کند. البته نه به این معنا که هنر را کنار می‌گذارد، بلکه وجوه هنری و هدایتگری‌های فردی کارگردان در آن وجود دارد و افزون بر این موارد باید اتفاقات دیگری هم در آن رخ دهد که جنبه آموزشی، درمان و... داشته‌ باشد.

قرار است در دفتر تئاتر‌کاربردی چه اتفاقاتی بیفتد و هدف از راه‌اندازی آن چیست؟
مهم‌ترین اتفاقی که در سند نیز ذکر شده این است که دفتر تبدیل به یک نهاد هم‌افزا شود؛ زیرا فعالیت تئاتر‌کاربردی بسیار متنوع است و از تئاتر محیطی، شورایی گرفته تا گونه‌های دیگر تئاتری در ذیل این تعریف قرار می‌گیرند که به انسجام بخشی آنها نیاز داریم.
با توجه به تنوع زیادی که در این نوع تئاتر وجود دارد و تلاش‌هایی هم در شکل‌گیری آن شده، هدف ما این است که این تلاش‌ها را به سمت و سویی واحد هدایت کنیم و به طور کلی این دفتر مرجعی برای تعاریف بنیانی خواهدبود. همچنین با افراد یا نهادهایی که در این زمینه فعالیت دارند و در اقصی نقاط کشور هستند ارتباط برقرار می‌کنیم. اتفاقا در همین هفته قرار است جلسات مشترکی را با بخش‌های مرتبط داشته‌ باشیم.

اعضای شورا چه کسانی هستند و تاکنون چه فعالیت‌هایی در دفتر انجام شده‌ است؟
منوچهر اکبرلو، ظفر قهرمانی‌نژاد، محمدحسین ناصربخت سه نفر از اعضای این شورا هستند و داوود کیانیان، یدا... آقاعباسی و منصور براهینی از اعضای مشورتی هستند که با ما همکاری دارند. در همین دوسالی که بحث‌های بنیانی مطرح شده، شش جلد کتاب توسط هنرمندانی همچون حسین فدایی حسین، فائزه فیض، داوود کیانیان، منوچهر اکبرلو و رضا فیاضی تدوین و توسط دفتر تئاتر‌کاربردی منتشر شده‌است. این دوستان سفارش پذیرفتند در حوزه تئاتر‌کاربردی کتاب‌هایی را تالیف کنند و این آغاز ماجراست و در ادامه نیز در حوزه‌های پژوهش، تالیف کتاب، کارگاه‌های آموزشی در سطح کشور و منطقه و... پیش خواهیم‌رفت و سعی می‌کنیم تاثیر تئاتر‌کاربردی را در دیگر نهادها نهادینه کنیم تا بیش از پیش به سمت بهره‌گیری از این شیوه برویم.

آیا با نهادهای مرتبط همچون وزارت ارشاد، حوزه هنری و... همکاری خواهید داشت؟
بله. همین هفته با دو نفر از دوستان جلسه خواهیم‌ داشت، یک جلسه با سامان خلیلیان مدیر دفتر تئاتر خیابانی برگزار می‌شود و جلسه‌ای در حوزه تئاتر درمانی با دکتر مجید امرایی داریم و امیدوارم به نتایج خوبی برسیم.

آیا دفتر تئاتر‌کاربردی به گروه‌های مختلف سفارش کار هم می‌دهد؟
قطعا این کار را خواهیم‌کرد اما ابتدا باید نمونه‌سازی‌ها انجام شود و آثاری را که در این حوزه وجود دارد، شناسایی و به عنوان تئاتر‌کاربردی معرفی کنیم و در بخش‌هایی که کمبود داریم خودمان تولید کنیم. در حال حاضر هدفی بزرگ‌تر را دنبال می‌کنیم و آن هم بنیان‌سازی‌هایی است که تا به‌حال صورت نگرفته و ما در حال تعریف و اجرای آن هستیم.

بحث تئاتر کابردی در دانشگاه و جشنواره‌های مختلف چقدر مطرح است؟
نمایش کاربردی یکی از دروسی است که در رشته نمایش عروسکی تدریس می‌شود و می‌توان آن را به دیگر رشته‌ها نیز تعمیم داد. البته این هم از اهداف ماست و افرادی مانند محمدحسین ناصربخت، عضو هیات علمی دانشگاه هنر و خودم در دانشگاه تهران در کنار دیگر دوستان هستیم و این بحث را هم پیگیری خواهیم‌ کرد. در جشنواره فجر بخشی تحت عنوان تئاتر محیطی و دیگر گونه‌های اجرا داریم که تئاتر‌کاربردی در آن قرار داد، همچنین جشنواره مریوان نیز شاخه‌هایی دارد که به تئاتر‌کاربردی مرتبط است و امسال که من به عنوان داور بخش متن و طرح در این جشنواره حضور داشتم، نمونه‌هایی از این دست را دیدم اما همان‌طور که گفتم اینها باید کانالیزه و هدفمند شوند.

گروه‌های مختلفی در مدارس و مراکز آموزشی از تئاتر در مباحث تعلیمی و درمانی استفاده می‌کنند اما این حرکت‌ها نیاز به یک ساماندهی دارند؛ دفتر تئاتر‌کاربردی این ظرفیت‌ها را چطور بازیابی می‌کند؟
ببینید خیلی‌ها بدون این که تعریف تئاتر‌کاربردی را بدانند این کار را می‌کنند، اتفاقا من معلم‌هایی را می‌شناسم که از تئاتر در آموزش استفاده می‌کنند و در آن موفق هم هستند اما از وجوه تئاتر‌کاربردی آگاهی ندارند. این دفتر قرار است در وهله نخست تجربیات خوب معلمان را تجمیع کند، سپس ما نیز تجربیاتی را به آنهایی که علاقه‌مند هستند برسانیم. یکی از کارهای ما در دفتر تئاتر‌کاربردی ایجاد بانک اطلاعاتی فعالان این عرصه در همه نقاط ایران است که کمک می‌کند افراد به واسطه یک لینک از تجربیات همکاران خودشان مطلع و با آن آشنا شوند و شاخه‌های آن را بشناسند.