عوامل ایجاد خوشرویی و خوش اخلاقی

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از خبرگذاری اهل بیت(ع)، یکی از مصادیق بارز خوشخویی، حسن خلق در خانه و با خانواده است که نمود برجسته آن کمک کردن به اهل خانه می‌باشد.

1-فضلیت‌گرایی: انسان‌هایی خوشخو خواهند بود که دنبال فضایل اخلاقی هستند و تلاش می‌کنند تا همه فضایل اخلاقی را در تمامیت کمالی آن دارا باشند. بر این اساس تنها بر اساس عدالت و اصل مقابله به مثل عمل نمی‌کنند، به این معنا که جواب بدی را به بدی یا نیکی را به نیکی نمی‌دهند؛ بلکه فراتر از آن با احسان یا اکرام می‌دهند؛ یعنی یا عفو می‌کنند یا حتی از حقوق خویش به آنان ایثار می‌کنند، در حالی که خود به آن نیاز شدید دارند. پس بدی را به بدی پاسخ نمی‌دهند بلکه با نیکی آن را دفع می‌کنند تا شرّ آن دامنگیرشان نشود یا حتی دامن عامل بدی را نگیرد. این گونه است که دشمنی‌ها را به دوستی‌ها تبدیل می‌کنند و دشمنان کینه توز را به دوستان گرمابه و گلستان تبدیل می‌نمایند.(فصلت، آیه 34؛ مومنون، آیه 96؛ قصص، آیه 54) از نظر قرآن، دشمن بشریت ابلیس است که خلاف و نزاع ایجاد می‌کند. پس لازم است تا با احسان و اکرام به گونه‌ای با دیگران برخورد کرد که شیطنت شیطان به نتیجه‌ای نرسد. (اسراء، آیه 53) باید توجه داشت که کسی که بدی را با نیکی به هر شکلی پاسخ می‌دهد در شرایط برتری قرار می‌گیرد و آثار این نیکی در برابر بدی به ‌اشکال گوناگون خودش را در زندگی دنیوی و اخروی و نیز مادی و معنوی نشان می‌دهد.(قصص، آیه 54) این رفتار نیک می‌بایست در همه شرایط از جمله شرایط مجادله علمی و گفتاری با مخالفان و دشمنان و رقیبان نیز به کار گرفته شود و چیزی به نام مجادله و مخالفت‌خوانی، موجب نشود که شاکله شخصیتی تغییر یابد و رفتار نشات گرفته از آن تحت تاثیر قرار گیرد.(عنکبوت، آیه 46) پس اگر به هر دلیلی مخالف، حاضر به پذیرش سخن حق نشد و خواست بر اساس همان عقیده باطل خویش عمل کند، تنها به او گوشزد می‌شود که آنچه گفته شد از باب موعظه است تا در آینده دچار مشکلاتی نشود و جز خیر از سخن و راهنمایی، چیزی برای او نمی‌خواهد. (قصص، آیات 54 و 55)

2-عرف‌گرایی در معاشرت اجتماعی: از دیگر عوامل موثر در خوشخویی که سعادت فردی و جمعی و نیز شخصی و اجتماعی را تضمین می‌کند، عرف‌گرایی است؛ به این معنا که عرف پسندیده اجتماعی را همواره مد نظر در گفتار و رفتار خویش قرار می‌دهند و با دیگران اعمالی را انجام می‌دهند که حتی ممکن است انتظار آن را نداشته باشند. بر همین اساس با رحمت و مهربانی، نرمی به دور از درشتی و تندی، عفو و گذشت، بخشش و انفاق، طلب غفران و آمرزش، مشاوره و مشورت گیری در مسائل و احترام عملی به آنان در این امور و مانند آنها کاری می‌کنند که قلب دشمنان نیز متوجه آنان شود. این اعمال که همه ریشه در ایمان و اعتقاد الهی دارد، موجب می‌شود تا دیگران تحت تاثیر فضایل اخلاقی آنها دگرگون شوند و خوشبختی‌شان را نه تنها تهدید نکنند، بلکه خود عاملی اساسی برای آن قرار گیرند. (آل عمران، آیه 159)

3. صبر و شکیبایی: آنچه موجب می‌شود تا انسان در هر حال خوشخویی را حفظ کند و گرفتار بدخویی نشود، ایجاد حالت نفسانی صبر و شکیبایی است؛ زیرا کسی که آستانه تحملش را بالا برده است، در شرایط سخت هرگز رفتاری بیرون از دایره فضایل اخلاقی و خوشخویی از خود بروز نمی‌دهد، بلکه با همان خوشخویی به معاشرت و تعامل ادامه می‌دهد. البته از نظر قرآن، ریشه صبرورزی انسان، همان ایمان به خدای حکیم و علیم است که می‌داند هر چیزی که با آن در زندگی مواجه می‌شود برنامه‌ای الهی در قالب کیفر نسبت به خطا و گناه یا ابتلاء و آزمون است تا ظرفیت‌های وجودی وکمالی او را بیازماید و افزایش دهد. بنابراین، در برابر رفتارهای جاهلانه دیگران صبوری می‌ورزد و از کوره خارج نمی‌شود و خوشخویی خود را تباه نمی‌کند. این گونه است که به بهره‌ای بزرگ می‌رسد و حقیقت پیروزی و سعادت را در زندگی به دور از هر گونه جزع و فزع و حزن و اندوه و غم و خوف تجربه می‌کند. (فصلت، آیات 34 و 35)

4. رحمت الهی: خوشخویی را باید از عنایات خاص الهی دانست که خدا به افرادی که اهل ایمان راستین و عبادالرحمن هستند هدیه می‌کند. چنین افرادی از سوی خدا دریافت‌هایی خواهند داشت که به وسیله فرشتگان «ملقیات» ذکر، بر آنان وارد می‌شود تا به گونه‌ای عمل کنند که بهترین و نیکوترین وجه از وجوه احتمالی است. در حقیقت بهره عظیم آنان از طریق القائات الهی و الهاماتی است که خدا از طریق فرشتگان به آنها می‌کند و آنان را برای شرایط سخت آماده می‌سازد تا به عنوان مظهر رحمت الهی با دیگران به رحمت و مهربانی و خوشخویی برخورد کرده و معاشرت کنند. (فصلت، آیات 34 و 35؛ مرسلات، آیات 5 و 6؛ آل‌عمران، آیه 159)

* اهمیت حسن خلق در بیان امامان معصوم(ع)

آیات و روایات، انسان پیروز را کسی می‌داند که بر نفس خویش غلبه کرده و خلق بد خویش را به نیک خلقی تبدیل کرده و حسن خلق را در خود ملکه و شاکله کرده باشد. از همین رو حسن خلق به عنوان یکی از برترین فضایل اخلاقی انسان معرفی شده و امام صادق(ع) آن را یکی از ۱۰ صفت انبیای الهی برشمرده است. ایشان می‌فرماید: مکارم اخلاق از مختصات سرشتی انبیای الهی است که اگر آنها را در خود یافتید خدا را شکر کنید وگرنه آنها را از خدا خواسته و برای به دست آوردن آنها تلاش کنید و آنها ۱۰ صفتند: یقین، قناعت، صبر، شکر، حلم، حسن خلق، سخاوت، مروت، غیرت، شجاعت. (اعلام‌الدین فی صفات المؤمنین، ص۱۱۸)

پیامبر(ص) به خوشخویی بسیار اهتمام می‌ورزد و در این باره بارها به‌ اشکال گوناگون سخن می‌گوید و مردم را بدان تشویق می‌نماید. ایشان می‌فرماید که حسن خلق زمامی از رحمت خدا برای صاحب آن است که یک سر زمام به دست فرشته‌ای است که آن را به سوی خیر می‌کشاند (شعب‌الایمان، ج۶، ص۲۷۳۶)، چنانکه حسن خلق، نیمی از دین است (الخصال، ج۱، ص۳۰)، به طوری که کامل‌ترین شما در ایمان، خوش‌خوترین شما است (شعب‌الایمان، ج۶، ص۲۷۱۸) تا جایی که اگر خوش خلقی تجسم می‌یافت، زیباترین مخلوق بود. (بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۹۴) و از سویی بیشترین چیزی که امت من را به بهشت می‌برد، تقوا و حسن خلق است. (الکافی، ج۲، ص۱۰۰) و بهترین شما خوش خوترین شما با همسرانشان است. (الامالی، ص۳۹۲)

در این باره در روایت است: روزی پیامبر شاهدِ پاک کردن عدس توسط امام علی(ع) در منزل بودند، به ایشان فرمودند: یا علی! هر مردی که درخانه به همسرش کمک کند به اندازه هر مویی که در بدن اوست عبادت یک سال را که روزها روزه و شب‌ها نماز شب بخواند، خداوند به او عطا می‌کند و ثوابِ صبر انبیاءِ صابر که داوود و یعقوب و عیسی باشد به او داده می‌شود و نام او در دفتر شهدا ثبت می‌شود و در هر روز و شبی ثواب هزار شهید برای او ثبت می‌شود، به ازای هر قدمی ثواب حج و عمره مقبوله به او می‌دهند، خداوند به عدد هر رگی که در بدن اوست شهری در بهشت به او عطا می‌کند. یا علی ! یک ساعت خدمت به همسر بهتر است از هزار سال عبادت، هزار حج، هزار عمره، هزار مرتبه جهاد در رکابِ پیامبران اولواالعزم، هزار نمازجمعه، هزار عیادت مریض، هزار تشییع جنازه، هزار دینار صدقه، سیر کردن هزار گرسنه، آزادی هزار بنده، پوشانیدن هزار برهنه، عطای هزار اسب جنگی، صدقه هزار شتر سرخ مو، بهتر است از قرائت تورات و انجیل و زبور و قرآن. یا علی! خدمت به عیال در خانه کفاره گناهان کبیره و خاموشی غضب خداست. یا علی! خدمت عیال نمی‌کند مگر صدیق یا شهید یا مردی که خداوند خیر دنیا و آخرت را برای او کنار گذاشته است. (مستدرک الوسائل، ج13، ص48، حدیث2) در واقع یکی از جلوه‌های خوشخویی در خانه، مدارا و یاری خانواده است.

امام علی(ع) نیز درباره ارزش و اهمیت حسن خلق در خوشبختی و رضایت الهی می‌فرماید: خداوند اخلاق نیکو را وسیله اتصالی بین خود و بندگانش قرار داده است پس لازم است بر هر یک از شما که به خلقی از اخلاق نیکو چنگ زند.(نزههًْ الناظر و تنبیه الخاطر، ص۵۲)؛ چرا که عنوان معرّف نامۀ عمل مؤمن، حسن خلق اوست. (تحف‌‌العقول، ص۲۰۰)