نظارت چندبعدی شرط شفافیت خیریه‌ها

بنابراین دولت‌ها باید به صورت کلی از فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد از جمله موسسات خیریه حمایت و برای تقویت آنها تلاش کنند. اتفاقی که در همه کشورهای پیشرفته دنیا نیز مرسوم است، البته با این تفاوت که ساز و کار صدور مجوز برای خیریه‌ها در آن کشورها نسبت به ایران ساده‌تر است، اما حسابرسی از این موسسات بسیار جدی‌تر انجام می‌شود. با وجود این، اکنون در کشور ما ده‌ها هزار موسسه خیریه به صورت رسمی و ده‌ها هزار تشکل خیریه دیگر نیز به‌صورت غیررسمی فعالیت می‌کنند؛ اما نکته تاسف‌برانگیز اینجاست که تخلفاتی از جمله کلاهبرداری، پولشویی و فرار مالیاتی هم در تشکل‌های خیریه فاقد مجوز اتفاق می‌افتد و هم در موسسات خیریه‌ای که مجوز رسمی فعالیت خود را از نهادهای حکومتی دریافت کرده‌اند. علت اصلی این اتفاق را نیز باید در ضعف سیستم نظارتی حاکم بر فعالیت خیریه‌ها جست‌وجو کرد.
در چنین شرایطی برای شفافیت بیشتر موسسات خیریه، باید سه بعد نظارتی بر این موسسات اعمال شود. بعد اول، انجام خودارزیابی از سوی همه موسسات خیریه است. به این صورت که همه خیریه‌ها باید بازرسانی داشته باشند که درآمدها، هزینه‌ها، منابع و مصارف آنها را بررسی و نتایج بررسی‌های خود را نیز در بازه‌های زمانی مشخص روی سامانه‌ای اینترنتی به صورت شفاف اعلام کنند. البته اکنون تعداد اندکی از خیریه‌های کشورمان این کار را انجام می‌دهند و همین کارشان باعث شده است اعتماد عمومی به آنها بیشتر شود.
بعد دوم نظارت بر موسسات خیریه، نظارت صنفی است. به این شکل که خیریه‌ها می‌توانند با ایجاد شبکه‌هایی سازمان‌یافته و غیردولتی بر عملکرد و صورت‌های مالی هم‌صنفان خود نظارت کنند. در این زمینه لازم است این شبکه‌های صنفی نخست انجام خودارزیابی را از موسسات خیریه مطالبه کنند و دوم، بر مبنای اساسنامه تنظیم‌شده از سوی هر‌خیریه، صورت‌های مالی منابع درآمدی و هزینه موسسات را از هم صنفان خود مطالبه کند. بعد سوم نیز اعمال نظارت از سوی دستگاه‌های حکومتی است.
در این زمینه دستگاه‌های متولی موسسات خیریه باید نظارت بر این موسسات را هم از نظر مالی و هم از نظر عملکردی به‌صورتی جدی‌تر پیگیری کنند؛ زیرا امروز در سایه این ضعف نظارتی، علاوه بر وقوع تخلفات متنوع از‌سوی برخی سودجویان، حتی برخی خیریه‌ها نیز که چنین کارهای خلافی انجــــــام نمـــــــی‌دهــند، بــــــازهـــم بــــــه فعالیت‌هایی دست می‌زنند که با اساسنامه‌شان تطابق ندارد.

دکتر حسن موسوی‌چلک

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران