هدیـــه‌ای برای تـولد امیــد

تحقیقات در مورد اهدای تخمک از سال‌های دور به عنوان یکی از روش‌های درمانی ناباروری در زنانی که به دلایل گوناگون فاقد سلول جنسی یا همان تخمک مناسب برای تشکیل جنین بودند مورد تحقیق و مطالعه قرار گرفت. در سال 1362 خبر تولد اولین نوزاد به دنیا آمده با روش تخمک اهدایی در استرالیا منتشر شد و پس از آن در سال 1363 نیز نوزاد دیگری با این روش در آمریکا متولد شد. از آن زمان تاکنون این روش درمانی اگرچه پیشرفت‌های گسترده‌ای را به همراه داشته، اما به دلیل حساسیت‌هایی که از لحاظ قانونی، اخلاق زیستی و شرعی به دنبال داشته، با چالش‌های زیادی در سراسر دنیا روبه‌رو بوده است. در کشور ما نیز به گفته دکتر رمضانعلی، این روش از سال‌های ابتدایی تأسیس پژوهشگاه رویان پس از مطالعات بسیار توسعه یافت و اکنون به عنوان یکی از روش‌های رایج و ساده درمان ناباروری در افراد فاقد تخمک به‌ویژه مبتلایان به نارسایی زودرس تخمدان (یائسگی زودرس) در بسیاری از مراکز درمان ناباروری کشور استفاده می‌شود. در این روش تخمک اهدایی از یک داوطلب در محیط آزمایشگاه با اسپرم‌های مردی که همسرش گیرنده تخمک است، لقاح می‌یابد و جنین حاصل از این لقاح به رحم زن نابارور منتقل می‌شود. پس از این مرحله بارداری مانند روش رایج لقاح مصنوعی (IVF) دنبال می‌شود و مانند آن تا 45 درصد شانس موفقیت دارد. در این حالت مادر علاوه بر تجربه دوران بارداری، قادر به شیردهی نوزاد خود نیز خواهد بود.
اختلاف نظرهای شرعی و حقوقی
با توجه به این که سلول تخمک در حقیقت فراهم کننده نیمی از اطلاعات ژنتیکی جنین خواهد بود، اختلاف‌نظرهای شرعی و حقوقی در این مورد موجب شده برخی از افراد از انجام آن منصرف شوند. این اختلاف‌نظرها به‌گونه‌ای است که این روش حتی در چند کشور اروپایی مانند آلمان، ایتالیا و اتریش و برخی از ایالت‌های آمریکا ممنوع است و در برخی دیگر از کشورها نیز تحت شرایط ویژه‌ای قابل انجام است. دکتر رمضانعلی با اشاره به نگاه جامع دین اسلام و به‌ویژه فقهای شیعی به مسائل علمی روز به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر براساس فتوای رهبر انقلاب و برخی دیگر از مراجع، انجام این روش به‌دلیل این که سلول تخمک به تنهایی فاقد حیات است، بلامانع است و نیازی به محرم شدن زن اهدا‌کننده و همسر دریافت کننده وجود ندارد. به همین جهت ایران یکی از کشورهای پیشرو در باروری با کمک تخمک اهدایی به‌شمار می‌رود. وی در‌خصوص به ارث بردن صفات ژنتیکی کودک از فرد اهدا‌کننده توضیح می‌دهد: گرچه نیمی از اطلاعات ژنتیکی نوزاد مربوط به اهدا‌کننده تخمک خواهد بود، اما همه چیز به اطلاعات ژنتیکی ختم نمی‌شود. براساس مطالعات جدید، عوامل فراژنتیک یا به اصطلاح
علمی «اپی‌ژنتیک» که تأثیر گرفته از شرایط رشد و نمو کودک و محیط زندگی‌اش خواهد بود، نقش بسزایی در شکل‌گیری شخصیت و ویژگی‌های فردی دارد. جنین لقاح یافته با این روش در رحم مادر اصلی رشد می‌کند، از خون مادرش تغذیه می‌کند و ارتباط کامل فیزیولوژیک با او خواهد داشت و پس از تولد نیز از شیر مادرش تغذیه خواهد کرد. بنابراین کاملا فرزند مادرش خواهد بود. دکتر رمضانعلی با اشاره به اهمیت مشاوره برای گیرنده تخمک و همسرش می‌افزاید: فشارهای روانی ناشی از ناباروری در برخی خانواده‌ها آسیب‌های روحی زیادی به مادر منتقل می‌کند. به همین علت یکی از مهم‌ترین مواردی که در کنار این روش درمانی با جدیت در پژوهشگاه رویان دنبال می‌شود، وجود جلسات مشاوره و مددکاری در کنار درمان‌های پزشکی است تا آسیب‌های ناشی از اهدای تخمک به حداقل میزان ممکن برای مادر و پس از آن نوزاد حاصل از این روش کاهش یابد.
اهدایی برای شرایط خاص
مدیر بخش اهدای پژوهشگاه رویان در خصوص افرادی که می‌توانند با روش تخمک اهدایی ناباروری خود را درمان کنند، توضیح می‌دهد: در افرادی که دچار نارسایی زودرس تخمدان می‌شوند یا به هر دلیلی کیفیت تخمکشان برای بارور شدن مناسب نیست و به این دلیل در چند دوره متوالی دچار شکست لانه‌گزینی تخمک در رحم می‌شوند یا زوج‌هایی که به دلیل اختلالات کروموزومی از سمت مادر در چند مرتبه بارداری، نوزاد دارای اختلالات مادرزادی منجر به فوت به دنیا می‌آورند، می‌توانند داوطلب دریافت تخمک اهدایی شوند.
با توجه به پیشرفت‌های روز افزون علم ژنتیک و مهندسی ژن‌ها و همچنین نگرانی‌های شرعی و اخلاقی در مورد اهدای تخمک، در نگاه اول به نظر می‌رسد شاید بهتر باشد مواد ژنتیکی مادر اصلی در فضای سلولی تخمک اهدا‌کننده قرار بگیرد تا به این ترتیب نوزاد حاصل از لقاح، ژن‌های مادرش را به ارث ببرد. رئیس بخش اهدای پژوهشگاه رویان با تأکید بر دشواری‌های انجام چنین کاری پیش از لقاح تخمک با اسپرم پدر به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که این روش به صورت معمول فقط برای زنانی که به هر دلیلی تخمک ندارند یا تخمکشان دارای اختلالات ژنتیکی بسیار شدیدی است استفاده می‌شود، بنابراین چاره‌ای جز دریافت تخمک کامل و سالم از فرد دیگر نخواهد بود، زیرا یا مادر اصلی هیچ تخمکی ندارد یا ژن‌های تخمکش دارای آسیب‌های شدیدی است که از ادامه حیات نوزاد به صورت سالم جلوگیری خواهد کرد. دکتر رمضانعلی تأکید می‌کند: این روش فقط زمانی پیشنهاد می‌شود که باروری با هیچ روش دیگری امکان‌پذیر نباشد. وی می‌افزاید: در حال حاضر حتی پیشرفت‌های وسیع در زمینه ژن درمانی نیز نتوانسته مشکل چنین بیمارانی را برطرف کند. این مطالعات در پژوهشگاه رویان نیز در جریان است، اما تاکنون به نتایج قابل قبول و مناسبی دست نیافته است. در حال حاضر تخمک اهدایی در این افراد تنها راه‌حل در دسترس برای باروری است. به گفته این متخصص زنان در این روش بهتر است سن مادر بیشتر از 45 سال نباشد. همچنین مادر باید درمان هورمونی مناسب را تا زمان باروری دریافت کند تا محیط رحم آمادگی کافی برای بارداری را داشته باشد.

فرد اهدا‌کننده باید واجد شرایط اهدا باشد
به گفته دکتر رمضانعلی، به طور عمده دو دسته از افراد برای اهدای تخمک‌شان داوطلب می‌شوند؛ افرادی که به دلیل مشکلات مالی به دنبال اهدای تخمک هستند و افرادی که به‌دنبال مشکلات ناباروری نزدیکان‌شان با این روش درمان آشنا و برای این کار خدا‌پسندانه داوطلب می‌شوند. این متخصص زنان و نازایی در ادامه تصریح می‌کند: در مجموع تعداد افراد داوطلب به مراتب کمتر از افراد متقاضی دریافت تخمک است. گاهی صف انتظار برای دریافت تخمک در این مرکز درمان ناباروری تا چهار سال طول می‌کشد.
مدیر بخش اهدای پژوهشگاه رویان با اشاره به شرایط لازم برای اهدای تخمک به جام‌جم می‌گوید: فردی که برای اهدای تخمک مراجعه می‌کند بهتر است خودش حداقل یک فرزند داشته باشد. این شرط مهم علاوه بر این که نشانه‌ای برای توانایی باروری سلامت فرد اهدا‌کننده است، از لحاظ بار روانی نیز به اهداکننده کمک می‌کند خیالش از بابت اتفاقاتی که ممکن است در ذهنش از اهدای تخمک داشته باشد آزاد شود و نگران این نباشد که خودش نابارور شود؛ هرچند چنین تصوری از اساس اشتباه است.
بهترین سن برای اهدای تخمک 21 تا 34 سال است. این فرد باید پیش از هرچیز توسط متخصص زنان، ژنتیک و روانپزشک مشاوره شده و تمام آزمایش‌های مورد نیاز برای اطمینان از سلامت خود و تخمکش انجام شود. همچنین تاحد امکان بهتر است شباهت‌های ظاهری مانند رنگ پوست، چشم و ساختمان بدنی به فرد گیرنده نیز داشته باشد. هر خانم جوان و سالم بر اساس مطالعات صورت‌گرفته در پژوهشگاه رویان تا چهار بار می‌تواند بدون نگرانی تخمک اهدا کند. پس از تأیید فرد اهداکننده تخمک و انتخاب فرد گیرنده از فهرست انتظار دریافت تخمک، این افراد باید مراحل آماده‌سازی برای انجام این روش را در حدود دو ماه طی کنند.
مراحل آماده‌سازی برای فرد دهنده تخمک اندکی سنگین‌تر است و در این مدت باید کاملا تحت نظر پزشک باشد. در این روش معمولا از داروهای مورد استفاده در روش لقاح مصنوعی برای تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌شود. در فرد گیرنده نیز رژیم دارویی ویژه‌ای در طول این دوماه تجویز می‌شود تا رحم آمادگی کافی برای لانه‌گزینی جنین را پیدا کند.

لقاح مصنوعی باید قانونمند شود
دکتر رمضانعلی با اشاره به نبود قانون مشخص برای انجام روش‌های اهدا در درمان ناباروری تصریح می‌کند: نبود قانون مشخص و سازوکار یکسان در تمام مراکز درمان ناباروری یکی از مشکلاتی است که در حال حاضر در مورد روش‌های درمان ناباروری مانند اهدای تخمک و لقاح مصنوعی وجود دارد. این در حالی است که استفاده از این روش‌ها در عین کمک‌رسان بودن بسیار حساس و پیچیده است. به همین علت باید به‌گونه‌ای مراحل آن پیش برود که نه‌تنها مراحل آن بدون بروز مشکلی انجام شود، بلکه تمام فرآیند به صورت کاملا مستند ثبت شود تا در صورت نیاز به صورت شفاف قابل پیگیری باشد. وی در ادامه می‌افزاید: بسیاری از مراکز در شرایط نبود قانون جامع از تمام داوطلبان اهدای تخمک، تخمک دریافت می‌کنند و آزمایشگاه‌های غربالگری به‌صورت کامل انجام نمی‌شوند. بروز چنین مواردی علاوه بر خطراتی که ممکن است به‌دنبال داشته باشد، می‌تواند در آینده که این نوزادان بزرگ می‌شوند، مسائل اخلاقی را به مراتب پیچیده‌تر کند. به همین جهت تصویب ساز و کار مشخص، قانونمند و اصولی با توجه به تقاضای بالای جامعه برای استفاده از روش‌های نوین درمان ناباروری در این روزها بسیار مهم و حیاتی است.

عسل اخویان طهرانی

دانش