بوی گل را از چه جوییم؟

فصلش که برسد، یعنی همین بهار خانوم جذاب خودمان که زمستان را دک کند و پیدایش شود، گل‌های محمدی به شهر می‌آیند، با شکفتن این گل‌ها هم کاشان زیباتر می‌شود و هم زن و مرد و بزرگ و کوچک صبح زود از خانه بیرون می‌زنند و مشغول چیدن گل می‌شوند.
به افرادی که گل می‌چینند، گل‌چین می‌گویند. گل‌چین‌ها از اوایل صبح قبل از طلوع آفتاب شروع به گل‌چینی می‌کنند و سعی دارند تمام گل گلستان را تا قبل از طلوع آفتاب برداشت کنند. چون معتقدند گل قبل از طلوع خورشید عطر و بوی بیشتری دارد.
معمولا گل را به کمک ناخن انگشت شست و ناخن انگشت سبابه از سرشاخه جدا می‌کنند و چون عصاره گل در قسمت ته گل که به شاخه وصل است متراکم می‌شود، سعی می‌کنند گل را از بند جدا کنند تا بروند سراغ تدبیر گلاب سازی به عنوان صنعتی جذاب در ایران.
گلابگیری از اول کار
با توجه به مدارکی که در مورد گلابگیری در کتب تاریخی وجود دارد، نخستین افرادی که به فکر اختراع دستگاهی به منظور تقطیر مایعات و گرفتن اسانس مایعات افتادند ایرانیان بوده‌اند. حکمای قدیم یونان از صنعت گلابگیری و تقطیر مایعات اطلاعی نداشتند و تنها از عصاره مایع گلبرگ‌های سرخ و جوشانده آن در روغن استفاده می‌کردند و سهم زیادی از علوم شیمیایی که امروز وجود دارد وابسته به تقطیر است. به همین دلیل ایرانیان سهم بزرگی در راه پیشرفت این علم داشته‌اند و جابربن الحیان صوفی را به حق پدر شیمی در این زمینه می‌توان لقب داد. در زمان‌های گذشته از تقطیر آبی که از گلبرگ‌های گل‌محمدی به دست می‌آمد برای معالجه درد‌هایی که در معده و روده به وجود می‌آمد، استفاده می‌کردند که البته هنوز هم از آن برای همین دلایل استفاده می‌شود.
برای پی بردن به تاریخچه گل و گلابگیری می‌توان مطالعه‌ای از آثار به دست آمده از حفاری‌های سیلک که شکل گل هفت‌پر روی آن دیده می‌شود که این خود گواه این مدعاست که ساکنان این منطقه از هزاره‌های قبل از میلاد با گل‌ها و گیاهان آشنا بوده‌اند. با این حساب باید گفت گلاب در دوره‌های تاریخی در کاشان وجود داشته و برای اثبات این ادعا می‌توان از عید گلاب که یکی از آداب و رسوم در کاشان قدیم بوده، یاد کرد.
در سال‌های ۵۲ و ۵۴ هجری شمسی که کارشناسان بلغاری روی گل سرخ مطالعه می‌کردند به این نتیجه رسیدند که گل سرخ محمدی قمصر کاشان در مقایسه با نمونه‌های مشابه در نقاط دیگر، کیفیت بهتر و برتری دارد. به همین دلیل بیشتر کارخانه‌های ادکلن‌سازی اروپا، برای تهیه عطر و ادکلن، از اسانس عطر گل قمصر استفاده می‌کنند. این موضوع سبب شده عطر و گلاب قمصر از دیرباز به‌صورت یک محصول نامی باقی بماند، در شهرت قمصر همین بس که همه‌ساله خانه خدا با گلاب ناب محمدی این شهر شست‌وشو داده می‌شود.
شیوه سنتی گلابگیری
در شیوه سنتی گلابگیری وسایلی مثل دیگ، پارچ، قرابه، نی و شیشه به کار می‌آید. در این روش سنتی هر یک کیلو گلبرگ را با یک لیتر آب در دیگی مسی می‌ریزند و دیگ را روی هیزم می‌گذارند.
درپوش دیگ را می‌گذارند و با تعبیه واشر لاستیکی بین دیگ و درپوش از نشست بخارها جلوگیری می‌کنند. روی در دیگ سوراخی وجود دارد که به لوله‌های استیل و آلومینیومی متصل بوده و سر دیگر لوله، به ظرف مسی که پارچ است منتهی می‌شود. بخارهای به وجود آمده از تقطیر، بعد از رد شدن از این لوله در پارچ مسی که داخلش آب سرد وجود دارد، گلاب به دست می‌آید. گلابی که بعد از پنج تا هفت ساعت زحمت به دست آمده.

گلابگیری در کدام شهرانجام می‌شود؟
همان‌طور که گفتیم کاشان شهری است که در فصل بهار پر از شور و هیجان شده و میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. از اواسط اردیبهشت تا انتهای خرداد که فصل گلابگیری است، شهرهای قمصر، نیاسر و روستاهای اطراف آن تعداد زیادی بازدیدکننده را به‌طرف خود جذب می‌کند. عاشقان گل سرخ محمدی از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا خودشان را به جشن گلابگیری برسانند.
قمصر در ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان قرار گرفته و هرچند نام گلاب بیشتر با قمصر گره خورده، ولی در سایر شهرهای کاشان مثل نیاسر هم انجام می‌شود. نیاسر که به کهن باغشهر ایران معروف است، در ۳۰ کیلومتری غربی کاشان واقع شده و جدا از مراسم تماشایی گلابگیری، آبشار نیاسر، بنای چهارطاقی روی تپه‌های غرب نیاسر و آتشکده نیاسر از جمله جاهای دیدنی‌اش هستند. جایی که مختص کاشان است و نه هیج کجای دیگر.
به‌غیر از قمصر و نیاسر در مناطق دیگر مانند برزک، کامو، وادقان، ون، دره استحصال و در پاره‌ای از آبادی‌های کوهپایه‌ای و سردسیر، گل‌محمدی می‌کارند و اگر توان استحصال آن را نداشته باشند گل‌ها را به کارگاه‌هایی می‌دهند که این کار را انجام دهند. به‌خصوص در وادقان و ون در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان، جایی که باغ‌های زیادی دارد و گلاب غلیظ‌تری نیز به دست می‌آید.

زینب مرتضایی‌فرد

روزنامه‌نگار

بیشتر بخوانید: طرز تهیه کیک هل و گلاب