کاری که همیشه وعدهاش داده شد
وابستگی بودجه ایران به فروش نفت و کسب درآمدهای ارزی همواره یکی از چالشهای اقتصاد ایران بوده و کارشناسان در طول سالهای گذشته همیشه تاکید داشتند بودجه ایران باید از نفت جدا شود و بودجهای با عنوان بودجه منهای نفت به مجلس برود، اما درآمدهای نفتی آنقدر شیرین بود که دولتمردان در دوران مختلف نتوانستند از آن چشمپوشی کنند. اکنون میزان وابستگی بودجه کشور به نفت بیش از 35 درصد است و برای اولین بار دولت آمریکا قصد دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند که در این صورت کسری بودجه زیادی اتفاق خواهد افتاد. تا قبل از برجام میزان وابستگی بودجه به نفت تا 25درصد هم کاهش یافته بود، اما پس از برجام هر سال روند افزایشی به خود گرفت.
اهداف سیاسی و اقتصادی آمریکا از کاهش صادرات نفت ایران
محمدعلی خطیبی، مسؤول فروش نفت کشور در دولت دهم درباره لغو تمدید معافیت خرید نفت از ایران به خبرنگار ما گفت: براساس آمارهای بینالمللی امسال بین دو تا دومیلیون و 500 هزار بشکه نفت غیراوپکی به بازار اضافه میشود که عمده آن توسط آمریکاست. وی تاکید کرد: رفتار آمریکا باید از دو جهت اقتصادی و سیاسی بررسی شود. آمریکا میخواهد خود را بهعنوان یک صادرکننده نفت معرفی کند. از اینرو اقدام به حذف کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا از این بازار کرده است. از سوی دیگر مواضع آمریکا با ایران در تضاد است و قصد دارد فشارهای زیادی را به ایران تحمیل کند که این موضوع در دسته هدف سیاسی آمریکا قرار دارد. خطیبی نشست آینده اوپک را که یک ماه دیگر برگزار میشود مهم دانست و افزود: اگر اوپک به روال سالهای گذشته کاهش تولید خود را ادامه دهد بازار نفت به تعادل میرسد، اما به نظر میرسد افزایش تولید کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت نفت در بازار شود که این موضوع با هدف آمریکا در تضاد است. این کارشناس نفت در مورد نفت آمریکا توضیح داد: نفت شِل آمریکا سبک است و برای مصرف باید با نفتهای سنگین دیگر مخلوط شود. حتی پالایشگاههای آمریکا هم توانایی استفاده نفت شِل را به تنهایی ندارند و آمریکا همچنان متقاضی نفت خواهد بود. وی به عملکرد اقتصادی ایران در این زمینه اشاره کرد و گفت: اگر بودجه کشور را از نفت جدا کرده بودیم آمریکا تا این حد روی این موضوع مانور نمیداد. همانطور که در تحریمهای گذشته تحریم بنزین ایران در صدر تحریمها قرار داشت و ما را به چالش کشاندند، اما در تحریمهای فعلی این گزینه را کنار گذاشتند و تنها دلیل آن توانایی تولید ایران در بحث بنزین سازی بود. البته اکنون بهترین فرصت است که بودجه کشور از نفت جدا شود و تمرکز بر صادرات غیر نفت باشد تا درآمدهای این بخش را پوشش دهد. به گفته وی، زمانی که صحبت از جداسازی نفت از بودجه میشود به این معنا نیست که دیگر نفت تولید و صادر نکنیم بلکه درآمد آن را برای بخشهای جاری کشور هزینه نمیکنیم و اقدامات توسعهای با این کار صورت میگیرد.
تنگه هرمز بسته خواهد شد؟
تیرماه سال گذشته که بحث به صفر رساندن صادرات نفت ایران مطرح بود حسن روحانی، رئیسجمهور طی یک سخنرانی اعلام کرد برخی مقامات آمریکایی گفتند میخواهیم صادرات نفت ایران را به صفر برسانیم، اما ظاهراً تحلیل این حرفشان را نمیدانند و اگر ایران نتواند نفت صادر کند هیچ نفتی در منطقه صادر نخواهد شد.
وی خطاب به مقامات آمریکایی تاکید کرد: اگر این کار را انجام دهید منتظر عواقبش هم باشید.
روزانه حدود صد میلیون بشکه نفت در جهان فروخته میشود که یک تا دومیلیون بشکه آن مربوط به ایران است. البته تا قبل از خروج آمریکا از برجام ایران روزانه بیش از دو میلیون و 400 هزار بشکه نفت صادر میکرد، اما پس از بازگشت تحریمها صادرات نفت ایران به حدود یک میلیون بشکه کاهش پیدا کرد که این رقم یک درصد بازار جهانی است.
در این میان کشورهای امارات و عربستان آمادگی خود را برای افزایش تولید و جبران حذف نفت ایران از بازار جهانی اعلام کردند.
از سوی دیگر باید توجه داشت صادرات نفت دو کشور از طریق نفتکش از تنگه هرمز انجام میشود که در صورت بسته شدن امنیت انرژی جهان به خطر میافتد.
قیمت نفت با احتمال لغو معافیتهای تحریمی به ۷۴ دلار رسید
روز گذشته بازارهای جهانی نفت به انتشار خبر توقف معافیتهای تحریم نفتی ایران واکنش نشان دادند. قیمت نفت با رشد ۳ درصدی به بیش از ۷۴ دلار رسید که دلیل آن انتشار خبر لغو معافیتهای تحریمی آمریکا به هشت کشور خریدار نفت ایران بود.
خبرگزاری رویترز در تحلیل افزایش قیمت نفت نوشت قیمت نفت پس از آنکه برخی منابع آگاه اعلام کردند آمریکا معافیت تحریمی کشورهای خریدار نفت ایران را لغو خواهد کرد، افزایش یافت.
پیش از این واشنگتن به هشت کشور که اکثرا هم آسیایی بودند معافیت تحریمی ششماهه برای واردات نفت از ایران داده بود.
تحلیلگران بازار نفت معتقدند سیاست لغو تحریمهای نفتی برای ترامپ عواقب خوبی نخواهد داشت. البته گفته میشود بزرگترین مشتریان نفتی ایران یعنی چین و هند همچنان در حال لابی و مذاکره با مقامات آمریکایی برای تمدید معافیتهای تحریمی هستند. لغو معافیتهای تحریمی باعث کاهش عرضه در بازارهای جهانی خواهد شد که پیش از این هم با تحریمها علیه ایران و ونزوئلا کاهش عرضه در آن مشهود بود.علاوه بر این، اوپک هم طرح کاهش تولید خود را از ابتدای سال میلادی با هدف متعادل کردن قیمت نفت در بازارهای جهانی اجرایی کرده که به کاهش عرضه نفت در بازار منجر شده است.
ادعاهای خلاف واقع عربستان و امارات
تحلیلگران بر این باورند که قطع صادرات نفت ایران آن هم در حالی که دو صادرکننده مهم دیگر نفت یعنی ونزوئلا و لیبی با بحران سیاسی دست به گریبانند، بازار نفت جهانی را بهطور جدی دچار چالش خواهد کرد.
نرسی قربان، کارشناس بازار نفت و انرژی در این باره گفت: عربستان و امارات در حداکثر مقدار میتوانند به اندازه کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه عرضه بیش از میزان فعلی داشته باشند و این دو کشور بر خلاف ادعاهایشان بیش از این میزان نمیتوانند حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت را جبران کنند.
وی اظهار کرد: تمدید نشدن معافیت خرید نفت هشت کشور از ایران موجب میشود یک مقدار از صادرات نفت ایران کاسته شود، اما صادرات نفت کشورمان به صفر نخواهد رسید.
وی افزود: اینکه صادرات نفت ایران به صفر برسد بسیار دور از ذهن است، چراکه همواره کشورها و شرکتهایی هستند که از ایران نفت میخرند و ایران نیز راههای مخصوص به خود در فروش نفت را دارد.
این کارشناس بازار نفت در پاسخ به اینکه عربستان مدعی شده میتواند حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت را جبران کند و این ادعا تا چه اندازه درست است، گفت: عربستان و امارات در حداکثر مقدار میتوانند به اندازه کمتر از 500 هزار بشکه عرضه بیش از میزان فعلی داشته باشند و این دو کشور بر خلاف ادعاهایشان بیش از این میزان نمیتوانند حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت را جبران کنند.
قربان با اشاره به وجود پالایشگاههایی که با نوع خاصی از نفت کار میکنند، گفت: اگر آمریکا بهدنبال اعمال فشار به خریداران مشخص نفت ایران باشد، ممکن است این قبیل پالایشگاهها از آمریکا زمانی قریب به سه ماه بخواهند تا بتوانند سیستمهای خود را بر اساس نوع جدیدی از نفت تنظیم کنند که البته چنین کاری برای آنها آسان و ارزان نخواهد بود.
وی افزود: ایران پیش از این، این احتمال را مدنظر قرار داده و فکر زمانی که این معافیتها تمدید نشود را کرده است.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه «بازار نفت ابعاد بعضاً پیچیدهای دارد و تحلیل آن تکبعدی نیست»، گفت: هستند بورس بازانی که با خرید نفت و نگهداشتن آن منتظر شرایط بهتر برای فروش نفت خود در بازارهای آینده هستند، همچنین ممکن است در صورت فراهم شدن شرایط مکانیسم انتقال پول اروپا، برخی شرکتهای اروپایی اقدام به خرید نفت ایران در ماههای آینده کنند که مسائلی از این قبیل، روی بازار نفت و برنامهریزیهای آمریکا روی این بازار تأثیر میگذارد.
وی افزود: اگر آمریکا با اظهارنظری منعطف و توأم با ارائه زمان برای کاهش یا توقف صادرات نفت ایران، اعلام موضع کند؛ حتی ممکن است قیمت نفت کاهش یابد؛ اما اگر اظهارنظر رسمی قاطعانه و همراه با جدیت عمل از سوی آمریکا را شاهد باشیم، شاهد افزایش چند دلاری قیمت نفت خواهیم بود.
قربان در پاسخ به اینکه «آیا احتمال بازگشت نفت به کانال صد دلاری وجود دارد؟»، گفت: بعید است، چراکه شاهد بودیم کشورهای مختلفی چون الجزایر، لیبی، سودان و ونزوئلا دچار بههمریختگیهای متعدد و دنبالهدار شدند اما قیمت نفت به 100 دلار نرسید.
وی ادامه داد: تنها در شرایطی میتوان انتظار رسیدن قیمت نفت به 100 دلار را داشت که صادرکنندگان بزرگ نفت مثل عربستان دچار مشکلاتی شوند که عرضه نفت در بازار جهانی بهطور قابل توجهی تحت تأثیر قرار گیرد.
کارشناس ارشد نفت درباره لغو معافیت خرید نفت از ایران به کشورهای دیگر تصریح کرد: آمریکا منافع خود را در نظر میگیرد و میخواهد به عنوان یک صادرکننده نفت شناخته شود.
وی افزود: با حذف ایران از بازار نفت قیمت نفت تا حدی بالا خواهد رفت که با توجه به هزینههای بالای استخراج شِل اویل، آمریکا وضعیت بهتری پیدا میکند اما از سوی دیگر باید توجه داشت به دلیل اینکه آمریکا در هر شرایطی واردکننده نفت است در بخش مصرف با افزایش هزینه روبهرو خواهد شد.
قربان میگوید: قیمتهای فعلی تاثیرگرفته از تمدید نشدن معافیت خرید نفت از ایران است و افزایش دوبارهای اتفاق نخواهد افتاد.
از سوی دیگر اعلام آمادگی عربستان و امارات برای جبران نفت ایران در بازارهای جهانی کمی بازار را ظاهراً به تعادل رساند، اما رفتار ایران در مقابل این اقدام آمریکا منفعلانه نخواهد بود.
عربستان، جبران سهم ایران در بازار نفت را مشروط کرد
خبرگزاری رویترز دوشنبه به نقل از منابع آگاه خبر داد عربستان جبران کاهش احتمالی سهم ایران از بازار جهانی نفت را موکول به بررسی تأثیر آن بر بازار کرد. رویترز به نقل از یکی از منابع نزدیک به حکومت عربستان نوشت ریاض آماده است تا کمبود بازار را در صورت لغو معافیتهای تحریمی مشتریان نفت ایران از سوی آمریکا جبران کند، ولی پیش از آن تأثیر این اقدام بر بازار نفت را بررسی خواهد کرد. دونالد ترامپ، اردیبهشت سال گذشته به طور یکجانبه از برجام خارج شد و پس از آن طی دو مرحله تحریمهایی را که طبق این توافق برداشته شده بود، بازگرداند. واشنگتن مدعی شده بود قصد دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند اما درنهایت آبان گذشته هشت کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان را به مدت شش ماه از تحریمهای نفتی علیه ایران معاف کرد. این معافیتها ماه می (اردیبهشت) به پایان میرسد.
محمد حسین علیاکبری
اقتصاد