مانع فروش نفت در بورس چیست؟

ششم آبان امسال برای اولین بار یک میلیون بشکه نفت خام سبک در بورس انرژی عرضه شد که درنهایت سه‌خریدار، ۲۸۰ هزار بشکه نفت را به قیمت هر بشکه ۷۴ دلار و ۸۵ سنت خریدند. در ادامه عرضه نفت در بورس انرژی، ۲۰ آبان امسال ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام سبک ایران برای دومین مرحله عرضه شد و به قیمت هر بشکه 97/64 دلار به فروش رسید. درنتیجه قیمت هر بشکه نفت در بورس ایران تقریبا ده دلار نسبت به بار اول کاهش یافت. سومین مرحله نیز این هفته انجام شد اما خریداری نداشت. با این حال، بر اساس اطلاعات خبرنگار جام‌جم، یک خریدار خواستار خرید همه یک میلیون بشکه نفت عرضه‌شده در بورس انرژی بوده اما چون پولش دلاری بوده و نتوانسته در موعد مقرر آن را به ریال تبدیل کند، موفق نشد که اقدام به خرید نفت در بورس کند.

وزارت نفت نخواست

این در حالی است که به گفته نصرا... پژمان‌فر نماینده مجلس شورای اسلامی، وزیر نفت در جلسه شنبه کمیسیون تلفیق بودجه مجلس عنوان کرد که خودمان به خریداران گفته بودیم نفت را از بورس انرژی بخرند اما حالا می‌گوییم که نخرند! به گزارش فارس، پژمان‌فر با بیان این‌که عدم خریداری نفت در بورس سناریوی شرکت ملی نفت برای مسدود کردن مسیر فروش این کالای استراتژیک از طریق بازار متشکل و تحت نظارت بورس انرژی است، عنوان کرد: انحصار در فروش نفت خام اقدام خطرناکی است که از سال‌های قبل و در اتاق‌های تاریک به وسیله شوراهای هفت نفره بر سر قیمت و نحوه معامله نفت خام ایران تصمیم‌گیری می‌کردند. این نماینده مجلس با ابراز نگرانی از به راه افتادن جریان‌هایی مشابه بابک زنجانی در فرآیند فروش نفت خام ایران گفت: به نظر می‌رسد با مسدود کردن مسیر فروش نفت در بورس انرژی، جریان‌هایی به دنبال تحمیل بابک زنجانی‌ها از طریق مجوزهای دست‌ساز به کشور هستند.

عضــــــــو کمیسیون تلفیــــق مجلـــــــــس افزود: این‌که موازی با بورس انـــــــــرژی، فروش نفت خام از طریق واسطه‌ها در اتاق تاریک نیز ادامه یابد، به طور حتم به ضرر منافع ملی خواهد بود. اگرچه بر اساس مصالح ملی کشور گاهی برخی تصمیم‌ها قابل توجیه خواهد بود، اما نباید موازی با بورس انرژی اقدام‌هایی صورت گیرد که به شکست این بازار شفاف نسبت به واسطه‌گری و تصمیم‌گیری‌ها در اتاق تاریک منجر شود.‌

به بخش خصوصی تخفیف دهید

حسن بهرام نیا، عضو کمیسیون انــــــــرژی مجلس شـــــــــــورای اسلامی با بیان این‌که ابتدای شـــــــــــــــــروع فعالیت بورس نفت مشکلاتی برای خرید وجود داشت، به خبرنگار ما گفت: زمانی که بحث فروش نفت در بورس مطرح شد آنقدر شرایط سخت بود که هیچ شرکتی توانایی ورود به این بازار را نداشت، اما با این حال خریدارانی در کشور بودند که با همان شرایط اقدام به خرید کردند اما فروش نفت آن‌قدر محدود انجام شد که با تغییرات قوانین مسؤولان سعی کردند راه را برای ورود بخش خصوصی به بازار نفت باز کنند. وی با تاکید بر این‌که وزارت نفت به مشتریان خارجی خود تخفیف زیادی اعطا می‌کند افزود: وزارت نفت برای فروش نفت به مشتریان خارجی تخفیف‌های زیادی در نظر می‌گیرد اما در عین حال برخی شرکت‌ها این ریسک را نمی‌پذیرند که با دولت ایران مراوده اقتصادی داشته باشند؛ زیرا در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرند. به نظر می‌رسد اگر همین تخفیف‌هایی را که وزارت نفت برای فروش نفت به مشتریان خارجی در نظر می‌گیرد برای بخش خصوصی کشور لحاظ کند، فروش نفت در بورس افزایش چشمگیری خواهد داشت. این عضو کمیسیون انرژی ادامه داد: اکنون فروش نفت به‌سختی انجام می‌شود و وزارت نفت باید از مسیر بخش خصوصی برای فروش نفت بهره ببرد. بهرام‌نیا به مزایای ورود بخش خصوصی به بحث خرید و فروش نفت اشاره کرد و گفت: اگر نفت ایران توسط بخش خصوصی عرضه شود امکان ردیابی معاملات از سوی آمریکا به سختی انجام می‌شود و با توجه به این‌که بخشی از بودجه کشور نیازمند فروش نفت است دولت باید این تخفیف و امتیاز را به بخش خصوصی کشور بدهد.

در همین ارتباط با بهروز نعمتی، عضو هیات‌رئیسه مجلس و عضو کمیسیون انرژی تماس گرفتیم تا نظر وی را درباره عرضه نفت در بورس انرژی جویا شویم که وی اعلام کرد مشکلی نیست و شما هم این موضوع را پیگیری نکنید تا فضا ملتهب نشود. وی افزود: راهکارهایی برای هموار شدن عرضه نفت در بورس نفت در نظر داریم که در روزهای آینده اعلام می‌شود.

احمد صفری و کوروش کرم‌پور اعضای دیگر کمیسیون انرژی مجلس هستند که از وضعیت عرضه نفت در مرحله سوم اطلاعی نداشتند و مصاحبه را به زمانی که گزارش گرفتند موکول کردند.

فروش نرفتن نفت در بورس طبیعی بود

علــــــی حســــــــــینی، مدیرعامل بورس انرژی درباره علت ناموفق بودن مرحله سوم فروش نفت در بورس گفت: در این خصوص وزارت نفت هیچ کارشکنی نکرده و شرکت ملی نفت و این وزارتخانه و حتی خود زنگنه کمال همکاری را با بورس داشتند. وی گفت: مثل همه روزهای سال ممکن است روزی جنسی خریدار بالایی داشته باشد و روزی اصلا خریداری نداشته باشد که در این مساله هم همین اتفاق افتاده است.

وزارت نفت، عامل شکست مرحله سوم بورس نفت است

این در حالی است که محمدصـــــــــــــــادق معماریان، رئیــــس ســــــــــــــــــــــــابق اداره بررسی‌های بازار نفت وزارت نفت گفت: آقای وزیر که خودشان اعلام کرده بودند مشتری‌ها را خودمان معرفی می‌کردیم ولی در حال حاضر به آنها سفارش کرده‌ایم که از بورس نفت خریداری نکنند البته این چیزی است که در اخبار از قول ایشان نقل شده است. وی افزود: گفتند مشتریان را خودمان می‌گفتیم بروند از بورس نفت خریداری کنند حالا می‌گوییم این کار را نکنند، حالا معلوم می‌شود بورس هم‌چنین کارایی‌ای که فکر می‌کردید، ندارد.

قیمت بالا، دلیل اصلی شکست مرحله سوم بورس نفت

نرســــــــی قربــــــــــان، کارشناس برجسته نفتی نیز در این باره گفت: در جریان روند خرید و فروش و نحوه انجام آن نیستیم ولی احتمال این که قیمت بالا بوده یا شرایط فراهم نبوده یا اصلا کسی پولی نداشته بخرد و یا این که وزارت نفت کارشکنی کرده است وجود دارد.

پای چشم‌بادامی‌ها در میان است

علی‌اصغر زرگر، کارشناس مسائل نفت هم در این باره گفت: اطلاع خیلی دقیقی در این خصوص ندارم ولی می‌توان حدس و گمان‌هایی زد چون قیمتی که بورس اعلام کرده بود 52 دلار بوده است که این قیمت از قیمت دو بار قبلی بسیار پایین‌تر بود، منتها به نظر می‌رسد احتمالا فروش‌های قبلی به فروشندگان به اشکال برخورده بود، چون اگر به اشکال برنخورده و این میزان نفت به فروش رفته بود حتما مشتریانی پیدا می‌کرد.

زرگر اذعان کرد: متاسفانه قیمت‌گذاری در وزارت نفت به این صورت است که مثلا یک هفته قبل با توجه به قیمت جهانی 52 دلار تعیین می‌کنند و زمانی که به بورس گذاشته می‌شود، قیمت‌های بین‌المللی کاهش پیدا می‌کند و به 50 دلار می‌رسد. این امر به احتمال زیاد همین وضعیت را شامل شده است چون باید قیمت را شب قبل از واگذاری به بورس تعیین کنند. وی در پایان گفت: اما در همین زمان نیز اتفاق دیگری افتاد، آن هم این‌که کره جنوبی و ژاپن اعلام کردند از آمریکایی‌ها مجوز لازم برای خرید نفت ایران را گرفته‌اند طبیعتا وزارت نفت هم ترجیح داد ین ژاپن یا وون کره‌جنوبی را بگیرند و با عملیاتی آن را به دلار تبدیل کنند به همین دلیل ارز این کشورها را به ریال ترجیح دادند به همین دلیل نرخ را 52 دلار اعلام کردند. از طرف دیگر گمانه‌زنی وجود دارد که نفت را این وزارتخانه به قیمت 50 دلار به مشتریان خارجی می‌فروشد که طبیعتا کسی دیگر آن را در بورس به 52دلار نمی‌خرد.

راهکار ضدتحریمی

کارشناسان معتقدند با اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا، میزان صادرات نفت کشور با افت شدیدی مواجه شده است و با توجه به وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی، کسری بودجه دولت در سال آینده بسیار محتمل به نظر می‌رسد که در این صورت تبعات سنگینی بر اقتصاد کشور خواهد داشت؛ درنتیجه در وضعیت فعلی ضرورت دارد از همه ظرفیت‌های موجود در کشور برای مقابله با تحریم‌های نفتی آمریکا استفاده شود.
دلیل اثرگذاری تحریم‌های نفتی آمریکا مدل سنتی فروش نفت کشور است. در این روش نفت کشور توسط شرکت ملی نفت و در قالب محموله‌های بزرگ، به تعداد محدودی از پالایشگاه‌های شناخته شده دنیا به فروش می‌رسد.
در این فرآیند به دلیل عدم تنوع در سمت خریدار و مشخص بودن هر دو طرف معامله و مقصد فروش نفت، شناسایی و تحریم‌پذیری محموله‌های نفتی ایران توسط آمریکا بسیار محتمل است درنتیجه تنوع‌سازی در روش‌های صادرات نفت در سازوکاری غیر از «مدل سنتی فروش نفت» اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند.
در این بین یکی از راهکارهای موجود برای تنوع‌سازی روش‌های فروش نفت جهت خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی، عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی بخش‌خصوصی در صادرات نفت است.
هرچند در شرایط تحریمی، مشتریان سنتی ایران قادر به خرید نفت کشور نبوده و بدین صورت میزان صادرات نفت کشور افت می‌کند، اما شاهد هستیم تعداد زیادی از شرکت‌های داخلی و خارجی که توانایی و انعطاف‌پذیری لازم برای دور زدن تحریم‌های نفتی و صادرات نفت را داشته، تمایل دارند در سازوکاری غیرشفاف برای آمریکا نفت کشور را خریداری کنند. در این راستا می‌توان با ایجاد یک ساختار مجزا و ضابطه‌مند برای خرید نفت ایران توسط شرکت‌های خصوصی، میزان صادرات نفت کشور را افزایش داد. ایجاد یک ساختار مجزا و برقراری ثبات در بازار ایجاد شده، علاوه بر پاسخگویی به نیاز شرکت‌های خصوصی فعلی می‌تواند زمینه جذب شرکت‌ها و تجار نفتی دیگر را نیز فراهم کند و قدم به قدم افت صادرات نفت کشور ناشی از تحریم‌های نفتی جبران شود.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد سازوکار شفاف و رقابتی بورس بهترین ساختار ممکن برای فروش نفت ایران از مسیر شبکه مویرگی شرکت‌های خصوصی است؛ در این سازوکار به دلیل شفافیت موجود برای نهادهای نظارتی و وجود ضابطه‌ای مشخص جهت خریداران بخش خصوصی امکان بروز رانت و فساد و زدوبندهای دلالانه وجود نداشته؛ سازوکار رقابتی بورس باعث می‌شود نفت کشور به بالاترین قیمت ممکن به فروش برسد همچنین در این سازوکار طبق ضوابط مشخص تضامین لازم برای بازگشت پول محموله‌های فروخته شده از خریداران گرفته می‌شود و به این صورت بازگشت بهای نفت فروخته شده به خزانه قطعی و مسلم است.