مخالفت وزارت علوم با «هاشمی زنده است»

چه شد که به فکر ساخت یک مستند درباره آیت‌ا... اکبر هاشمی رفسنجانی افتادید؟

آقای هاشمی از شخصیت‌های تاثیرگذار در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی این کشور بودند که قطعا اشخاص زیادی به ساخت اثری راجع به زندگی و فعالیت‌های ایشان تمایل دارند. اتفاقات درباره زندگی ایشان وسیع بود و بنابراین به تصویر کشیدن فصل‌هایی از زندگی ایشان، ممارست و پیگیری و جسارت زیادی می‌طلبید. ما شش ماه قبل از درگذشت ایشان این فیلمنامه را کلید زدیم و با فوت ایشان مجبور شدیم فیلمنامه را تغییر دهیم. در واقع پرداخت به زندگی ایشان دغدغه ما بود و اوایل سال 95 بود که موضوع ساخت این فیلم مطرح شد.

با خود ایشان هم هماهنگ کرده بودید که قرار است مستندی راجع به بخش‌هایی از زندگی‌شان بسازید؟

خیر. البته در برنامه هایمان بود که با خودشان هم صحبت کنیم، اما چون دسترسی به ایشان و مراحلی که باید طی می‌کردیم، زمانبر و سخت بود، تصمیم گرفتیم کار را با استفاده از منابع مکتوب و خاطرات اشخاص موثق جلو ببریم.

با اعضای خانواده‌شان چطور؟ برای ساخت اثر هماهنگی‌هایی انجام دادید؟

خیر، چون موضوعیتی نداشت.

الان که این فیلم به اکران درآمده، واکنش بستگان و اطرافیان آقای هاشمی پس از تماشای فیلم چه بوده؟

ما در این مستند هم نکات مثبت را ذکر کردیم و هم به کاستی‌ها اشاره داشتیم. در بخش‌هایی که به نکات مثبت اشاره کردیم مسلما آنها راضی بودند، اما در بخش‌هایی که نقدهایی را به تصویر کشیدیم، به طور کل اصل داستان نقد را برنتابیدند، ولی خوشبختانه چون اشخاصی اهل دیالوگ و گفتمان بودند، در این باره صحبت‌هایی با هم داشتیم.

دقیقا با چه سکانس‌هایی مخالف بودند؟

مثلا ما در همان ابتدای فیلم دیالوگ سوال مانندی داریم با این مضمون که: «چرا آقای هاشمی برای برخی جریانات سیاسی مهم است؟» و بستگان آقای هاشمی ناراحت شدند که «برخی» نه، ایشان برای «تمام» جریانات سیاسی ایران مهم هستند! و بعضی سکانس‌های دیگر که آنها را دلخور کرد.

در ساخت این مستند با چه مشکلات و موانعی روبه‌رو بودید؟

مستند «هاشمی زنده است» به برخی اتفاقات و وقایع مهم تاریخ معاصر ایران استناد دارد و ما به فیلم‌های مختلف نیاز داشتیم که بالاخره به قول یکی از دوستان با موچین فیلم‌ها را از این‌طرف و آن‌طرف فراهم کردیم. ضمن این‌که پژوهش درباره چنین کارهایی هم مشکل است. شما با دریایی از خاطره و سخنرانی مواجه هستید که هماهنگی این اظهارنظرها آن هم به شکلی که خط داستانی فیلم را جلو ببرد از چالش‌های اصلی این‌گونه مستندهاست.

برای ساخت مستندهای سیاسی نیاز به استفاده از آرشیوهای بکر و دیده نشده است. شما این آرشیوها را چگونه تهیه کردید؟ چون قطعا دسترسی به این آرشیوها خیلی آسان نیست.

کاملا درست می‌فرمایید. دسترسی به این‌گونه آرشیوها خیلی مشکل است. ما هم کمر همت بستیم و با کمک خدا بالاخره توانستیم به منابعی که مدنظرمان بود دست پیدا کنیم. متاسفانه سازمان صدا و سیما در این موارد خیلی سختگیرانه برخورد می‌کند و ما به صورت رسمی از این آرشیوها استفاده نکردیم.

یعنی غیر رسمی از آرشیو صدا و سیما استفاده کردید؟

صدا و سیما مراحل سختی را برای در اختیار گذاشتن آرشیو دارد و برای افرادی مثل آقای هاشمی این مراحل سخت‌تر هم می‌شود. به هر حال هر جور که بود بالاخره ما به این آرشیوها رسیدیم.

برای پژوهش این اثر از کدام صاحب‌نظران استفاده کردید؟

کتاب خاطرات خود آقای هاشمی و کتاب‌هایی که راجع به ایشان نوشته شده و مصاحبه با اشخاص مختلف و مستندهای ساخته شده در‌این‌باره ما با بزرگان زیادی در رابطه با شخصیت و حالات روحی ایشان صحبت و سعی کردیم از جوی که در جامعه راجع به ایشان وجود دارد که شخصی ثروتمندی است و... دور شویم و به واقعیت برسیم.

نگاه سیاسی در چنین کارهایی چقدر می‌تواند تاثیر بگذارد؟

سمت آقای هاشمی و هر شخصیت تاثیرگذار در تاریخ این کشور به خودی خود نگاهی سیاسی و حتی جناحی ایجاد می‌کند. چون بالاخره بخش‌های تعریف از این شخصیت‌ها به مذاق یک‌سری‌ها خوش می‌آید و بخش‌های کاستی‌ها به مذاق گروهی دیگر. به هر حال وقتی شخصیت محوری یک اثر انسانی سیاسی است، کلیت کار را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

خودتان هم اهل سیاست هستید؟

بله، هستم که دغدغه‌اش را دارم. اگر نداشتم دو سال از عمرم را سر این کار نمی‌گذاشتم.

گویا جلوی اکران این فیلم در برخی از دانشگاه‌ها گرفته شده!

بله، قرار بود دیروز ساعت 14 این فیلم با مجوز در دانشگاه امیرکبیر اکران شود که آن‌طور که ما شنیدیم با فشار وزارت علوم جلوی آن گرفته شده!

دلیلی هم برای این کار آوردند؟

راستش من چون خیلی درگیر بودم در این باره ورود نکردم و در حد همان اخباری که منتشر شد در این باره اطلاع دارم.

این اتفاق فقط در دانشگاه امیرکبیر بوده؟

تا جایی که می‌دانم در چند دانشگاه دیگر هم این اتفاق افتاده.

برای اکران عمومی فیلم چه برنامه‌هایی دارید؟

ما در حال حاضر اکران عمومی در دانشگاه‌ها داریم و در سینماها هم قرار نیست اکران شود. چون اولا مستند است و دوما ما در همین دانشگاه هم با مشکل اکران مواجه هستیم. من احساس می‌کنم دانشجو را صرفا زمان رای دادن و برگزاری میتینگ‌های انتخاباتی می‌خواهند، اما زمان اکران یک مستند که می‌شود این کارها را انجام نمی‌دهند.

اثر بعدی‌تان هم در شکل و شمایل یک مستند سیاسی و ادامه این مسیر خواهد بود یا سراغ دیگر فضاها می‌روید‌؟

فکر نمی‌کنم مستند سیاسی بسازم. من بیشتر از دو سال از عمرم را سر این فیلم گذاشتم و اگر بخواهم همین‌طور جلو بروم بیشتر از چند کار نمی‌توانم بسازم! کسانی که به فضای باز گفتمانی اهمیت می‌دهند باید اجازه دهند این کار اکران و دیده شود و بقیه نظرشان را بدهند. این‌که به مردم هر خوراک فرهنگی که خودتان بخواهید بدهید، درست نیست. این یک پارادوکس است که از یک طرف دم از شعار گفتمان بزنیم و از طرفی دیگر از پشت بیایید و بگویید که جلوی این فیلم را بگیرید و نگذارید این‌طور اکران شود و... . من البته وقتی می‌خواستم این اثر را بسازم فکر تمام این مشکلات هم بودم. من یا هر شخص دیگری اگر می‌خواهد طبق یک مشی مشخص جلو برود باید منتظر آماج حرف‌های مثبت و منفی هم باشد، اما این اتفاق بدی است که در مورد شخصی که مشروعیت بالایی دارد و ممنوع‌التصویر هم نیست یک مستندی بسازیم و بعد بعضی‌ها بدون این‌که آن را ببینند با اکران آن مخالفت کنند!

ساناز قنبری

سینما