ایران، پیشگام در گسترش مناسبات دفاعی

بنابراین با فعال کردن ظرفیت‌های بسیاری که در حوزه دیپلماسی دفاعی وجود دارد می‌توان بخشی از تهدیدات را به فرصتی برای دستیابی به اهداف منافع ملی تبدیل کرد. در این زمینه جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با کشورهایی که دارای فهم مشترکی از مشکلات منطقه‌ای هستند رفت و آمدهای دفاعی خود را افزایش داده تا به این ترتیب به سمت حل بحران‌ها و تنش‌های منطقه‌ای حرکت کنیم.

رفت‌وآمدهای معنادار مقامات دفاعی

در همین راستا می‌توان به سفر امیر حاتمی به عراق و دیدارش با رئیس ستاد ارتش عراق و هیات نظامی این کشور و رایزنی پیرامون مسائل منطقه اشاره کرد. همچنین وزیر دفاع، اواسط فروردین به دعوت رسمی سرگئی شایگو، همتای روس خود -که به منظور شرکت در هفتمین کنفرانس امنیتی مسکو به این کشور سفر کرد- در دیدار با وی اظهار امیدواری کرد در آینده نزدیک شاهد گسترش و توسعه روابط دو کشور در زمینه‌های دفاعی و نظامی باشیم.

این رفت و آمدهای مقامات دفاعی صرفا به وزیر دفاع مربوط نمی‌شود، بلکه سرلشکر باقری نیز به عنوان عالی‌ترین مقام نظامی جمهوری اسلامی ایران شهریور سال گذشته برای نخستین بار از سال 57 به این سو راهی یک سفر خارجی شده و با عالی‌ترین مقامات نظامی و سیاسی کشور ترکیه به گفت‌وگو نشست که شاید بتوان این سفر را جزو نقاط برجسته و عطف تاریخ روابط ترکیه و ایران و تاریخ حضور نظامیان ایران در منطقه قلمداد کرد.

یک ماه پس از آن نیز ژنرال حلوصی آکار، رئیس ستاد ارتش ترکیه به ایران سفر کرد و پیرامون همکاری‌های دوجانبه نظامی - دفاعی با مقامات عالیرتبه کشورمان دیدار و گفت‌وگو کرد. ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان نیز آبان‌ماه با سفر به تهران، با مقامات عالی‌رتبه نظامی ایران دیدار و گفت‌وگو کرد.

با توجه به چنین حجمی از رفت و آمدهای دفاعی می‌توان این نوع همکاری‌ها را میان ایران و کشورهای همسایه اقدام مهمی عنوان کرد که به ثبات و امنیت منطقه کمک می‌کند.

غرب آسیا، نیازمند توافقات امنیتی

نکته مهم در این میان این است که به واسطه این‌گونه سفرها شاید بتوان دستاورد دفاعی مهمی نیز کسب کرد. با وجود همکاری‌های دو یا چند جانبه‌ای که در یکی دو سال اخیر میان برخی کشورها از جمله ایران و ترکیه برای حل بحران سوریه شکل گرفته است به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت منطقه و دخالت‌های بسیار کشورهای فرامنطقه‌ای می‌توان اقدامات جدی‌تری از جمله انعقاد پیمان‌های امنیتی و دفاعی همانند آنچه در اروپا در قالب ناتو یا در شرق تحت عنوان شانگهای و... وجود دارد، شکل بگیرد.

در منطقه پیمان‌های اقتصادی از جمله اوپک گازی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد روند رو به رشد تحولات منطقه ای، انعقاد پیمان‌های امنیتی- دفاعی را امری اجتناب ناپذیر و ضروری می‌کند؛ اقدامی که در صورت تحقق می‌تواند به ثبات منطقه‌ای در غرب آسیا منتهی شود.

همان‌طور که رهبر انقلاب نیز سال‌های گذشته بر اهمیت انعقاد پیمان‌های دفاعی مشترک با کشورهای حوزه خلیج فارس در حوزه نظامی تاکید کرده و با اشاره به آمادگی ایران برای انعقاد پیمان دفاعی مشترک با کشورهای حوزه‌ خلیج فارس فرمودند، ایران مانند تمام سال‌های پس از انقلاب دست دوستی به سوی این همسایگان دراز کرده و معتقد است امنیت این منطقه‌ مهم باید با همکاری کشورهای خلیج‌فارس تأمین شود. (دیدار زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی همزمان با رهبر انقلاب در نوروز سال 86)

چنین پیمان‌هایی بی‌تردید می‌تواند برای پاسخگویی و خنثی سازی توطئه دشمنان در منطقه تاثیر گذار باشد. در سال‌های اخیر بازیگران فرامنطقه‌ای با استفاده از فرصت تنش در روابط میان کشورها، غرب آسیا را تبدیل به انبار مهمات و پارکینگ نیروهای نظامی خود کرده‌اند.

در شرایطی که امروز در غرب آسیا وجود دارد می‌توان به ضرورت تشکیل سازمان‌ها یا اتحادیه‌های دفاعی و امنیتی منطقه‌ای رسید که بتواند امنیت کشورها را تامین کند. سازمان‌هایی که توان و عملکردی متفاوت از کارکرد مقطعی و محدود داشته باشد و بتواند پاسخگوی تهدیدات فرامنطقه‌ای باشد. برای مقابله با چالش‌ها و موانع مذکور باید راهکارهایی را جست‌وجو کرد که تأکید بر مشترکات دینی و فرهنگی، توسعه همکاری‌های اقتصادی به عنوان یکی از مبانی همکاری‌های امنیتی - دفاعی، اتخاذ سیاست چند جانبه گرایی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و توسعه نشست‌های مشترک بین المجالس کشورهای منطقه و همچنین جهان از جمله آنهاست.

فهم صحیح روابط همسایگی، پیش‌نیاز پیمان‌های دفاعی

البته در این میان موانعی در مسیر تشکیل چنین پیمان‌های امنیتی و دفاعی از جمله دخالت و حضور کشورهای بیگانه در منطقه، ذهنیت منفی کشورهای منطقه نسبت به پیمان‌های منطقه‌ای، اختلافات مرزی میان کشورهای این منطقه وجود دارد که در نتیجه ضرورت تلاش بیشتر دستگاه دیپلماسی کشورمان را در راستای تشکیل چنین پیمان‌های امنیتی میان کشورهای منطقه افزایش می‌دهد. در همین ارتباط رفت و آمدهای مقامات دفاعی کشورمان با برخی کشورهای منطقه می‌تواند بستری برای انعقاد این پیمان‌های دفاعی شود.

بی‌تردید اگر کشورهایی مانند عربستان سعودی یا امارات متحده عربی به‌جای خرید سلاح و تجارت آن به سمت پیمان‌های دفاعی با کشورهای همسایه روی آورند، با هزینه‌ای کمتر می‌توانند منافع خود را تامین و به‌جای خونریزی و باج‌دهی به غرب به بقای خود کمک کنند.

ایفای نقش محوری برای تشکیل این پیمان یا اتحاد دفاعی و امنیتی مستلزم کشوری با ظرفیت‌های مادی و معنوی و باتجربه‌ای است که آن کشور در حل بحران‌های منطقه‌ای تبحر داشته باشد، در این میان جمهوری اسلامی ایران با توجه به نقش مهمی که در پیروزی‌های میدانی از جمله در عراق و سوریه داشته است، می‌تواند نقش محوری در ایجاد پیمان‌های دفاعی و امنیتی داشته باشد. چرا که ایران علاوه بر تجربه هشت سال جنگ تحمیلی و توان دفاعی برای پشتیبانی از طرح‌های دفاعی و پاسخگویی به نیازهای یک سازمان، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد چنین سازمان‌های امنیتی داشته باشد. در این راستا جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با کشورهایی از جمله پاکستان که به دلیل حضور تروریست‌ها در خاک این کشور و در مرز بین ایران و پاکستان مشکلاتی برای کشورمان به بار آورده است، با این کشور به پیمانی دفاعی برسد. همچنین به دلیل وجود تهدیدات امنیتی مشترک برای ایران و ترکیه در منطقه می‌توان بر اهمیت همکاری‌های امنیتی دو کشور در قبال تهدیدات مشترک تاکید کرد. در سطوح دیگر، این پیمان‌ها می‌تواند به سایر کشورها نیز گسترش یافته و ایران تجربه دفاعی خود را در اختیار دولت‌هایی در منطقه قرار دهد که از سوی تروریست‌ها یا دولت‌های فرامنطقه‌ای تهدید می‌شوند.