تولید و اشتغال از مسیر زیست‌فناوری

فرصتی برای تعامل با طرح‌های بین‌المللی زیست‌فناوری

در چند سال گذشته، تجاری‌سازی حوزه زیست‌فناوری تبدیل به یکی از دغدغه‌های دانشمندان، محققان و سرمایه‌گذاران این حوزه شده است. برای دستیابی به این هدف و تعامل مراکز داخلی و خارجی در این زمینه، نمایشگاه بین‌المللی زیست‌فناوری هر دو سال یکبار با حضور گسترده مراکز مرتبط با این حوزه برگزار می‌شود. در چنین نمایشگاهی علاوه بر طرح‌هایی که وارد صنعت می‌شود، از طرح‌هایی مثل مقابله با ریزگردها و سایر طرح‌های مرتبط با مسائل محیط‌زیستی نیز حمایت می‌شود. طرح‌های تحقیقاتی نیز زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که باعث رونق اقتصادی و خروج ارز کمتر از کشور شود. شرکت‌های این حوزه می‌توانند نقش مهمی در تحقق دستیابی به کسب سهم 3 درصدی بازار جهانی زیست فناوری در سال 1404 ایفا کنند. همچنین شناسایی، معرفی، تشویق فعالان زیست فناوری و تعیین اولویت‌های کشور در این زمینه از مهم‌ترین اهداف برگزاری این جشنواره و اهدای جوایز است.

بعلاوه در این نمایشگاه 17 کارگاه تخصصی و ده نشست تخصصی برگزار شد و 370 شرکت دانش‌بنیان فعال در زمینه فناوری‌های زیستی، دارویی، ژنتیک و محیط زیست نیز در نمایشگاه حضور داشتند. در اختتامیه این نمایشگاه به سه شرکت نوپا، سه شرکت تولیدی، یک شرکت صنعتی، یک مرکز رشد، سه فناور و سه پژوهشگر برتر جوایزی اهدا شد.

تجلیل از برگزیدگان جشنواره زیست فناوری

سومین دوره جایزه زیست ایران در پایان جشنواره زیست‌فناوری به سه گروه رقابتی شرکت‌های برتر، فناوری‌های برتر و مراکز رشد برتر اهدا شد. دکتر جعفر محمدیان، دبیر اجرایی جشنواره جایزه زیست ایران درباره فرآیند اهدای این جایزه به جام‌جم می‌گوید: فرآیند اهدای جایزه نیز به این صورت است که یک فراخوان عمومی برای همه شرکت‌ها در حوزه‌های مرتبط فرستاده می‌شود و طرح‌های فرستاده شده در چند نوبت جمع‌آوری و مطالعه می‌شود. این طرح‌ها در کارگروه‌های تخصصی داوری و سه حوزه پزشکی، کشاورزی و تجهیزات صنعتی و محیط زیست بررسی شده است و در نهایت 9 شرکت و فناوری برتر معرفی شده‌اند.

طرح‌های برتر علاوه بر جایزه نقدی و تندیس جشنواره، تسهیلاتی به صورت سرمایه‌گذرای خطرپذیر به شرکت‌های علاقه‌مند به توسعه طرح‌ها تا سقف 700 میلیون تومان داده می‌شود. همچنین قرار است یک دبیرخانه دائمی نیز در ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شکل بگیرد و طرح‌ها روزانه و سالانه بررسی شود. شرکت‌ها در سه سطح تولیدی، نوپا و صنعتی وارد این رقابت می‌شوند.

نقش زیست فناوری در حوزه کشاورزی

یکی از تاثیرات زیست فناوری در بخش کشاورزی استفاده از تکنیک کاشت اندام‌های مختلفی گیاهی است که جایگزین کشت گیاه به روش سنتی شده است. در همین خصوص روش نوین کشت بافت یکی از فناوری‌های برتر جشنواره زیست فناوری امسال شناخته شده است. شهریار حسامی، رئیس تحقیق و توسعه یک لابراتور کشت بافت، درباره این طرح به جام‌جم می‌گوید: از مزایای چنین روشی این است که یک توده گیاهی را با خصوصیات ژنتیک یکسان تولید می‌کند و از اندام‌های مختلف گیاه برای تکثیر استفاده می‌شود. در روش‌های کشت بافت تجاری معمولا از کشت جوانه جانبی یا انتهایی استفاده می‌شود و نتیجه آن تولید انبوه گیاه با خصوصیات ژنتیک یکسان است. در حال حاضر روی کشت بافت گردو کار می‌کنیم که نوعی کشت بافت منحصر به فرد در جهان دارد.

در حقیقت مخاطبان این کار، تولیدکنندگان انبوه هستند. یکی از مزایایی که یک توده گیاه کشت بافتی دارد این است که به دلیل یکسان بودن ژن‌ها، باغ یکنواختی احداث می‌شود و زمان برداشت همه درختان یکسان می‌شود. به همین ترتیب، همه تغییرات به یک میزان و در یک زمان خاص انجام می‌شود. برای مثال مزیت این گردوها نسبت به گردوهای سنتی این است که به واسطه سایه‌اندازی کمتر، امکان کمترکردن فاصله درختان کاشته شده فراهم می‌شود. مقاومت این گونه‌های کشت شده نسبت به نمونه‌های سنتی نیز باعث می‌شود این گیاهان بهره‌وری حدود چهار برابری داشته باشند.

فناوری‌های زیستی گیاهی و دارویی

ریزجلبک‌ها ازجمله مواد طبیعی هستند که به عنوان مکمل‌های غذایی انسان، دام، طیور و آبزیان استفاده می‌شوند. طرح استفاده از این ریزجلبک‌ها که خواص غذایی و دارویی فراوان دارند، به عنوان یکی از طرح‌های برتر حوزه شرکت‌های نوپا در جشنواره زیست فناوری امسال معرفی شده است. این نوع جلبک‌ها رنگدانه‌هایی با خاصیت آنتی‌اکسیدان و ضدسرطان دارند. برای مثال رنگدانه‌ای مثل فیکوسیانین یکی از منابع رنگ آبی طبیعی است و محققان زمینه استخراج این رنگ از جلبک‌ها را فراهم کرده‌اند. از عصاره‌های رنگ‌هایی که به این روش تهیه می‌شوند، در صنایع آرایشی و بهداشتی مثل صابون و شامپو می‌توان به عنوان مواد طبیعی استفاده کرد. استفاده از این مواد طبیعی می‌تواند از بروز برخی بیماری‌های قلب و عروق و کبد پیشگیری کنند. همچنین این جلبک‌ها به دلیل آهن و ویتامینی که دارند می‌توانند فقر غذایی را جبران کنند.

پژوهشگاه زیست فناوری و تحقیقات مرتبط با صنعت

پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری حدود 28 سال سابقه در پژوهش دارد و رسالت این پژوهشگاه، تحقیق و توسعه فناوری در حوزه زیست فناوری و ژنتیک است. این پژوهشگاه به سه بخش ژنتیک پزشکی، فناوری زیستی کشاورزی و فناوری زیستی صنعت و محیط زیست تقسیم شده است. هر کدام از این بخش‌ها در حوزه تخصصی خود کار ترویج و تولید دانش و تولید فناوری‌های مورد نیاز جامعه را انجام می‌دهند.

دکتر فرید حیدری، مدیر تجاری‌سازی و ارتباط با صنعت پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، درباره فعالیت‌های این پژوهشگاه در حوزه زیست فناوری به جام‌جم می‌گوید: عمده فعالیت پژوهشکده پزشکی روی تولید کیت‌های تشخیصی برای بیماری‌هایی است که منشا ژنتیک دارند و ژنتیک در بروز آن بیماری‌ها دخالت دارد. برای مثال امروز درباره عوامل مستعدکننده ژنتیک سرطان می‌شنویم. ما بر اساس شناخت ویژگی‌های ژنتیک می‌توانیم پیش‌آگاهی راجع به بیماری‌هایی که شخص ممکن است به آنها مبتلا شود، به او بدهیم. وقتی یک بیماری در انسان به وجود می‌آید، تغییرات ژنتیک نیز در بدن و بعضی سلول‌ها ایجاد می‌شود. سلول سرطانی ایجاد شده دیگر مثل قبل عمل نمی‌کند و منجر به ظهور ژن‌های دیگر می‌شود. این روش‌ها علاوه بر کمک به تشخیص بیماری‌ها، به درمان نیز کمک می‌کنند. هنگامی که می‌دانیم سلولی سرطانی می‌شود، به چه شکل عمل می‌کند، اگر آن فعالیت را کنترل یا مدیریت کنیم، می‌توانیم به درمان بیماری نیز فکر کنیم. بنابراین عمده فعالیت پژوهشگاه پزشکی به مبحث ژنتیک و شناخت بیماری‌ها اختصاص دارد و از فناوری زیستی برای تولید محصولاتی که در تشخیص و درمان نقش دارند، استفاده می‌شود.

پژوهشگاه مرکزی با صنعت ارتباط دارد که ارتباطی دوسویه ایجاد می‌کند. در این مرکز نیازهای پژوهشگر به صنعت منعکس می‌شود تا پژوهشگر، تحقیقات خود را در راستای صنعت پیش ببرد. از طرفی محصولاتی که در پژوهشگاه تولید می‌شود، باید وارد بازار شود. دکتر حیدری می‌افزاید: در تلاش هستیم تا الزامات تلاقی این دو حوزه را نیز فراهم کنیم و مهم‌تر از آن نیازهای صنعت را در این حوزه شناسایی کنیم تا بتوانیم دانش را به فناوری پیوند بزنیم.

برترین دستاوردهای دانش‌آموزی

در این نمایشگاه علاوه بر معرفی طرح‌های شرکت‌های تولیدی، نوپا و صنعتی از دستاوردهای برتر در حوزه دانش‌آموزی نیز تقدیر به عمل آمد و دانش‌آموزان نیز در نمایشگاه به معرفی طرح‌های خود پرداختند. سیدیونس حسینی از مرکز آموزشی پژوهش سرای دانش‌آموزی اسلام‌شهر، درباره بررسی اثر نانو ذرات در تمایز سلول‌های بنیادی به جام‌جم می‌گوید: سلول‌های بنیادی سلول‌هایی هستند که قابلیت تبدیل شدن به همه سلول‌های بدن و سلول‌های تخصص یافته را دارند. اینها چهار دسته سلول‌های تخم، رویانی، تک‌توان و چند توان هستند که سلول‌های چند توان شامل کار تحقیقی ما می‌شود. در گذشته برای ایجاد محیط کشت عصبی از نوعی الکل و نوعی اسید استفاده می‌شد. این مواد به مرور زمان با این که باعث القای عصبی می‌شدند، سلول عصبی را نیز از بین می‌بردند. در این آزمایش ما برای ایجاد محیط کشت عصبی و مقرون به صرفه روی ماده‌ای به نام نانو ذره گرافن اکساید کار کردیم. این محیط کشت با توجه به داشتن خاصیت اسیدی موجب می‌شود سلول در محیط از بین نرود. ما در این محیط تعدادی از سلول‌های بنیادی را کشت دادیم و دیدیم تمایز عصبی صورت می‌گیرد. گفتنی است این طرح رتبه اول دستاوردهای دانش‌آموزی کشوری در حوزه نانو و بیوتکنولوژی را از آن خود کرده است.

در بخش دیگر، پژوهش‌های دانش‌آموزی دانش‌آموزان مرکز آموزشی دبیرستان دخترانه مهرنامی نوین، طرح‌هایی در حوزه زیست فناوری محیط زیست ارائه کردند. حذف نیترات از آب‌های آلوده با کربن فعال شده از پوست گردو و ساخت درخت مصنوعی جاذب دی‌اکسیدکربن ازجمله دستاوردهای برتر این حوزه بود. نیترات ماده‌ای سرطان‌زاست که در مقادیر بسیار کم در آب یا کودهای شیمیایی یافت می‌شود. این دانش‌آموزان به کمک پوست گردو و اسید فسفریک 5 درصد، پودری تهیه کرده‌اند که نیترات آب را جذب می‌کند و می‌تواند تا 83 درصد نیترات آب را به این روش حذف کند.

یکی دیگر از معضلات محیط‌زیست دنیا در حال حاضر، انباشته شدن دی‌اکسیدکربن در هواکره است که باعث گرمایش جهانی می‌شود. دانش‌آموزان در این پروژه به کمک جلبکی که در لوله‌های آزمایشگاهی کشت دادند، توانستند از این میزان دی‌اکسیدکربن کاسته و میزان اکسیژن را بالاتر ببرند. حدود 70درصد اکسیژن از طریق آب‌ها تولید می‌شود و به همین علت این محققان نوجوان روی یک گیاه آبی با بازده بالاتر و هزینه کمتر کار کردند. در این آزمایش گاز دی‌اکسیدکربن در آب حل، سپس وارد دستگاه می‌شود و جلبک‌ها به کمک نور مستقیم خورشید و دی‌اکسیدکربن دریافتی فتوسنتز انجام می‌دهند. در این فرآیند اکسیژن تولید می‌شود و اکسیژن دوباره وارد هوای اطراف می‌شود.

سپیده شعرباف