«معمای شاه» موی سرم را سپید کرد

جناب ورزی، در یک کلام «معمای شاه» چرا تولید شد؟

نسل چهارم انقلاب سوالات زیادی درباره تاریخ معاصر دارد که 37 سال گذشته به واقع هیچ واکاوی و اطلاع‌رسانی جدی بخصوص برای نقش محمدرضا شاه صورت نگرفته است، تا جایی که برخی جوانان دچار شبهاتی شده‌اند. بنابراین چرایی انقلاب و مسیری را که رژیم پهلوی رفت تا به انقلاب ختم شد، بیشتر بررسی کنیم. عملکرد این آدم چه بود ‌که 35 میلیون نفر یا 98 درصد ملت ایران به او نه گفتند و چرا؟ بعلاوه در دوران پهلوی هنوز زوایای زیادی وجود دارد که فیلمسازان دیگر با نگاه‌های مختلف می‌توانند به آن بپردازند و به تصویر بکشند. چیزی که ما به تصویر کشیدیم این بخش از تاریخ بود که چرا انقلاب شد و رژیم به چه فضایی رسیده بود که مردم ایران در آن مقطع برنتابیدند و شاه به آن شکل فرار کرد، فضای جامعه تغییر کرد، رژیم ساقط و انقلاب پیروز شد.

چرا «معمای شاه» با موج انتقادها روبه‌رو شد؟

اگر فیلم تاریخی مانند ابن‌سینا که برای هزار سال پیش است، ساخته شود کمتر نقد و تخریب می‌کنند، اما در تاریخ معاصر هر کسی بر اساس ظن و خاطرات خویش قضاوت می‌کند. ما در معمای شاه بیشتر از نقد، تخریب داشتیم. هنوز دنبال نقدی هستیم که به لحاظ علمی و تخصصی اسمش را نقد بگذاریم. نقد چیست؟ نقد یعنی نقاط قوت و ضعف را کنار هم قرار دهیم و جمع‌بندی کنیم. این‌که کار را بمباران و تخریب کنند و اساس کار را زیر سوال ببرند یا مسائل فردی و شخصی را نسبت به فیلمساز لحاظ کنند، این نقد نیست؛ تخریب است. در اینترنت نگاه کنید چند درصد نقد تخصصی در مورد معمای شاه وجود دارد. من حتی حاضر بودم نقد منفی شوم ولی نقد شوم نه این‌که تخریب کنند.

در کل من از نقد استقبال می‌کنم. فیلمسازی که عاقل باشد به اعتقاد من از نقد استفاده می‌کند. نقد سازنده است حتی اگر نقطه ‌ضعف را بگوید.

آیا شما به عنوان کارگردان، معمای شاه را نقد می‌کنید؟

هر کاری نقاط ضعف و قوت خودش را دارد. من ادعایی ندارم و حتما نقد و نواقص وجود دارد. ولی واقعیت این است زحمتی که چند سال توسط من و همکارانم کشیده شد از نقاط قوت آن دفاع می‌کنم و اذعان می‌کنم که نقاط ضعف هم دارد. هر دو را باید باهم دید.

از نظر شخصی این سریال با شما چه کرد؟

وقتی کار تحقیق معمای شاه را شروع کردم 38 ساله بودم، دو سال تحقیق و نگارش و چهار سال تصویربرداری. امروز در ظاهر 44 ساله‌ام اما اگر عکس روز اول تصویربرداری را ببینید با عکس امروز من، کاملا حیرت خواهید کرد. در این شش سال پیر شدم و بخشی از موی سر و محاسن به‌طور یکپارچه سفید شد.

اگر دوباره از شما بخواهند سریالی در همین حجم بسازید، باز کارگردانی می‌کنید؟

واقعیت این که دیگر تمایل ندارم. سریالی را که بخواهد پنج یا شش سال طول بکشد، بسازم و ترجیح می‌دهم کار نکنم. به دلیل این‌که بخش قابل توجهی از عمر آدم می‌رود. ما باید کمی هم زندگی کنیم. باید مقداری هم مراقب سلامتی خود باشیم. جعفری‌جوزانی در «در چشم باد» واقعا پیر شد. میرباقری برای «مختارنامه» پیر شد.

قسمت آخر معمای شاه هم پخش شد، شما به عنوان کارگردان چه نمره‌ای به کار خود می‌دهید؟

من هیچ نمره‌ای به خودم نمی‌دهم. نمره را باید مردم بدهند. من و همکارانم زحمت خود را در حد بضاعت کشیدیم. در چله زمستان و تابستان داغ و سرمای طاقت‌فرسای شهرک سینمایی، هنرمندان و هنروران از جان مایه می‌گذاشتند. حاصل زحمت آنان را من نمی‌توانم نمره بدهم. اما صادقانه بگویم معمای شاه بازخورد خوبی بین مردم داشت و این بازخورد را به من انعکاس می‌دادند.

در مجموع چند نفر هنرمند و هنرور و عوامل در معمای شاه به کار مشغول بودند؟

نزدیک به 850 بازیگر داشتیم و 300 نفر پشت دوربین فعالیت می‌کردند. در طول روز بین صد تا 700 نفر هنرور هم فعالیت داشتند.

تا چه اندازه قرائت شخصی شما در ساخت این مجموعه دخیل بود؟

فیلمساز باید قرائت و تریبون داشته باشد. قرار نیست تاریخ تحریف شود، ولی نگاه و قرائت فیلمساز نسبت به یک دوره تاریخی باید وجود داشته باشد. همه بزرگان سینما حتی در هالیوود هم این ویژگی را دارند. به عنوان مثال، ده فرمان قرائت کامل فیلمساز است. بشارت منجی ساخته نادر طالب‌زاده، قرائت طالب‌زاده بود. اسکورسیزی در آخرین وسوسه مسیح و مل‌گیبسون در مصائب مسیح هم قرائت خاص خود را از تاریخ دارند. اگر قرائت نداشته باشند که اصلا نمی‌توانند فیلم بسازند.

هزینه‌های ساخت معمای شاه در نهایت چقدر تمام شد؟

اعلام رقم‌های ریالی در حیطه کار من نیست اما باید بگویم به نسبت سریال‌های ساخته شده، ارزان‌ترین هزینه‌ها را برای ساخت معمای شاه صرف کردیم. دکوری که در شهرک سینمایی غزالی ساخته شد، ماندگار است. چهار مجموعه دکور است در میدان ژاله، میدان منیریه، منزل دکتر وزیری، محله پامنار و منطقه حلبی‌آباد. دکورهای ماندگار ساختیم و این جزو هزینه سریال نیست. این هزینه شده برای تمام سریال‌هایی که در آینده می‌خواهند کارکنند.

در مورد دستمزد بازیگران و هنروران عددهای متفاوتی بیان می‌شود. توضیح می‌دهید؟

به نظر من صحیح نیست دستمزد بازیگران رسانه‌ای شود. در مورد دستمزدها برخی فکر می‌کنند بازیگران چند ده میلیون گرفتند اما به این توجه ندارند که حقوق آنان طی سال دائمی نیست. ممکن است بازیگری برای ایفای یک نقش 13 تا 20 میلیون تومان بگیرد ولی در طول سال بیکار باشد. معمای شاه بسیاری از هنرمندان کم کار و بلکه فراموش شده را سرکار آورد.

سخن پایانی آقای محمدرضا ورزی؟

از همه دست‌اندرکاران سریال معمای شاه و مدیران رسانه ملی تشکر می‌کنم. بخصوص قدردان روزنامه جام‌جم هستم. این روزنامه مثل یک دوست و یار در کنار این پروژه و بلکه تمام پروژه‌های سازمان صدا و سیما حضور دارد. امیدوارم با مرور زمان و مطالعه بیشتر تاریخ معاصر، مخالفان این سریال نیز به جمع موافقان بپیوندند. معمای شاه محصول خرد جمعی بود و من تنها گوشه‌ای از این پروژه بودم و سعی کردم کارم را به نحو احسن انجام دهم.

کارگردان باید قرائت شخصی داشته باشد

سریال معمای شاه قرائت من از دستگاه حاکمه آن دوران بوده است. چیزی که اعتقاد به آن نداشته باشم، حتی اگر گردنم را بزنند، نمی‌سازم. در بهمن 57، 35 میلیون به این تفاهم و توافق رسیدند که تحت رهبری واحد انقلاب کنند، من این را نشان دادم. حال عده‌ای بخصوص در فضای مجازی تلاش می‌کنند عملکرد دولت پهلوی را خوب جلوه بدهند، من مخالفم، اگر خوب بود چرا مردم انقلاب کردند؟!

محمد زندکریمخانی