حسود هـرگـز...

کودکانی هم که به دیگر همسالان خود حسادت می‌کنند و دوست دارند تمام اسباب بازی‌ها، شکلات‌ها، آبنبات‌ها یا هر چیز دیگر مورد علاقه مال خودشان باشد، نمی‌توانند احساس راحتی و آرامش داشته باشند و شاید حتی ساعت‌ها برای به‌دست آوردنشان گریه و زاری راه بیندازند .

اما واقعا ‌در مقابل چنین کودکانی چگونه باید رفتار کرد و چه تدبیری اندیشید که فرد از کودکی کمتر حسودی کند. در این خصوص با دکتر لیلا محمدی، روان‌شناس و مشاور گفت‌وگو کرده‌ایم.

تعریف حسادت

حسادت یک واکنش هیجانی است که به طور طبیعی در همه افراد وجود دارد. معمولا در مراحل رشد بعد از شکل‌گیری هیجان ترس، حسادت هم در فرد ایجاد می‌شود. یعنی وقتی حدود هشت ماهگی هیجان ترس در نوزادان به‌وجود آمد، کودک کم‌کم به والدین خود دلبسته می‌شود و احساس امنیت و مراقبت می‌کند و می‌فهمد حواس والدین به او هست و همزمان حسادت را هم تجربه می‌کند.

در این هنگام وقتی توجه والدین به کودک دیگری معطوف می‌شود او سریع واکنش نشان می‌دهد مانند گریه کردن، کار عجیب انجام دادن و... در واقع می‌توان گفت این نخستین نشانه‌های حسودی کردن است. بنابراین ریشه حسادت در احساس امنیت است و وقتی شکل می‌گیرد که فرد احساس امنیت لازم را ندارد.

احساس امنیت

وقتی کودک حس می‌کند چیزی که همیشه به او احساس امنیت می‌داد و متعلق به او بود دیگر مال او نباشد حسی از ترس و حسادت در او به وجود می‌آید؛ درست مثل‌ زمانی که بچه دوم به دنیا می‌آید و بچه اول چنین احساسی پیدا می‌کند .

البته در مراحل رشد معنای امنیت و پشتوانه کم‌کم تغییر می‌کند. یعنی ابتدا پشتوانه‌های اصلی مادر و پدر هستند، اما بتدریج وقتی بچه دوم به دنیا می‌آید بچه اول احساس می‌کند پشتوانه خود را از دست می‌دهد چون او منبع آرامش را به تصاحب خود درآورده است.

در مراحل بعدی نیز ممکن است او قلمروی امن خود و هویتش را با اسباب‌بازی‌هایش بشناسد؛ یعنی وقتی بچه دیگری بخواهد به اسباب‌بازی‌هایش دست بزند احساس ناامنی و حسادت کند و نخواهد هیچ‌کس به آنها دست بزند.

پذیرش و تائید

با ورود کودکان به محیط‌های آموزشی مثل مهدکودک یا دبستان کم‌کم حسادت بین همکلاسی‌ها برای نمره بیشتر یا جلب توجه بیشتر پیش معلم افزایش می‌یابد.

در اینجا چون نمره بیشتر، ملاک و معیار تائید معلم است؛ کودک فکر می‌کند معلم فقط کسی را که نمره بیشتر گرفته قبول دارد و به این ترتیب به کسی که نمره بیشتر می‌گیرد حسودی می‌کند .

در سنین بالاتر ممکن است بچه‌ها نسبت به ظاهر، زیبایی و تحصیل همدیگر حسادت کنند، چون در این سنین افراد با این معیارها تائید می‌شوند و برایشان تداعی کننده همان پذیرش اولیه دوران کودکی است که از طرف والدین دریافت می‌شود.

وقتی کودک خودش را با دوستانش مقایسه می‌کند و متوجه می‌شود که در بعضی موارد قابل تائید نیست و توجه زیادی به او نمی‌شود احساس ناامنی می‌کند. در بعضی موارد نیز ممکن است نوع دلبستگی که در او شکل گرفته سبک مناسبی نبوده و او به دیگران حسادت کند. در واقع می‌توان گفت حسادت وقتی بیش از حد می‌شود و حالت مریضی به خود می‌گیرد حتما دلیل خاصی هم دارد . یعنی آن زمانی که قرار بوده در وجود کودک احساس امنیت و دلبستگی صحیح شکل بگیرد به صورت درست انجام نشده و او همیشه احساسی ناشی از ترس داشته یا این‌که انگار قرار است ضربه‌ای بخورد.

مقایسه نکنید

وقتی والدین کودکان را با هم مقایسه می‌کنند در واقع این پیام را به آنها می‌رسانند که تو به اندازه کافی خوب نیستی. وقتی هم کودک تائیدی را که می‌خواهد از مادر و پدر خود دریافت نمی‌کند دنیا را جای امنی نمی‌بیند و نخستین احساس‌ ناامنی، ترس و در نهایت حسادت به کسی که با او مقایسه می‌شود در او شکل می‌گیرد .

حتی وقتی نیازهای اولیه نوزاد بدون پاسخ می‌ماند احساس ترس و ناامنی می‌کند. مثلا ساعت‌ها برای گرسنگی یا سایر نیازهایش گریه می‌کند، ولی وقتی می‌فهمد مادر مشغول آماده کردن شیشه شیر است تشخیص می‌دهد که کسی مراقب اوست و احساس امنیت می‌کند و آرام می‌شود. به این ترتیب کودک علامتی را به والدینش می‌دهد و آنها هم به درخواست و علامت او پاسخ می‌دهند.

فرمول طلایی تلاش‌+‌صبر

رقابت به جای حسادت

متاسفانه کودکانی که حسودی می‌کنند نمی‌توانند احساس آرامش داشته باشند. بنابراین بهتر است به کودک یاد بدهیم به جای این‌که بخواهد همه چیز خوب مال او باشد، بپذیرد او هم چیز‌هایی دارد که دیگران دوست دارند داشته باشند و اگر می‌خواهد چیزی را داشته باشد باید علاوه بر تلاش، صبر هم داشته باشد.

در واقع ما باید حس حسادت را به سوی رقابت سوق دهیم. مثلا، کودکی که به شاگرد اول کلاس که همیشه نمره خوب می‌گیرد حسادت می‌کند یاد بدهیم به جای حسادت با او رقابت کند تا خودش هم بتواند نمرات خوبی کسب کند.

همچنین والدین باید توجه داشته باشند وقتی مدام حرف دیگران را در خانه مطرح و خودشان را با دیگران مقایسه می‌‌‌کنند؛ در واقع این نوع تفکر را به فرزندان خود هم آموزش می‌دهند که مدام خود را با همسن و سالانشان مقایسه کنند و در حسرت چیز‌هایی باشند که آنها دارند.

یکتا فراهانی