پای بشر چطور به استرالیا رسید؟

گوجوگوجو، از ریش‌سفیدان قبیله گیموی ایدینجی در کنز استرالیا می‌گوید: «داستانی که در این باره نسل به نسل نقل شده، از سه مهاجرت حرف می‌زند که طی هزاران سال به وقوع پیوسته‌اند. یکی از سفرها، مهاجرت ما به این خاک باستانی است و دیگری، در مقطعی پس از آخرین عصر یخبندان است که به تشکیل دیواره بزرگ مرجانی منجر شد و دیگری مهاجرتی از خود کنز است که در نهایت تا تنگه تورِس ادامه یافت.»

اصولا به خاطر کمبود اسناد و مدارک و تحقیقات علمی کافی در این روایات (که کم هم نیستند) نمی‌توان به نتیجه درستی رسید. از طرف دیگر، شرایط اجتماعی و باستان‌شناسی‌های صورت گرفته در استرالیا نیز به این مساله دامن زده‌اند. در چند دهه اول تحقیقات باستان‌شناسی در حیطه تاریخ باستانی استرالیا، بومیان استرالیا کمترین نقش را داشته‌اند. در پس آن، چند دهه بحث و جدل سر ادعای تملک گذشته وجود دارد. طرح‌های اولیه تحقیقات دی‌ان‌ای، به خاطر عدم دریافت مشورت لازم، به بیراهه رفت. پس از چندی، برهه جدیدی از تحقیقات اجتماع‌‌مبنا با دخالت مردم بومی شکل گرفت که در آن بشدت به شور و مشورت بها داده می‌شد و بانی آن نیز کسی نبود جز شیلا وَن هولْسْت پِلِکان که با تعامل خوبش با مردم بومی، استانداردهای جدیدی را برای تحقیقات بعدی درباره بومیان تعریف کرد. تحقیق جدید نیز بر این مبنا و با شراکت بومیان سراسر استرالیا انجام شده است.

نخستین استرالیایی‌ها

نتایج دال بر این است که بومیان امروزی استرالیا از نوادگان اولین مهمانان این قاره هستند که حدود 25 تا 40 هزار سال پیش می‌زیسته‌اند. مدارکی هست که از ترکیب قومیتی با آسیاییان (یا خاور دوریان)، اهالی اقیانوسیه و اروپاییان در 200 سال گذشته حکایت می‌کند. اما در دی‌ان‌ای بومیان، تاریخی باستانی از سفر بشر به این قاره نهفته است که از نظر قدمت، از هر نژاد دیگری کهنه‌تر می‌نماید.

شواهد دی‌ان‌ای نشان از جریان ژنی بین اجداد اولین استرالیایی‌ها و جمعیت‌های منقرض شده نئاندرتال‌ها و دنیسُواها دارد. در واقع شباهت خاصی بین این جریان ژنی و جریان ژنی میان نئاندرتال‌ها، اروپاییان و آسیایی‌ها وجود دارد.

مقاله حاصل از تحقیق اخیر، اطلاعات کسب شده از تحقیقات ژنومی قدیم‌تر، مانند بررسی مبنایی ژنوم اولین مهاجران استرالیا از غرب استرالیا و دی‌ان‌ای مکشوفه از بقایای فسیلی برکه مانگو را تائید می‌کند. این تحقیق، ادعاهای عموما سیاسی سابق را رد می‌کند؛ ادعاهایی با این مضمون که ممکن نیست بومیان استرالیایی، نخستین استرالیاییان بوده باشند. این تحقیق همچنین منشأ بحث و جدلِ باقی از دهه 1340/ 1960، از جمله زمان ابتدایی ورود بومیان استرالیا به این قاره را روشن می‌کند.

اولین هجرت

شواهد تحقیق اخیر، تصویری از رشد جمعیت از شمال شرقی استرالیا به دست می‌دهد. حدود ده هزار سال پیش، سطح دریا بالا آمد و راه زمینی بین پاپوآ و کیپ‌یورک را آب گرفت. بر این اساس، گفته می‌شد جدایی ژنتیک پاپوآیان و بومیان استرالیایی پس از این زمان رخ داد.

حال با شواهد گسترده ژنومی که از این دو گروه حاصل شده، 37 هزار سال پیش را برای آن تخمین می‌زنند که بسیار بیشتر از باور گذشته است. از سوی دیگر، چنین برداشت می‌شود که موانع میان استرالیا و پاپوآ بسیار زودتر از تشکیل مانع تنگه تورس ایجاد شده است. نکته حائز توجه این است که ظاهرا یک مانع بزرگ ژنی نیز در زمان آخرین عصر یخبندان بر سر جریان ژنی استرالیا ایجاد شده است.

استرالیایی‌های شرق و غرب

واگرایی پررنگی نیز بین بومیان شمال شرق و جنوب غرب استرالیا دیده می‌شود که از حیث شدت، به تفاوت ژنتیک میان بومیان آمریکایی و سیبریایی‌ها می‌چربد. البته همه این افراد جزو بومیان به حساب می‌آیند. اما نکته اینجاست که آخرین عصر یخبندان، تا جایی بین این دو فاصله انداخت که حدود 31 هزار سال پیش، ساختار جمعیتی مجزایی شکل گرفت.

بعدها جدایی‌های دیگری بین بومیان غرب و شرق استرالیا وقوع یافته است. درک ما از روابط تبارزایشی بر اساس اطلاعات ژنتیک یافت شده در قیاس با تضادهای زبان‌های بومی بین این دو گروه، هماهنگی مهمی را نشان می‌داد.

بنا به باور برخی محققان (باوری که در دهه‌های گذشته بر آن مصرّ بوده‌اند)، شواهد باستان‌شناسی از رشد قابل توجه جمعیت در چند هزار سال گذشته تا زمان ورود اروپاییان خبر می‌دهند.

باستان‌شناسان دیگر با قاطعیت با این نظر مخالفند و معتقدند نمی‌توان این امر را با تکیه بر یک سری تاریخ‌گذاری کربنی، ابزار سنگی و زباله‌دانی استخوانی تحکیم کرد.

بسیاری از نشانه‌های لازم، بسادگی از میان رفتنی هستند. برای مثال، بخش اعظمی از خطی ساحلی که مستعمره استرالیایی‌های اولیه بوده، اکنون زیر امواج آب است. شواهد ژنتیک یافت شده از رشد جمعیت شمال شرق استرالیا، همان منطقه‌ای که باستان‌شناسان به توسعه جمعیتش اعتقاد داشتند، نشان می‌دهد این رشد در زمانی بسیار قبل‌تر از زمان مورد ادعای باستان‌شناسان، یعنی ده هزار سال پیش آغاز شده است. در عین حال تحقیق صورت گرفته، نشانی از آن جریان‌های ژنی مفروض از هند به استرالیا در 6000 سال پیش ندارد که قبلا گفته شده بود.

زندگی صحرایی

یافته‌ها نشان از یک سری توابع ژنتیک در بومیان استرالیا داشت که ظاهرا آنها را برای مقاومت در برابر سرما و کم‌آبی مقاوم کرده است. گمان می‌رود این توابع بر اثر زندگی در بیابان ایجاد شده باشند.

اکنون به لطف تطبیق دی‌ان‌ای می‌توانیم با شواهدی که از ماهیت زیستی خود بومیان به دست می‌آوریم، پاسخی برای سوالاتی فراهم کنیم که چند دهه ذهن همه را به خود مشغول کرده بود. از سوی دیگر، نگرش امروزی‌تر محققان، برای دخالت دادن بومیان در این تحقیقات، بخصوص راهنمایی گرفتن از بزرگان قبایل برای معرفی افراد مناسب برای شرکت در این طرح‌ها، مسیر را هموارتر کرده است.

از سوی دیگر، هم همکاری بیشتری را از سوی خود بومیان شاهدیم و هم تعداد بیشتری از آنان را به عنوان محققان دخیل در پروژه‌ها می‌بینیم که هر دو نوید نتایج به مراتب بهتری را در آینده می‌دهند.

منبع: IFLScience

مترجم: سیاوش شهبازی

جام‌جم