کودتای آمریکایی ـ عربی

امیر سرتیپ عباسعلی منصوری آرانی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم و تحلیلگر سیاسی که از فرماندهان با سابقه ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های دفاع مقدس و پس از آن است، در گفت‌وگو با جام‌ سیاست به تحلیل خود از وقوع کودتا در ترکیه و همچنین وضعیت ارتش این کشور پس از کودتا پرداخته است. متن این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

ارزیابی‌تان از کودتای اخیر ترکیه چیست و دلیل وقوع آن را چه می‌دانید؟

کودتایی که در ترکیه رخ داد، به‌گونه‌ای بود که وقتی قطعات این پازل را در کنار یکدیگر قرار می‌دهیم به این نتیجه می‌رسیم که این کودتا بسیار پرابهام بود. یکی از دلایل این ابهام این است که معمولا در تمام کودتاها، اعضای ارشد دولت یا حزبی که علیه آن کودتا شده، کشته یا دستگیر می‌شوند، اما در این کودتا هیچ‌یک از اعضای دولت یا اعضای عالی‌رتبه حزب (عدالت و توسعه) دستگیر نشدند. در عین حال ادعا بر این است که هواپیمای اردوغان در فرودگاه آتاتورک استانبول فرود آمده او در آنجا مصاحبه کرد. خود این می‌تواند باز بر ابهام‌ها بیفزاید، به خاطر این‌که چنین کاری امکان پذیر نیست و فضا در اختیار نیروی هوایی است. در همه کشورها و پدافند هم همین‌طور، یعنی یک همبستگی بسیار شدید، در فضای تمام کشورهای دنیا بین پدافند هوایی، نیروی هوایی و هواپیمایی وجود دارد و حتما در کنترل پرواز فرودگاه‌ها هم نیروهای پدافند هوایی یا نیروی هوایی حضور دارند و رادارها کلا دست نیروی هوایی است که این خودش محل بحث است. ساعت کودتا نیز علامت سوالی است که بر این ابهام می‌افزاید چراکه معمولا نیمه شب یعنی ساعت 2 یا 3 بامداد که همه در خواب باشند، کودتا انجام می‌شود و در خلوت این اتفاق می‌افتد در حالی که ساعت 11 شب، ساعت شلوغ در استانبول و آنکاراست؛ ضمن این‌که ترکیه عضوی از ناتوست و سیستم اطلاعاتی آمریکا و ناتو بشدت کشورهای اینچنینی را کنترل می‌کنند، چون اسناد طبقه‌بندی‌ شده‌شان به کلی سری است و در ستاد مشترک است و براحتی نمی‌شود کسی کودتا کند و به اسناد ناتو دسترسی پیدا کند و این هم ابهام دیگری است که بر ابهام‌های دیگر می‌شود اضافه کرد.

بنابراین تحلیل من این است که نیروی هوایی و ارتش ترکیه، برنامه کودتا داشته‌اند و این برنامه را با آمریکایی‌ها هماهنگ کرده بودند. سعودی‌ها نیز در پشت پرده اسپانسر مالی این قضیه بودند، اما زمانی و به شکلی اردوغان مطلع می‌شود و سعی می‌کند به جای افشای کودتا دامی پهن کند و با طرح ضدکودتا به‌گونه‌ای عمل کند که کودتاچیان در دام او بیفتند به‌طوری که آنها قصد داشتند ساعت 3 نیمه‌شب کودتا کنند، اردوغان طراحی‌اش را به گونه‌ای انجام داد که ساعت کودتا جلوتر بیفتد تا بتواند از مردم استفاده کند. لیست تمام کسانی را که در ارتش و در دستگاه قضایی و در دولت مخالف بودند، همه را آماده کرد، تمام کسانی که ارتباط داشتند را آماده کرد و اجازه داد که این اتفاق با کمترین تلفات رخ دهد. لذا خودش در استانبول قرار گرفت، نخست‌وزیرش در آنکارا قرار گرفت، یعنی دو شهر بسیار مهم و کلیدی را این دو مقام بلندمرتبه حفظ کردند، نیروها و نقاط مختلفی که می‌توانست در معرض آسیب قرار گیرد، همه را حفظ کرد و مردم را به خیابان کشید، مردم کودتا را لمس کردند و بعد طرح خودش را اجرا کرد.

به نظر من اردوغان از دو ماه قبل در جریان این کودتا قرار گرفته و کاملا برنامه‌های خود را بر اساس دام گسترده در مسیر کودتاچیان عملیاتی کرده وبا این کارش، چند کار بنیادی انجام داد؛ اول این‌که ارتش را یک پاکسازی تمام و کمال کرد، سیستم قضایی کشور را دارد پاکسازی کامل می‌کند، محبوبیت خودش را بین مردم افزایش می‌دهد. کشورهایی که در پشت پرده کمک می‌کردند به کودتاچیان مثل آمریکا، عربستان، قطر و امارات با اینها حتما تسویه حساب می‌کند و به احتمال بسیار قوی ارتش خودش را از سوریه فرا‌می‌خواند، از عراق فرا‌می‌خواند، ارتباطش را با ایران و روسیه بهتر می‌کند و سعی می‌کند یک بازسازی کامل در ترکیه اتفاق بیفتد که علی‌القاعده این رفتارها هزینه‌هایی هم دارد و تمام هزینه‌هایش را هم پذیرفته که عملیاتی کند.

این‌که اردوغان در اولین اقدام، انگشت اتهام را به سمت گولن و گولنیست‌ها نشانه رفت، نشانه آدرس غلط دادن از سوی او نبود؟

نه، چون آنها نیز در پشت پرده کودتا بودند؛ گولن نفوذ بسیار زیادی هم در ارتش و هم در سیستم قضایی ترکیه دارد. او یک عنصر آمریکایی و غربگراست و بشدت در منطقه کمک حال آمریکاست و با جمهوری اسلامی ایران مخالف است. لذا، گولن پشت قضیه بود و لیکن این‌که عملا الان باشد. رهبری این کودتا دست گولن باشد، این‌طور نبود. گولن به عنوان یک تئوریسین مذهبی و به عنوان یک فردی که در حقیقت مقتدای فکری کودتاچیان بود، به نظر من قابل قبول است و تفکر، راه، روش و پول گولن کار می‌کرده در ترکیه و عملیات را پشتیبانی کرده است. بنابراین اردوغان در حقیقت در سخنان خود پشتیبانی‌کننده کودتا را که گولن است، هدف قرار می‌دهد.

نظرتان درباره نوع برخورد با کودتا چیست؟ آیا برخورد تحقیر‌آمیزی که اردوغان با ارتش انجام داد برای آینده ترکیه در بلند‌مدت خطرناک نیست و احتمال آن وجود دارد که آنها علیه اردوغان اقدام کنند؟

اردوغان در حال انجام کار بسیار خطرناکی است، احساسم این است که خود او هم می‌داند که یک کار بسیار پرهزینه‌ای را انجام می‌دهد، چون گروهی که الان دارد با آنها برخورد می‌کند، همیشه می‌توانستند به‌عنوان یک مانع جلوی حرکت اردوغان باشند. من فکر می‌کنم که این برخورد شدید خطرناک است مگر این‌که در میانه راه عفو عمومی بدهد به کسانی که خطاهای کمتری را مرتکب شدند و یک دست نوازشی بر سر آنها بکشد، حقوق و رفاه‌شان را افزایش دهد و در عین حال مهره‌های اصلی را کاملا از صحنه خارج کند، مگر این‌که یک اتفاق اینچنینی بعد از این بیفتد و‌گرنه این ارتش که هم باید در منطقه و هم در قالب ناتو فعالیت کند، علی‌القاعده با این آسیب شدیدی که دیده خیلی سخت بتواند خود را بازسازی کند و در عین حال یک عقده و کینه‌ای ممکن است بوجود بیاید، که هر آن خودش را بروز دهد. سیستم ترکیه ارتشش از زمان آتاتورک تاکنون خودش را مستقل از دولت دانسته و گرچه اردوغان مدعی است که براساس قانون اساسی، فرمانده نیروهای مسلح، رئیس‌جمهور است اما هرگز نیروهای مسلح یک تبعیت صد درصدی از روسای جمهور نداشته‌اند و چون این فرهنگ در میان نیروهای نظامی رسوخ کرده در آینده نیز بعید به نظر می‌رسد که این اتفاق لااقل در کوتاه‌مدت رخ دهد. ضمن این‌که خانواده‌های آنها نیز به مخالفان اردوغان خواهند پیوست و اگر اخباری که الان داریم که افراد در مظان اتهام قرار گرفته، افزون بر 50 هزار نفر هستند، این نشان می‌دهد که آینده بسیار سختی پیش روی دولت ترکیه خواهد بود، ولی به نظر می‌آید که اردوغان برای این دوره برنامه‌ریزی کرده است و می‌داند که تضعیف و تحقیر نیروهای مسلح در کشوری مثل ترکیه به هیچ وجه نمی‌تواند دوام بیاورد و حتما در آینده یا باید اردوغان رفتار خودش را تغییر دهد و شوک مثبتی برای بازسازی ارتش وارد کند یا این‌که باید شاهد اتفاقات دیگری باشیم که به نظر می‌رسد با ادامه روند کنونی، این اتفاق خواهد افتاد.

عبدالله احمدی / روزنامه‌نگار