چشم‌انداز عضویت ایران در سازمان شانگهای

اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای عبارت بودند از روسیه، چین و شش کشور آسیای میانه و به این ترتیب، سازمان جدیدی شکل گرفت که در مقابل تهاجم آمریکا و گسترش تروریسم آمریکایی به منطقه، همکاری‌هایی را آغاز کرد. دو عضو اصلی این سازمان یعنی چین و روسیه در این مدت سعی کردند در بسیاری از مسائل بین‌المللی هماهنگی‌های خودشان را افزایش دهند و حتی حجم روابط اقتصادیشان را بیش از گذشته گسترش دادند؛ البته کشورهای آسیای میانه نیز در این قضایا شرکت داشتند و تا حدودی نیز از منافع هماهنگی چین و روسیه در منطقه بهره‌مند شدند.

پس از تشکیل این سازمان، طبعا تعدادی از کشورهای منطقه با احساس نیاز به بهره‌مندی از پوشش حمایتی آن، درخواست خود را برای عضویت در این سازمان ارائه کردند که این کشورها عبارت بودند از افغانستان، هند، پاکستان و ایران. سازمان همکاری‌های شانگهای به دلایلی عضویت این کشورها را سریع تائید نکرد که عمده‌ترین دلیلش این بود که باید چند سالی به تحکیم سازمان پرداخت و بعد بحث عضویت اعضای جدید را مطرح کرد. دیگر دلیل اعضای اصلی برای به تعویق انداختن پذیرفتن اعضای جدید این بود که شرایط بین‌المللی باید به‌گونه‌ای باشد که پذیرفتن اعضای جدید برای سازمان، مساله‌ای به‌وجود نیاورد که البته در آن زمان طبعا پذیرش هر کدام از کشورهای ایران و افغانستان به دلایلی برای سازمان شانگهای مساله‌ساز بود. بر همین اساس در طول سال‌های گذشته با وجود تلاش‌های زیادی که هر کدام از اعضای ناظر برای عضویت داشتند این تلاش‌ها به نتیجه نرسید تا این‌که در اجلاس اخیر با عضویت دو کشور هند و پاکستان موافقت شد. برای دو کشور ایران و افغانستان نیز ظاهرا مذاکرات بیشتر و بررسی شرایط دیگری را برای جلسه آینده اجلاس پیش‌بینی کرده‌اند و این در حالی است که به نظر می‌رسد همه اعضا با عضویت ایران موافقت داشته باشند.

شاید تنها ملاحظه‌ای که اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای در اجلاس اخیر، عضویت ایران را تائید نکردند، این است که بعد از عضویت دو کشور، آمادگی بیشتری از لحاظ انطباق با شرایط لازم باشد.

به هر حال این‌که ایران عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای است، طبعا برای حیثیت و اعتبار امنیتی و سیاسی تهران در منطقه مهم است و باید دید کشورمان در آینده با چه شرایطی به عضویت این سازمان در می‌آید. نکته‌ای که حائزاهمیت است این‌که در حال حاضر برای ایران عضویت در شانگهای به‌دلیل شرایط منطقه‌ای می‌تواند تبعات مثبتی داشته باشد. البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که خوشبختانه ایران توانسته با اتکا به امکانات داخلی برای حفظ امنیت و ثبات و همچنین مقابله با تهدیدات امنیتی به بهترین نحو عمل کند و این مسا‌له‌ای است که تمامی دولت‌های کوچک و بزرگ به آن اذعان دارند. بنابراین به نظر می‌رسد در خواست عضویت ایران با توجه به واقعیت‌های منطقه در جلسه آینده سران سازمان همکاری‌های شانگهای، مورد تائید قرار گیرد و این در حالی است که ایران می‌تواند بسیاری از نیازهای امنیتی خود را در منطقه به تنهایی پاسخگو باشد. سرانجام باید به همکاری‌های اقتصادی در قالب پیمان شانگهای اشاره کرد، چرا که جمهوری اسلامی ایران با تک تک اعضا، روابط خوبی دارد و به این ترتیب می‌توان از ظرفیت همه کشورهای عضو در ارتباط با مسائل اقتصادی استفاده کرد. اتفاقا سازمان همکاری‌های شانگهای در این زمینه هیچ مشکلی ندارد و به نظر می‌رسد در آینده، چه ایران به‌عنوان عضو ناظر در سازمان شانگهای حضور داشته باشد و چه به‌عنوان عضو رسمی، همکاری‌های اقتصادی بیشتر شود و از این نظر با عضویت رسمی ایران در سازمان شانگهای، اتفاق مهمی نخواهد افتاد.

جواد منصوری

سفیر پیشین ایران در چین