دسترنج کشاورزان، قربانی بی‌برنامگی‌ها

مگر اطلاعات و آمار مسئولان از نظام تولید و مصرف محصولات کشاورزی دقیق نیست که هیچ‌گاه تراز تولید و واردات در یک راستا قرار نمی‌گیرد؟

به گفته عبدالمهدی بخشنده، معاون برنامه‌ریزی اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی، در سال گذشته حدود 12 میلیارد دلار واردات محصولات کشاورزی به کشور صورت گرفت که نسبت به واردات 13.2 میلیارد دلاری در سال 1392 کاهش 9 درصدی دارد و از سوی دیگر در همین بازه زمانی حدود 6.6 میلیارد دلار محصولات کشاورزی صادر شده که نسبت به سال ماقبلش 27 درصد افزایش دارد. جالب اینجاست که ایران با استفاده از ظرفیت کشورهایی مانند روسیه می‌تواند محصولات کشاورزی خود را به کشورهای دیگر صادر کند، چرا که درحال حاضر هر قدر بخواهیم می‌توانیم به روسیه که کشورهای اروپایی را تحریم کرده، صادر کنیم.

بازار آب می‌تواند این موضوع را کاهش دهد

از سوی دیگر محسن رشید فرخی، نایب‌رئیس کمیسیون آب، محیط زیست و اقتصاد سبز اتاق ایران درباره انهدام محصولات کشاورزی ایران در برخی موارد به خبرنگار ما گفت: همیشه گفته شده است که باید دولت درباره سیاستگذاری صرفا وارد عمل شده و از مداخله در موضوع دیگر خودداری کند در حالی که امروز به دلیل مداخله بیش از اندازه دولت در موضوع تولید شاهد حضور یکصدهزار نفر پرسنل وزارت کشاورزی در صنعت کشاورزی ایران هستیم درحالی که کانادا که بزرگ‌ترین تولید کننده غلات جهان است در بخش دولتی کشاورزی خود تنها 6300 نفر پرسنل دارد.

رشید فرخی با تاکید براین‌که خرید تضمینی یکی از بدترین حمایت‌های مسئولان در بخش تولید است تصریح کرد: موضوع خرید تضمینی همواره از سوی مسئولان برای حمایت از تولیدکننده مطرح شده در حالی که حمایت فقط خرید محصولات نیست بلکه بهتر است مسئولان با استفاده از امکانات و رایزن‌های توانمند، شرایط صادرات را برای تولیدکنندگان فراهم کنند تا آنها بتوانند با امکانات موجود نسبت به ادامه حیات اقتصادی خود برنامه‌ریزی کنند، نه این‌که بدون برنامه‌ اجازه دهیم هر تولیدکننده آنچه را علاقه‌مند است تولید کند و در آخر آن را منهدم کنیم.

نایب‌رئیس کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز اتاق ایران معتقد است مسئولان باید بسرعت درباره راه‌‌اندازی بازار آب اقدام کنند تا کشاورزان با برنامه‌ریزی تولید و محصولاتشان را روانه بازار کنند و دیگر شاهد از بین رفتن دسترنج کشاورزان و منابع طبیعی کشورمان نباشیم. به عنوان مثال، امروز که موضوع انتقال آب مطرح شده، می‌بینیم هر متر مکعب آب تقریباً 8000 تومان هزینه خواهد داشت و از آنجا که برای تولید هر یک‌کیلو هندوانه تقریباً دو مترمکعب آب لازم داریم با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم یک کیلو هندوانه فقط 16 هزار تومان هزینه آب داشته و ما آن را کیلویی 200 تومان با التماس می‌فروشیم و در برخی موارد به‌دلیل نبود صرفه اقتصادی، تولیدکننده اصلا به جمع‌آوری محصول توجهی نداشته و آن را برای خوراک دام ارسال می‌کند.

الگوی کشت مناسبی نداریم

از سوی دیگر، مهران برادران نصیری، کارشناس کشاورزی درباره موضوع انهدام محصولات کشاورزی در ایران به خبرنگار ما گفت: نباید موضوع انهدام محصولات کشاورزی را سیاسی کنیم، زیرا این روند نه مربوط به دولت فعلی یا قبلی بوده بلکه از گذشته در کشورمان رواج داشته است آن هم به این دلیل که نه آمار دقیقی از تولید داشتیم و نه الگوی مناسبی در این زمینه.

برادران نصیری به قانون خرید تضمینی اشاره و تصریح کرد: براساس قانون دولت مکلف است هر زمان که قیمت محصولات کشاورزی به پایین‌تر از قیمت حداقل خود رسید، برای جلوگیری از زیان تولیدکننده وارد عمل شود و با قیمتی مشخص آن محصول را خریداری کند تا در زمان مورد نیاز، یعنی کمبود محصول برای متعادل کردن بازار آن را با مکانیزم خاصی عرضه کند. ولی مشکل خرید تضمینی این است که بسیاری از مسئولان بدون درنظر گرفتن شرایط محصولات، اقدام به خرید محصولات می‌کنند و سرانجام مجبور به انهدام آن خواهند شد، چون چاره دیگری نیست. به‌عنوان مثال، سیب زمینی که تنها یک‌بار در سال تولید نمی‌شود و وقتی مسئولان اقدام به خرید تضمینی می‌کنند، درست در میانه راه محصول منطقه ‌دیگری وارد بازار می‌شود و سرانجام این چرخه همواره ادامه خواهد داشت و هرگز فضایی برای ورود به بازار محصولات ذخیره شده توسط دولت ایجاد نمی‌شود.

این کارشناس کشاورزی توضیح داد: بنابراین با درنظر گرفتن مشکل بالا خود قانون خرید تضمینی ـ که برخی می‌گویند مناسب نیست ـ اشکالی ندارد بلکه نحوه اجرای آن است که باعث از بین رفتن محصولات و دسترنج کشاورزان شده است و باید نسبت به سیاستگذاری و اجرای آن خوب تصمیم‌گیری کنیم، زیرا می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های مناسبی که هست، محصولات خریدارای شده را صادر کنیم نه این‌که آنها را منهدم کنیم.

وی با تاکید مجدد درباره نبود الگوی مناسب کشت تصریح کرد: مسئولان سعی دارند دستوری درباره تغییر الگوی کشت و اصلاح آن آماده کنند درحالی که این موضوع دستوری نیست و می‌توان با مشوق‌هایی کشاورزان را به آنچه می‌خواهیم و صلاح است، هدایت کنیم تا با کشت و زرعی اصولی، دقیق و هدفمند مانع اتلاف محصول شده باشیم.

نبود شفافیت اطلاعات در وزارتخانه

دکتر حسن حیدری، کارشناس مرکز تحقیقات راهبردی غذا و کشاورزی دانشگاه تهران با تاکید بر نبود شفافیت در کشاورزی ایران به خبرنگار ما گفت: درباره انهدام محصولات کشاورزی مسأله اصلی این است که در مدیریت کشاورزی ایران تولیدات قابل پیش بینی نیست و چون شفافیت اطلاعات در این زمینه نداریم هنوز نتیجه مناسبی برای بخش کشاورزی و اقتصاد کشاورزی کشورمان به دست نیاورده‌ایم.

حیدری بااشاره به نبود شفافیت اطلاعاتی در وزارت کشاورزی افزود: این مهم قرار بود با طرح پرتال کشاورزی برطرف شود و کشاورزی ایران را به سمت شفاف شدن هدایت کند اما به هر دلیل مسئولان وزارت کشاورزی تقریباً دوسال است که این مهم را فراموش کرده‌اند و هیچ تحرکی درباره ادامه یا تکمیل شدن آن نیست. به‌عنوان مثال، درباره محصول سیب زمینی روال تا امروز این‌گونه بوده که یک سال چون محصول فروش نداشته، تولیدکننده زیان کرده و به همین دلیل سال آینده کشت نداشتیم و سرانجام افزایش قیمت، مصرف کننده را متضرر می‌کرد و مشخصه‌ای از تولید برای مسئولان ایجاد نمی‌شد.

این کارشناس صنعت کشاورزی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزی ایران این است که هنوز صادرات محور عمل نکرده‌ایم. در صورتی که اگر این سیاست دقیق اجرایی می‌شد، تولید کننده می‌توانست محصول خود را صادر کند و دریافتی قابل قبولی به‌دست ‌آورد و برای به روز کردن روند تولید خود سرمایه‌گذاری می‌کرد و سرانجام بازده و بهره‌وری را بالا می‌برد ولی امروز تا سخن از توسعه کشاورزی می‌کنیم همواره با نبود منابع مثل آب و کمبود آن مواجه شده‌ایم که درواقع پاک کردن صورت مسأله بوده، نه راهکار اجرایی.

وی به موضوع امنیت غذایی و نیاز شریک‌های راهبردی ایران به محصولات غذایی اشاره کرد و افزود: امروز بسیاری از شرکای راهبردی ایران نیازمند واردات محصولات کشاورزی و غذایی هستند و اگر صادرات‌محور عمل می‌کردیم، می‌توانستیم با تأمین کردن نیازهایشان از آنها امتیازهای سیاسی بگیریم و در مقابله با تهدیدهای همیشگی از آن استفاده می‌کردیم.