شهر امن شهر روشن

اینجا اگر سوسوی چراغی هم باشد، چراغ روشن خانه‌هاست. شب که به نیمه برسد، خواب که آدم‌ها را ببرد، چراغ خانه‌ها هم یکی یکی خاموش می‌شود. آن وقت کوچه‌ها می‌مانند و تاریکی. حالا نوبت سیاهی است که قرق کند کوچه‌ها را تا گرگ و میش صبح؛‌ تا وقتی خورشید بالا بیاید و سخاوتمندانه نور بپاشد به خیابان‌ها و شهر دوباره زنده شود و پرسروصداتر و شلوغ‌تر از روز قبل آدم‌ها را همراهی کند تا تاریکی شب. تاریکی را اما کسی دوست ندارد. باب گله و نارضایتی از تاریکی برخی معابر شهری همین جا باز می‌شود؛ شهروندانی از چهارگوشه شهر، که پرونده تاریک بودن برخی کوچه‌ها و خیابان‌ها را برای ما باز می‌کنند.

خانم افتخاری یکی از آنهاست؛ شهروندی ساکن کوچه صفاریان طوسی حوالی میدان پونک. او هر چقدر روزهای شلوغ و پررنگ و لعاب محله‌اش را دوست دارد، شب‌های اینجا را دوست ندارد؛ دلهره، سایه به سایه او در این کوچه بلند راه می‌رود با تاریکی هوا؛ دلهره حضور یک غریبه یا یک ناشناس با قصد و نیتی نادرست. یکی از ساکنان بن‌بست فاتحی در خیابان کارگر شمالی نرسیده به بلوار کشاورز هم در تماسی با جام‌جم از تاریکی خوف‌انگیز این کوچه بعد از غروب خورشید خبر می‌دهد. گله از تاریکی خیابان‌ها اما به این دو محدوده خلاصه نمی‌شود. کیلومترها آن طرف‌تر حوالی اتوبان همت و تقاطعش با خیابان شریعتی هم، هستند افرادی که از نور نامناسب خیابان ابوذر غفاری شمالی در این محدوده ناراضی‌اند. خیابان بلندی که کوچه‌های زیادی فرعی دارد؛ کوچه‌ها یک درمیان کم‌نورند. اتوبان تازه‌ساز امام علی(ع) هم از حوالی پارک فدائیان اسلام تا شهرک شهید محلاتی، به تناوب تاریک است. این هم گله‌گذاری چند شهروند دیگر است که در حاشیه این اتوبان ساکن‌اند. پایتخت‌نشینانی که می‌گویند تاریکی این معابر را دوست ندارند.

روشنایی، نیاز اصلی شهرها

باید به آنها حق بدهید؛‌ به شهروندانی که تاریکی کوچه‌ها و خیابان‌ها را دوست ندارند؛ با ترس و تاریکی از خیلی سال پیش همسایه‌اند؛ دقیقا به همین دلیل کوچه‌ها و معابر تاریک برای خیلی‌ها هراس‌آور است. هراسی که از ناآگاهی سرچشمه می‌گیرد؛‌ از بی اطلاعی به آنچه در تاریکی منتظرشان است؛ حتی اگر در این تاریکی هیچ چیزی وجود نداشته باشد، باز هم خیلی‌ها آهسته و با احتیاط از مکان‌های تاریک می‌گذرند. دقیقا به همین دلیل روشن‌سازی معابر شهری به عنوان یکی از نیازهای اصلی شهرها در جامعه امروز شناخته می‌شود. خیابان‌هایی که وقتی در تاریکی فرو می‌روند، می‌توانند بستر هزار جرم و اتفاق تلخ باشند. آن هم وقتی که خیابان‌های تاریک در تعاریف جامعه‌شناسی یکی از 10 نقطه بی‌دفاع شهری محسوب می‌شوند.

به همین بهانه پای صحبت‌های دکتر مصطفی پودراتچی، کارشناس ارشد شهرسازی و دکترای جامعه شناسی می‌نشینیم؛ کسی که برای اولین بار ده فضای بدون دفاع شهری را تیتربندی و تعریف کرده است. از نظر این جامعه‌شناس فضای بدون دفاع شهری، فضایی است که به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و موقعیت قرار گرفتن نسبت به دیگر نقاط شهری، قابلیت بیشتری برای وقوع رفتارهای انحرافی دارد. در این فضا به دلیل موقعیت فیزیکی،‌ آسیب‌های اجتماعی زیادی اتفاق می‌افتد.

دکتر پودراتچی با بیان این مطلب می‌گوید: بر همین مبنا، نقاط تاریک شهر نسبت به موقعیتی که به مساله نور دارند جزو نقاط بی‌دفاع شهری شناخته می‌شوند، چون در نور همه چیز دیده می‌شود و اگر نور نباشد انسان با مشکل دید مواجه می‌شود. از آنجا که رنگ‌ها انعکاس نور به اشیاست، در تاریکی مطلق هیچ رنگی هم دیده نمی‌شود. پس بیننده فقط یک هیبت سیاه می‌بیند در دل تاریکی.

به عقیده این جامعه‌شناس شهری، همین موضوع احتمال وقوع آسیب‌های اجتماعی مختلف را بالا می‌برد. پودراتچی در ادامه می‌گوید: وقتی چیزی غیرقابل رویت است، انگار مانعی بین ناظر و منظر کشیده شده است و همین مانع باعث ناآگاهی می‌شود؛ ناآگاهی از چیزی که در منظر وجود دارد.

پرسه جرم در معابر تاریک

تاریکی وقتی خطرناک می‌شود که به دستاویزی برای وقوع جرم تبدیل شود. پودراتچی با بیان این مطلب می‌گوید: در کوچه‌ای که نور وجود دارد و همه چیز قابل رویت است، کسی جرات نمی‌کند اعمال خلافکارانه انجام دهد، اما تاریکی بهترین پوشش است برای انجام بزه و جرم. اینجا دیگر هیچ چشمی شاهد نیست.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به آسیب‌های دیگر تاریکی معابر و خیابان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: به جز آسیب‌های اجتماعی در فضاهایی که نور نیست، مشکلات دیگری هم برای شهروندان به وجود می‌آید. از این نظر، تاریکی خیلی وقت‌ها به تهدیدی برای سلامت شهروندان تبدیل می‌شود؛ مثلا اگر عابری در تاریکی از خیابان عبور کند، احتمال تصادفش بالا می‌رود یا اگر چاله یا جدولی در معبری وجود داشته باشد، در تاریکی این نقص پنهان می‌شود و ممکن است یک نفر به این طریق آسیب ببیند.

در همین رابطه سردار بتولی، رئیس پلیس سابق آگاهی کشور هم به مهر می‌گوید: موضوع تاریک بودن خیابان‌ها و تاثیر آن روی افزایش جرم هنوز به طور یقین ثابت نشده است، اگرچه تاریکی خیابان‌ها و نور کم آنها می‌تواند در بروز برخی جرایم مانند خفت گیری، زورگیری و کیف قاپی موثر باشد. تاریکی شهرها به علت نورپردازی نامناسب بیشتر در شهرهای بزرگ رخ می‌دهد.

به گفته سردار بتولی، میزان وقوع جرم در محیط‌های پرجمعیت و اماکنی که دارای نورپردازی مناسبی هستند، کمتر است و این عوامل می‌توانند در محدود کردن وقوع جرم تاثیرگذار باشند.

تامین روشنایی، وظیفه وزارت نیرو است

تامین روشنایی معابر شهری، مدت‌هاست به مناقشه‌ای بین شهرداری و وزارت نیرو تبدیل شده است. اسماعیل دوستی، عضو کمیسیون عمران شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: روشنایی معابر، خیابان‌ها و شریان‌های اصلی فرعی صرفا برعهده وزارت نیرو است. این قانونی است که وجود دارد، اما متاسفانه در خیلی از کوچه‌ها و خیابان‌های شهر تهران، چه شمال،‌ چه جنوب، چه شرق و چه غرب، ما خیلی وقت‌ها روشنایی آنچنانی نمی‌بینیم. من به عنوان عضوی از شورای شهر، بارها در این باره به وزارت نیرو تذکر داده‌ام که چرا به روشنایی معابر شهر توجه نمی‌شود. تا حدودی هم اقداماتی انجام شده است، اما هنوز کافی نیست و من خواهش می‌کنم جدی‌تر این موضوع را دنبال کنند و به روشنایی شهر تهران توجه بیشتری داشته باشند.

مینا مولایی

جامعه