اسب تروا در دنیای مورچه‌ها

فرآیند تکامل، برخی حشرات را چنان مجهز کرده که در عین ناباوری، قادرند نقاط ضعف مورچه‌ها و گذر از در‌های ضدسرقت آنها را شناسایی کنند. در حقیقت این روش‌های زیرکانه و عجیب است که به بعضی حشرات نظیر سوسک‌های جنس (Paussus) اجازه داده کلونی‌های بظاهر تسخیرناپذیر مورچه‌ها را براحتی فتح کنند.

روابط حاکم بر دنیای مورچه‌ها

عشق مورچه یا Myrmecophily واژه‌ای است که در مورد ارتباطات بین‌گونه‌ای میان مورچه‌ها و طیف گسترده‌ای از دیگر ارگانیسم‌ها نظیر گیاهان، برخی بندپایان و قارچ‌ها استفاده می‌شود. ارتباطات چندجانبه میان مورچه‌ها و دیگر موجودات زنده می‌تواند روابطی همچون همسفرگی یا حتی زندگی انگلی باشد.

همسفرگی نوعی همزیستی است که در آن یک طرف سود می‌برد و طرف دیگر نه سودی می‌برد و نه زیانی می‌بیند. اما در زندگی انگلی یک طرف معادله سود می‌برد و طرف دیگر به نوعی متضرر می‌شود. شواهدی علمی در دست است که نشان می‌دهد تکامل این نوع ارتباطات در مورچه‌ها باعث شده آنها از نظر اکولوژیکی و حتی فراوانی گوی سبقت را از موجودات زنده بربایند. تاکنون ده هزار گونه مورچه در کل جهان شناسایی شده است. سهم مناطق حاره‌ در این تنوع منحصر به‌فرد را می‌توان خارق‌العاده توصیف کرد. راز این موفقیت نیز در تکنیک‌های همزیستی است. در بیشتر همزیستی‌هایی که میان مورچه‌ها و دیگر موجودات زنده برقرار می‌شود، طرفی نیست که بدون این رابطه همزیستی نتواند به بقای خود ادامه دهد، اما اغلب مورچه‌ها با فرصت‌طلبی، تمام وزنه موفقیت را به نفع خودشان سنگین‌تر می‌کنند. اکنون تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد با وجود موفقیت مورچه‌ها نباید زیرکی دیگر موجودات نظیر سوسک‌های جنس (Paussus) را هم نادیده گرفت؛ زیرا آنها می‌توانند براحتی با تقلید سه نوع زبان شایع میان مورچه‌ها آنها را فریب دهند.

اسب تروا وارد کلونی مورچه‌ها می‌شود

همان‌طور که اشاره شد، روابطی که مورچه‌ها با همسایگان خود ازجمله گونه‌های مختلف حشرات یا گیاهان برقرار می‌کنند، می‌تواند رابطه همزیستی (نفع هر دو طرف) یا در برخی اوقات رابطه انگلی (نفع یک طرف و ضرر طرف دیگر) باشد. یکی از مشهورترین این روابط انگلی را سوسک‌های جنس Paussus با مورچه‌ها دارند. روایت همزیستی منفی این سوسک‌ها با مورچه‌ها دقیقا مشابه داستان اسب ترواست. حتما این داستان مشهور تاریخی را شنیده‌اید؛ داستانی که در آن قوم تروا مغلوب حمله ناگهانی سربازان یونانی شد. سربازان یونانی برای ورود به شهر تروا اسبی چوبی ساختند و از طریق آن سنگر تسخیرناپذیر قوم تروا را تسخیر کردند. سوسک‌های جنس نیز دقیقا از همین روش زیرکانه برای ورود به سنگر مورچه‌ها استفاده می‌کنند و جالب اینجاست که از این طریق نه‌تنها زندگی بی‌دغدغه‌ای را در لانه مورچه‌ها در پیش می‌گیرند، بلکه گاه و بیگاه اعضای کلونی را می‌خورند.

تحقیقات دکتر وندی مور و جیمز رابرتسون از دپارتمان حشره‌شناسی کالج علم حیات و کشاورزی اوکراین نشان می‌دهد سوسک‌ها نه‌تنها با تقلید پیام‌های شیمیایی ـ که مورچه‌ها از طریق آنها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند ـ مورچه‌ها را فریب می‌دهند، بلکه سه صدای مختلف از سه گروه مختلف را نیز همزمان تقلید می‌کنند. مورچه‌ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر روش‌های پیچیده‌ای نظیر استفاده از بو و تولید صدا دارند. نحوه برقراری ارتباط اعضای مختلف یک کلونی با یکدیگر متفاوت است. نحوه ارتباط مورچه‌های کارگر با مورچه‌های سرباز یا حتی ملکه تفاوت‌هایی دارد. نتایج مطالعات اخیر حاکی از آن است که سوسک‌ها از سه آوای مختلف برای کپی‌برداری اصوات مورچه‌های کارگر، سرباز و ملکه استفاده می‌کنند. سوسک‌ها برای انجام این کار باید بتوانند طول موج و حتی فرکانس صدایشان را تغییر دهند. تحقیقات نشان می‌دهد آنها به حدی استادانه این کار را انجام می‌دهند که گاه حتی ملکه هم مغلوب آنها می‌شود. بدون ‌تردید این اولین‌بار نیست که موجودی توانسته صدای مورچه‌ها را تقلید و آنها را فریب دهد؛ اما این نخستین بار است که نتایج تحقیق علمی نشان می‌دهد سه تکنیک مختلف برای تقلید صدای سه گروه مجزا از اعضای کلونی مورچه‌ها یعنی مورچه‌های کارگر، سرباز و ملکه در آن واحد توسط یک گونه خاص از حشرات مورد استفاده قرار گرفته است.

منابع: IFL Science و UANews

فرناز حیدری

جام‌جم