شتاب‌زدگی «چشم اسفندیار» سریال‌های مناسبتی

باز هم پای شتابزدگی در میان است

پایتخت 4 و دردسرهای عظیم 2، پرمخاطب‌ترین سریال‌های ماه رمضان امسال بوده‌اند، اما این مساله به تنهایی کافی نیست تا بتوان بر موفقیت بی‌چون و چرای این سریال‌ها صحه گذاشت یا منکر پایان‌بندی شتابزده و شخصیت‌پردازی غلوآمیز پایتخت 4 و پراکندگی قصه‌ها و ضعف موقعیت‌ها در سریال دردسرهای عظیم2 شد.

رضا درستکار، منتقد سینما و تلویزیون درباره آسیب‌‌شناسی سریال‌های مناسبتی ازجمله سریال‌های ماه مبارک رمضان امسال، می‌گوید: اولین و مهم‌ترین نکته این است که اجازه ندهیم جریان نقد فلج شود، چون فرصت رشد و پیشرفت از برنامه‌سازان تلویزیون گرفته خواهد شد. نظرات تحلیلگران و منتقدان کمک می‌کند توانایی‌ها و تلاش هنرمندان واقعی درک و سنجیده شود و فرصت برای رقابت سالم‌تر فراهم شود.

از نظر این منتقد، سریالی که در ماه مبارک رمضان چند مرتبه تکرار می‌شود و با احتساب نمایش آنها به‌طور همزمان از شبکه‌های اچ‌دی و استانی می‌توان گفت چند صد ساعت از زمان رسانه ملی را به خود اختصاص می‌دهد، نه‌تنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، بلکه در معرض آسیب‌های متعدد هم قرار دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تاثیر شتابزدگی در تولید اشاره کرد. درستکار تاکید می‌کند که هر سریالی زمان خاص خودش را برای طراحی و تولید دارد و این زمان برای پختگی مضمون و ساختار الزامی است. وی نبود موقعیت‌های تازه در سریال‌ دردسرهای عظیم و شخصیت‌های قوام‌نیافته در سریال پایتخت 4 را ناشی از شتابزدگی می‌داند و امیدوار است برنامه‌ریزی برای تولید آثار نمایشی به ترتیبی پیش برود که سریال‌های تلویزیون حائز ارزش‌های هنری باشند و چیزی فراتر از جریان گذرا و معمولی زندگی به مخاطب ارائه کنند.

پرهیز از شعار

سریال‌های ماه رمضانی وجود خود را مدیون داستان‌های ماورایی هستند؛ ماجرای روح انسان‌هایی که به تسخیر شیطان درمی‌آیند یا کسانی که معرفت را در دنیای ماورا می‌بینند و می‌یابند. حالا بعد از یک دهه داستان‌های ماورایی جای خود را به ماجراهای واقعی‌تر و پذیرفتنی‌تر داده‌اند، اما این امر به دغدغه‌ تازه‌ای برای فیلمنامه‌نویسان و سازندگان سریال‌های ماه رمضانی بدل شده چرا که ایجاد تناسب بین پیام‌های دینی و قصه‌های واقعی و امروزی، چندان ساده نیست.

احمد طالبی‌نژاد، خطر شعارزدگی را مهم‌ترین آسیب سریال‌های ماه رمضان می‌داند و معتقد است طرح این شعارها در لایه‌های رویی و سطحی زندگی‌ آدم‌های معمولی نتیجه‌ای جز شعارزدگی و ناباوری مخاطب ندارد. این منتقد سینما و تلویزیون سریال پایتخت4 را از این بابت دچار تناقض می‌داند و می‌گوید: تزریق پیام‌های مذهبی و نمایش شعائر دینی به جای پرداختن به روح مفاهیم مذهبی و آموزه‌های دینی، در سریالی که شخصیت‌های آن قبلا به مخاطبان معرفی شده‌اند جز لطمه بر ساختار سریال نتیجه‌ای دربر ندارد.

این منتقد به توانایی‌های سیروس مقدم به عنوان کارگردان و محسن تنابنده در مقام طراح محتوای این سریال شبهه‌ای وارد نمی‌داند و تاکید می‌کند: لازم نیست یک مشاور، ناظر یا هر شخص خارجی از گروه سازنده یک اثر مفاهیم دینی و شعائر مذهبی را به بافت قصه تزریق کند بلکه پیوند بین این مفاهیم با داستان سریال باید توسط نویسندگان و طراحان سریال و با ظرافت و دقت انجام شود و البته بجا و به اندازه کافی از آنها بهره‌برداری شود تا تاثیر درست و مطلوب بر مخاطب داشته باشد.

براساس توضیح طالبی‌نژاد، اساس داستان پایتخت 4 برمبنای تقابل بین نقی و هما طراحی شده است، اما قانون‌شکنی‌ و پشت‌هم‌اندازی تعداد زیادی از شخصیت‌های این سریال درحالی به نمایش درمی‌آید که آنها به بسیاری از شعائر دینی مانند نماز جماعت و روزه پایبند هستند. از نگاه این منتقد چنین شخصیت‌هایی می‌توانند در دنیای واقعی وجود داشته باشند، اما در دنیای درام اگر قرار است شخصیتی در مقابل قانون و اصول انسانی و فرهنگی قرار بگیرد، نماهای مرتبط با نماز خواندن و روزه‌داری او کارکرد مخرب دارد و درنهایت پیام‌های دینی به ضرر سریال تمام می‌شود.

همین مساله را می‌توان به سریال «دردسرهای عظیم 2» نیز تعمیم داد. در این سرایل ماجراها روند عادی را طی می‌کنند و برای طرح مباحث مذهبی صرفا به نشان دادن سفره افطار و چند شعار دینی بسنده شده است.

پرتاب ناگهانی به صحنه تولید

خشایار الوند، نویسنده سریال پایتخت 4 از فیلمنامه‌ای که برای این سریال نوشته رضایت نسبی دارد و معتقد است متناسب با زمانی که در اختیار داشته‌، فیلمنامه‌ای قابل دفاع نوشته است.

به گفته این نویسنده، او و همکارانش ناگهان به میدان ساخت سریال پایتخت پرتاب شدند و طبیعی است در چنین شرایطی این احتمال وجود دارد که از بسیاری از ایده‌های خوب و جذاب بدرستی بهره‌برداری نشود.

این نویسنده فیلمنامه پایتخت را به تنهایی و در حالی نوشته که تنها پنج قسمت آن پیش از تصویربرداری آماده بوده است و درباره این‌که چرا در چنین شرایطی فیلمنامه توسط گروهی از نویسندگان نوشته نشده، توضیح می‌دهد: یکی از دلایلی که نوشتن فیلمنامه به من محول شد، سرعتم در نگارش است و البته تسلط بر فرهنگ مازندرانی و دیالوگ‌های هرکدام از شخصیت‌ها. البته در بسیاری موارد من و محسن تنابنده ماجراها را با هم شکل می‌دادیم و من همه چیزهایی را که به صورت شفاهی مطرح می‌شد، می‌نوشتم.

البته این نویسنده، شتابزدگی را در مضمون سریال چندان موثر نمی‌داند و معتقد است اگر یک سال هم فرصت داشتند داستان سریال پایتخت 4 به همین منوال نوشته می‌شد. او از اهمیت خانواده و نمایش بحران‌های خانواده در این فصل می‌گوید و این‌که تلاش گروه سازنده این سریال بر نمایش ارجحیت خانواده بر خانه بوده است. الوند تاکید می‌کند: چند طرح داستانی را بررسی کردیم و در نهایت به تقابل بین هما و نقی رسیدیم و این‌که آنها تا مرز جدایی پیش بروند. ما همیشه بحران‌های این خانواده را در دنیای بیرون به نمایش می‌گذاشتیم، اما این بار خانواده معمولی و روابط بین آدم‌ها را دچار بحران کردیم. شخصیت نقی یک آدم واقعی است و مانند همه ما ممکن است اشتباه کند، بنابراین نمی‌توان او را به بد بودن متهم کرد.

هما و نقی در مرکز قصه

در سریال پایتخت شخصیت‌های متعددی بجز نقی و هما وجود دارند که سرنوشت بسیاری از آنها برای مخاطب روشن نمی‌شود، اما این نکته از نظر الوند یک ضعف محسوب نمی‌شود، زیرا او نقی و هما را شخصیت‌های اصلی سریال پایتخت می‌داند و 15 شخصیت دیگر را در درجه دوم ارزیابی می‌کند.به گفته او نوشتن قصه برای تمام این شخصیت‌ها کاری دشوار است، اما قرار هم نیست که سرنوشت تک‌تک آنها روشن شود.این نویسنده، شتابزدگی را تنها عامل موثر بر سریال می‌داند و معتقد است این نکته هم صرفا در کارگردانی و بازی بازیگران مشهود است زیرا کارگردان فرصت کافی برای اجرای ایده‌های متنوع نداشت و بازیگران بخصوص در قسمت‌های آخر بسیار خسته و حتی خواب‌آلود بودند.

تصمیم‌گیری در شرایط حساس

تشبیه تلویزیون به قطار در حال حرکت را بارها از مدیران مختلف تلویزیون شنیده‌ایم و این‌که هر تصمیم و تغییری در این رسانه در حالی انجام می‌گیرد که نبض برنامه‌سازی و پخش در تلویزیون در حال تپیدن است. این قصه گویا درباره سریال پایتخت 4 هم صدق می‌کرده و شتاب‌زدگی در روند ساخت آن بی‌ارتباط با تغییرات ساختاری و مدیریتی سازمان صدا و سیما نبوده است.

رحمان سیفی‌آزاد، مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک درباره علت تاخیر در تصویب طرح پایتخت 4 و تولید همزمان با پخش آن به شرایط خاص صدا و سیما اشاره می‌کند و می‌گوید: زمانی که باید برای تولید یک سریال ویژ‌ه ماه رمضان تصمیم‌گیری می‌شد، سازمان صدا و سیما در حال تغییر بود. همین امر به دلیل مشکلاتی مانند کمبود بودجه سبب شد تصمیم‌گیری در این باره به موقع انجام نشود.

طبیعی است که انتخاب سریال پایتخت برای ماه مبارک رمضان به تجربه گروه سازنده این سریال هم بی‌ارتباط نبوده است و همکاری با گروهی که این شرایط را تجربه کرده بر سپردن سریال به گروهی که قبلا تولید همزمان با پخش را تجربه نکرده است، مقدم بوده است. سیفی‌آزاد در این باره می‌گوید: قرار نبود این سریال برای ماه مبارک رمضان ساخته شود اما گروه سازنده این سریال شرایط را پذیرفتند و با ارائه طرحی مناسب این ماه و بررسی‌ جوانب امر و گفت‌وگو درباره طرح به جمع‌بندی نهایی رسیدیم و تصمیم بر آن شد که پایتخت برای ماه مبارک رمضان ساخته شود.

این مدیرگروه، سریال پایتخت را یک ظرفیت و بستر مناسب می‌داند که هر گاه قصه جذابی برای آن وجود داشته باشد می‌توان قسمت‌های متعدد آن را ساخت.وی می‌گوید: گروه سیروس مقدم قبل از پایتخت4، فصل‌های قبلی این سریال را ساخته بود و به شخصیت‌ها و مناسبات آن تسلط داشت و ضمن این‌که سرعت عمل لازم برای آماده‌سازی این سریال هم وجود داشت، بنابراین طبیعی است شبکه یک از این امکان برای تولید سریال ویژه ماه مبارک رمضان بهره بگیرد.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون