رایانه‌ها و سرنوشت بشر

بازی تقلید

یک انسان به عنوان داور در برابر ماشین و انسانی دیگر به گفت‌وگو می‌نشیند تا ماشین را از انسان تشخیص دهد، بدون این که آنها را ببیند. اگر ماشین بتواند داور را فریب دهد که در قضاوت خود دچار اشتباه شود و ماشین را انسان فرض کند، آزمون با موفقیت انجام شده و ماشین واقعا هوشمند است.

این آزمون فقط از طریق نوشتار انجام می‌شود. این روش راهکاری برای سنجش میزان هوشمندی یک ماشین است که توسط آلن تورینگ، پدر علم محاسبه نوین و هوش مصنوعی رایانه در سال 1950 میلادی ابداع شد وهمچنان پایدار است. تورینگ که بتازگی فیلمی براساس داستان زندگی‌اش به نام «بازی تقلید» بر پرده سینما رفت، 65 سال پیش درباره هوشمندی رایانه‌ها هشدار می‌داد. امروز نیز عده‌ای از دانشمندان همچون کیهان‌شناس و فیزیکدان مشهور، استفان هاوکینگ نیز بر این باورند که آینده بشر به دست رایانه‌ها خواهد افتاد. براستی رایانه‌های امروزی تا چه حد هوشمند شده‌اند؟

دانشمندان چه می‌گویند؟

بتازگی استفان هاوکینگ در کنفرانسی که در لندن برگزار شد در سخنرانی‌اش گفت: رایانه‌ها طی 100 سال آینده کنترل انسان‌ها را با هوش مصنوعی در دست خواهند گرفت. وقتی این اتفاق بیفتد باید مطمئن شویم آیا اهداف ماشین‌ها مطابق انسان است یا خیر. او پیش از این هم هشدار داده بود هوش مصنوعی ماشین‌ها باید تحت کنترل انسان باشد و نباید به نوعی پیشرفت کند که افسارش از دست بشر خارج شود.

به قول هاوکینگ، نسل آینده ما نسلی مابین فناوری بسیار پیشرفته و هوش انسانی است. از سویی نیک باستروم، فیلسوف برجسته سوئدی هم معتقد است اگر ماشین‌ها به سطح هوش انسان دست پیدا کنند بسرعت فوق هوشمند خواهند شد و از بشر پیشی می‌گیرند. به باور هاوکینگ اکنون نگرانی بر سر این است چه کسی هوش مصنوعی را کنترل می‌کند، اما در آینده نگرانی از این است که آیا هوش مصنوعی قابل کنترل است؟

هاوکینگ معتقد است دانشمندان و نظریه پردازان دنیای فناوری باید با دقت پیشرفت‌های هوش مصنوعی را زیر نظر داشته باشند و قوانینی برای آن وضع کنند تا کنترلش از دست انسان خارج نشود.

هوش مصنوعی با میزان درک و قدرت تصمیم‌گیری یک ماشین یا برنامه (نرم‌افزار) تشریح می‌شود و تاثیر شگرفی بر زندگی مردم دارد. همان طور که اکنون شرکت‌هایی نظیر فیسبوک یا گوگل به دنبال آن هستند و از آن استفاده می‌کنند. هوش مصنوعی در بسیاری از ابزارها و دستگاه‌های دیجیتال که از آنها در زندگی روزمره‌مان استفاده می‌کنیم، قابل مشاهده است؛ همچون دستیار صوتی اپل به نام سیری ـ که درون محصولات این شرکت مثل آیفون وجود دارد ـ یا خودروهای بدون سرنشینی که گوگل با آنها در جاده‌ها یکه‌تازی می‌کند. به گزارش فایننشال تایمز این روزها بیش از 150 شرکت نوپای تکنولوژی در مهد فناوری جهان ـ سیلیکون ولی (Silicon Valley) آمریکا ـ در حال کار روی ایده‌ها و فناوری‌هایی هستند که بر پایه هوش مصنوعی استوار است.

قضیه هوش مصنوعی آن‌قدر بااهمیت است که ایلان ماسک، مدیرعامل و مدیرفنی در اسپیس ایکس و مدیرعامل و طراح محصول در تسلا موتورز ـ که به عنوان یکی از 10 شخصیت تاثیرگذار جهان انتخاب شده ـ با هاوکینگ یکصدا شده و در نامه‌ای خطاب به اهالی دنیای فناوری خاطرنشان کرده است حواسشان به آینده رایانه‌ها و هوش مصنوعی باشد. این نامه ـ که امضای انبوهی از دانشمندان، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران را پای خود دارد ـ این نکته را گوشزد می‌کند که باید تمرکز بیشتری روی بحث امنیت و منفعت اجتماعی هوش مصنوعی شود. نامه مذکور نتیجه یک تحقیق دانشگاهی را نیز همراه خود دارد و حاوی این پیام است که دانشمندان چگونه باید روی هوش مصنوعی کار کنند.

اما ورای این ابراز نگرانی‌ها، موسسه‌ای به نام اِف‌اِل‌آی (FLI) که سرنام واژه‌هایی است به معنای انستیتو آینده حیات، توسط افرادی داوطلب از برجسته‌ترین دانشمندان و افراد تاثیرگذار جهان تاسیس شده که به صورت تخصصی روی این موضوع فعالیت و بودجه تحقیقات چنین پروژه‌هایی را تامین می‌کند.

سال 2029 چه خبر است؟

در گزارش جدید روزنامه گاردین ـ که براساس صحبت‌ها و نظرات مهندس ارشد هوش مصنوعی شرکت گوگل نوشته شده ـ اشاره می‌شود تا 14 سال آینده (یعنی تا سال 2029 میلادی) رایانه‌ها قادر می‌شوند با انسان شوخی کنند و سر به سرش بگذارند. برخلاف هاوکینگ که یک بازه 100 ساله را برای غلبه ماشین‌ها بر انسان لازم می‌داند، ری کورزویل معتقد است رایانه‌ها کمتر از یک ربع قرن دیگر از بشر سبقت می‌گیرند و می‌توانند بفهمند انسان چه می‌گوید. براساس آن تجربه کسب کرده و شوخی می‌کنند.

این پدر پیر هوش مصنوعی جهان که در حال همکاری با گوگل است، می‌گوید: سرانجام پروژه تحقیقاتی‌ام این است به جایی برسیم که جستجوهای وب براساس مفهوم یک متن انجام شود نه لغات به کار رفته در آن. به گفته کورزویل، زمانی که یک مقاله می‌نویسید می‌خواهید مفهومی را منتقل کنید تا این که مجموعه‌ای از کلمات را کنار هم قرار بدهید. گوگل به دنبال این است مفهوم را درک و میان آن جستجو کند. رایانه‌های فعلی نمی‌توانند مقصود یک نوشته را بفهمند و فقط براساس لغات به کار رفته در آن جستجو می‌کنند.

او می‌گوید می‌خواهیم کاری کنیم تا ماشین‌ها صفحه به صفحه کتاب‌ها و محتوای موجود در وب را بخوانند و بتوانند براساس اطلاعاتشان پاسخ پرسش‌های کاربر را بدهند. درست مثل فیلم‌های علمی ـ تخیلی که یک ماشین با انسان گفت‌وگو می‌کند و پاسخ همه پرسش‌های وی را می‌داند! آیا تا آن سال «روز رستاخیز» جیمز کامرون رقم خواهد خورد؟

رایانه‌ها تغییر شکل می‌دهند

رایانه‌ها منقرض نمی‌شوند، بلکه از شکلی به شکل دیگر تغییر فرم می‌دهند. این روزها رایانه‌هایی می‌بینیم که قلمرو خود را به بدن انسان بسط داده‌اند. از سر گرفته تا چشم و مچ دست، اعضایی از بدن انسان هستند که به تسخیر این ماشین بی‌روح در آمده‌اند. سربندهای هوشمندی اختراع شده که روی سر قرار می‌گیرند و می‌توانند افکارتان را بخوانند.

البته این سربندها هنوز جای کار زیادی دارند و نمی‌توان به عنوان یک محصول نهایی به حسابشان آورد، ولی هدف این است به جایی برسند که بتوان حتی امواجی را از بیرون وارد مغز کرد. فکرش را بکنید روزی به جایی برسیم که رایانه‌ها به انسان دستور بدهند! غیر از اینها این سربندها می‌توانند باعث آرامش شوند و از حجم استرس وارده روی فرد بکاهند یا کاری کنند تا تمرکز بیشتری روی کارتان داشته باشید، مثل سربند Melon که توانسته توجه زیادی را به خود جلب کند.

دستبندهای هوشمند فرم دیگری از رایانه‌های امروزی هستند که مچ دست انسان را هدف گرفته‌اند. این دستبندها می‌توانند به اطلاعات حیاتی بدن دسترسی یابند و داده‌هایی نظیر ضربان قلب، فشار خون و تعداد گام‌هایتان را بشمارند. البته گفتنی است این دستبندها که یک گجت محسوب می‌شوند نیازمند اتصال به تلفن‌هوشمند هستند، ولی در هر صورت اطلاعات ارزشمندی را از بدن انسان استخراج می‌کنند.

عینک‌های هوشمند نیز شکل دیگری از رایانه‌ها هستند که با چشم انسان سر و کار دارند. برای نمونه عینک گوگل (گوگل گلس) با قرار گرفتن روی چشم، تصویری را به شبکیه چشم می‌تاباند که انگار یک نمایشگر همواره در برابر چشمان فرد قرار دارد.

این نمایشگر حاوی اطلاعات فراوانی است، از دمای آب و هوا گرفته تا نقشه و عکس. حتی این عینک به دوربین نیز مجهز شده تا عکس و فیلم از محیط پیرامون خود جمع کند. اهالی دنیای فناوری، آینده‌ای برای رایانه‌ها بر پایه این عینک متصورند که انسان بدون نیاز به تلفن ‌همراه یا لپ‌تاپ می‌تواند کلی کار انجام دهد؛ برای مثال ایمیل‌هایش را بخواند و با دوستش کیلومترها آن ‌سوتر ارتباط ویدئویی برقرار کند.

اما در این میان، مایکروسافت هم ایده‌ای خلاقانه برای رایانه‌های نسل بعدی دارد که بعید نیست در آینده نزدیک شاهد آن در بازار باشیم. مایکروسافت بتازگی از پروژه‌ای به نام کانتینیوم (Continuum) به معنای پیوستگی پرده برداشت که در آن یک سیستم‌ عامل واحد همه کاره است و دستگاه‌هایی نظیر لپ‌تاپ، رایانه رومیزی (PC) و تلفن‌همراه و تبلت همگی روحی در چند بدن می‌شود.

در این پروژه بلندپروازانه مایکروسافت می‌توانید کارهایی را که روی سیستم ‌عامل گوشی خود انجام می‌دهید، عینا روی رایانه خانه یا محل کار ادامه دهید بدون این که کوچک‌ترین چیزی از دست برود. در واقع نمایشگر، ماوس و کیبورد با اتصال بی‌سیم به تلفن وصل شده و تنها چیزی که لازم است حمل کنید یک گوشی است نه لپ‌تاپ.

عده‌ای هم بر این باورند رایانه‌های آینده از بند سیم‌های گره خورده و ابزاری مثل ماوس و کیبورد رها خواهند شد؛ یک پروژکتور جای همه چیز را خواهد گرفت و تنها با یک اشاره به سمت تصویری که توسط نور تابانده شده خلق می‌شود، می‌توان امور را انجام داد.

اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم و خیلی وارد فضای علمی ـ تخیلی نشویم، بد نیست نگاهی به هولولنز مایکروسافت هم بیندازیم که محصولی است واقعی که می‌توان از آن به عنوان یکی از فرم‌های رایانه‌های آینده نام برد.

هولولنز مایکروسافت در حقیقت یک عینک بزرگ است که لنزهای آن جلوی چشم قرار می‌گیرد و هر آنچه را تصور کنید برایتان به نمایش می‌گذارد. در واقع این لنزها نمایشگر نیستند، بلکه دنیای واقعی را می‌بینید. در ضمن آنچه دوست دارید در همان محیط واقعی مشاهده می‌کنید. برای مثال در بیابان قدم می‌زنید، اما تصویری مجازی از درخت و علفزار در آن محیط می‌بینید و فکر می‌کنید در وسط یک جنگل سرسبز هستید.

رامین فتوت ‌‌/‌‌ جام‌جم