چک‌های بانکی با طرح «چکاوک» ساماندهی می‌شوند

به گزارش خبرگزاری‌ها، ولی الله‌سیف در مراسم افتتاح طرح ملی چکاوک که با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شد، بر اهمیت بانکداری و پرداخت الکترونیکی تاکید کرد و گفت: بانکداری مرکزی نوین به سه رکن اساسی سیاست پولی، نظارت بانکی و نظام‌های پرداخت تقسیم می‌شود که دو رکن اول بر حفظ ارزش پول، ثبات مالی و ارتقای اعتماد عمومی در سطح نظام بانکی تمرکز دارند و در رکن سوم، تسهیلات مبادلات پولی و سهولت گردش پول در اقتصاد و نظارت بر روند و جریان مبادلات پولی مدنظر است. وی با اشاره به اهمیت و جایگاه نظام‌های پرداخت در عملکرد بانک‌های مرکزی نوین گفت: اولین شبکه‌های ارتباطی مالی جهان در اوایل دهه 70 میلادی ایجاد شدند و از همان آغاز، بانک‌های مرکزی نقش اصلی و محوری در تسویه وجوه و نظارت بر توسعه سامانه‌های گوناگون پرداخت را برعهده داشته‌اند. این نقش به همراه انتشار اصول ده‌گانه کمیته بال درخصوص سامانه‌های تسویه و پرداخت در سال 2001 و متعاقب آن اصول زیرساخت بازارهای مالی در سال 2012 ترسیم شد و به شکل امروزی توسعه یافت.

رئیس‌کل بانک مرکزی به جایگاه و نقش بانک‌های مرکزی در توسعه و نظارت بر سامانه‌های پرداخت و حفظ پایداری و امنیت آنها اشاره و خاطرنشان کرد: توسعه طرح‌های جامع نظام پرداخت در کشورهای مختلف دنیا و حتی ایجاد نظام‌های پرداخت منطقه‌ای نظیر SEPA در حوزه یورو توسط بانک مرکزی اروپا و CUP در حوزه شرق و جنوب شرق آسیا با محوریت بانک مرکزی چین، نمونه‌هایی موفق از این رویکرد به شمار می‌آیند.

سیف با تاکید بر این‌که امروزه تصور نظام پرداخت و ارائه خدمات بانکی در کشور بدون به‌کارگیری سامانه‌های«شتاب»، «ساتنا»، «پایا»، «سحاب»، «تابا»، «سپام» و «شاپرک» غیرممکن است، تصریح کرد: در سال‌های اخیر، انتقال وجه الکترونیکی، به بخشی لاینفک و حیاتی از خدمات بانکی تبدیل شده و یکی از پرکاربردترین و حساس‌ترین خدمات در سطح ملی است که به حق نظام بانکی کشور نیز بخوبی از عهده انجام آن برآمده است.

رئیس شورای پول و اعتبار، رسیدن به جایگاه اول در خاورمیانه و شمال آفریقا به لحاظ حجم تراکنش‌های الکترونیکی را دستاورد مهمی دانست و افزود: این مهم نظام پرداخت کشور را 10 سال زودتر از سند چشم‌انداز بیست ساله نظام، به سرمنزل مقصود می‌رساند.

سیف همچنین با تاکید بر اهمیت عملیاتی‌شدن چکاوک به‌عنوان آخرین حلقه تکمیل‌کننده زنجیره پرداخت‌های غیرنقدی در منظومه سامانه‌های الکترونیکی افزود: با راه‌اندازی چکاوک در استان خراسان رضوی که در پنجم خرداد صورت گرفت، تمام چک‌های بین بانکی در سراسر کشور در چارچوب طرح نظام جامع پرداخت و به صورت الکترونیکی، مبادله، پایاپای و تسویه می‌شوند.

وی با اشاره به این‌که عدم پردازش الکترونیکی چک‌ها موجب شده سطح کیفی خدمات چک با سایر ابزارهای پرداخت کشور فاصله قابل توجهی داشته باشد، گفت: کندی فرآیند کارسازی چک‌ها، بویژه چک‌های بین استانی، از یکسو مانعی مهم در سهولت‌پذیری پرداخت‌های تجاری محسوب شده و از سوی دیگر، از دلایل اصلی تمرکزِ فعالیت‌های اقتصادی در پایتخت به شمار می‌آمد. همچنین نظارت بر جریان مبادلات و پایاپای چک‌های بین بانکی در فرآیندهای دستی و کاغذی غیرممکن بوده و به برخی از اعوجاجات محتمل، نظیر اضافه‌برداشت بانک‌ها دامن می‌زد. رئیس کل بانک مرکزی بر کاربرد چک در نظام تجاری کشور تاکید کرد و افزود: اگرچه، فعالیت‌های پیشین صورت گرفته درخصوص عدم جابه‌جایی لاشه فیزیکی چک در اتاق‌های پایاپای در نوع خود فعالیتی مشکل و قابل تقدیر بوده، لیکن با توجه به معماری و ساختار آن، توسعه بیشتر و نظارت بر مبادلات را با دشواری همراه بود بنابراین بانک‌مرکزی اجرای پردازش چک در نظام پرداخت الکترونیکی را از مدت‌ها قبل در دستور کار قرار داد.

سیف ایجاد سامانه چکاوک را طرحی بلندپروازانه با زمان‌بندی کوتاه‌مدت توصیف کرد و گفت: در طراحی سامانه چکاوک که ظرف پنج ماه صورت گرفت و در مرداد سال 1392 مستند رابط کاربری آن برای بانک‌ها تنظیم و منتشر شد، مطابق با آخرین دستاوردهای فنی در سطح بین‌الملل، تصویربرداری از چک و انتقال داده و تصاویر بین واحدهای بانکی در ساختاری متمرکز و یکپارچه در سراسر کشور با استفاده از زیرساخت قدرتمند شبکه ارتباطی بین بانکی مد نظر قرار گرفت.

رئیس‌کل بانک‌مرکزی اجرای طرح ملی چکاوک را یکی از افتخارات نظام بانکی در به رخ کشیدن توانمندی‌های اجرایی و فنی در جهت پیشبرد طرح‌های ملی عنوان و خاطرنشان کرد: عملیاتی‌شدن این طرح ملی با هماهنگی، تعامل و راه‌اندازی سامانه در بیش از 20 هزار شعبه و واحد بانکی، آموزش بیش از 50هزار نفر از کارکنان بانک‌ها و تعداد کثیری از همکاران ستادی نظام بانکی، بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک تنها در مدت هشت ماه صورت گرفته است.

چک‌های بانکی بتدریج جمع‌آوری می‌شود

یکی از برنامه‌های بانک مرکزی برای ساماندهی وضعیت چک‌ها و کاهش میزان چک‌های برگشتی، بعد از راه‌اندازی سامانه چکاوک و صیاد، متحد الشکل شدن همه چک‌ها بود. بر این اساس چک‌هایی که تاکنون توسط بانک‌ها و در اشکال مختلف صادر می‌شد، توسط بانک مرکزی و به یک شکل واحد منتشر خواهد شد.

افزایش چک‌های برگشتی طی سال‌های اخیر، صدور دسته‌چک‌های متنوع، استاندارد نبودن جاگذاری، ابعاد و محتوای چک‌ها در بانک‌های مختلف، محدودیت در پایش و نیز کندی پردازش چک‌ها و سوءمدیریت نقدینگی توسط بانک‌ها و اضافه برداشت از منابع بانک مرکزی و در نهایت کاهش اعتماد به چک به‌عنوان ابزار مهم پرداخت از چالش‌های شیوه سنتی پردازش چک در ایران بود.

بر همین اساس بانک مرکزی با توجه به وظیفه قانونی خود مبنی بر تسهیل مبادلات، سامانه تصویربرداری فیزیک چک (چکاوک) را با بهره‌گیری از الگوهای جهانی راه‌اندازی کرد. سامانه چکاوک، فرآیند صدور، تبادل و پرداخت چک‌های جاری مردم را از ابتدا تا انتها تحت مجموعه‌ای متحد و متشکل مدیریت کرده و از پرداخت چک‌های با ارقام درشت بین بانکی و بین افراد و بانک‌ها در مورد بانک‌های بدهکار ممانعت به‌عمل آورده و در ضمن یکی از ابزارهای جلوگیری از اضافه برداشت بانک‌هاست.

اهداف و آثار راه‌اندازی چکاوک

از اهداف و آثار راه‌اندازی چکاوک، ایجاد یک سامانه متمرکز برای پردازش چک‌های بانکی با فراهم آوردن مدیریت یکپارچه و با در دسترس قرار دادن اطلاعات به موقع و کامل که منجر به نظارت بهنگام و موثر از سوی نهاد‌های متولی سیاست‌گذاری است.

همچنین این طرح دارای مزایای متعددی است که شامل: شفاف‌سازی و امکان نظارت متمرکز بر نحوه و حجم تبادل چک‌های اشخاص، امکان رهگیری لحظه‌ای وضعیت چک‌های اشخاص، اتصال برخط به اطلاعات و سوابق مشتریان، تسویه عملیات چک رمزدار در همان روز و جلوگیری از خلق پول بی‌ضابطه، امکان تغییر مدت زمان عملیات پایاپای و تسویه چک‌ها، ابلاغ سریع چک‌های برگشتی به سامانه متمرکز چک برگشتی، حذف عملیات حمل و نقل چک به صورت فیزیکی یا انتقال اطلاعات مربوط به روش‌های نامتعارف و غیراستاندارد، ارتقای امنیت با استفاده از گواهی دیجیتال، توانایی تولید گزارش‌های‌ متنوع از روند تسویه و برگشتی چک‌های اشخاص به صورت متمرکز و آنی، حذف روش‌ پردازش دستی و کاهش هزینه‌های پردازش چک‌ها (زمانی، مالی و انسانی)، استفاده از زیرساخت‌های موجود برای پردازش چک‌های اشخاص، صدور متمرکز و یکپارچه دسته‌چک و استاندارد‌سازی چک‌ها (صیاد)، عدم نیاز به دستگاه‌ و ابزار خاص به‌منظور راه‌اندازی سامانه، کارکرد سامانه در محیط امن و درنظر گرفتن ساز و کار لازم برای مقابله با شرایط بحرانی، سایر اقدامات انجام شده برای جلوگیری از صدور چک‌های بلامحل خواهد بود.