پیچ و خم‌های بُعد سوم پرینترها در ایران

در چند سال اخیر شرکت‌ها و صنایع بزرگی مانند خودروسازهای مطرح دنیا به اهمیت این صنعت پی برده‌ و در تولید بعضی از قطعات خود از این فناوری کمک گرفته‌اند. ایده‌های بسیاری مانند ساختمان‌سازی نیز مطرح شده که هنوز تا رسیدن به مرحله عمل راهی طولانی در پیش دارد. کشور ما نیز از موج پرینترهای سه‌بعدی دور نمانده و علاوه بر مخترعان جوانی که تاکنون پرینترهای سه‌بعدی مختلفی را در کشور طراحی کرده‌اند، حدود سه سال است شرکت‌های انگشت‌شماری روی این حوزه سرمایه‌گذاری انجام داده‌اند. این چند شرکت ایرانی در تولید پرینتر سه‌بعدی و مواد اولیه مورد نیاز این صنعت فعالیت می‌کنند. البته شرکت‌های دیگری نیز هستند که نام تولیدکننده پرینترهای سه‌بعدی را در ایران یدک می‌کشند، اما در واقع بیشتر این دستگاه‌ها را بویژه از چین وارد می‌کنند یا فقط قطعات وارداتی را در ایران مونتاژ می‌کنند.

کاربرد پرینتر سه‌بعدی در کشور

پرینترهای سه‌بعدی، فناوری‌های مختلفی دارد که ساده‌ترین آن FDM خوانده می‌شود. این فناوری را با توجه به ابعاد کوچک و قیمت مناسب آن حتی می‌توان در خانه‌ها به کار برد که البته سرعت پایین و محدودیت‌هایی نیز دارد. قیمت این نوع پرینترهای سه‌بعدی که تقریبا همه پرینترهای تولید کشور از این نوع هستند، بین ۵ تا ۱۵ میلیون تومان است. مدل‌های دیگر پرینترهای سه‌بعدی که صنعتی هستند مانند SLS یا SLA از فناوری‌های بسیار پیشرفته استفاده می‌کنند و از یک میلیارد تومان به بالا در بازارهای جهانی خرید و فروش می‌شوند. ایران تاکنون فقط در تولید FDM فعالیت کرده و موفق به ساخت پرینترهای پیشرفته‌تر چند میلیاردی نشده و نهایتا از هر کدام شاید یک نمونه وارد کشور شده باشد. البته ناگفته نماند فقط چند کشور محدود در دنیا توانایی ساخت پرینترهای سه‌بعدی بسیار پیشرفته و صنعتی را دارند.

هرچند اگر قیمت دستگاه‌های FDM به یک میلیون برسد، ممکن است استفاده از آنها در خانه‌ها فراگیر شود، اما موضوع این است که صنعت پرینتر سه‌بعدی این دستگاه‌ها نیست. آنچه در دنیا به آن توجه می‌شود همان دستگاه‌های چند میلیارد تومانی است که برای مثال به‌طور مستقیم فلز یا طلا چاپ می‌کند. این دستگاه‌ها که سرعت و کیفیت خیلی بالایی دارند، آینده را می‌سازند. حجم عظیمی از نقدینگی بازار صنعت پرینترهای سه‌بعدی در دنیا نیز روی این دستگاه‌هاست. محمد جواد کارگر معتقد است ما یا باید واردکننده این دستگاه‌ها باشیم یا سازنده این دستگاه‌ها، اما هیچ حمایتی نیست که ما یک دستگاه یک میلیاردی بسازیم. ضمن این ‌که این دستگاه‌ها بزرگ هستند و به ‌همین راحتی نمی‌توان آن را مانند دستگاه‌های FDM از چین وارد کرد. او می‌گوید: «اگر بتوانیم چنین دستگاهی را در داخل تولید کنیم، هم صادرات خواهیم داشت، هم بازار داخلی آن را در آینده تامین می‌کنیم. به نظرم کلا باید نگاه متفاوتی به دستگاه‌های FDM و آنهایی که فناوری بالایی دارند، بشود.»

حتما برای شما نیز این پرسش مطرح شده که کاربرد این پرینترهای سه‌بعدی در ایران چیست و چه استفاده‌هایی از آنها می‌شود؟ به گفته میثم علمازاده، مدیرعامل یکی از شرکت‌‌های تولیدکننده پرینتر سه‌بعدی، پرینترهای این شرکت اکنون بیشتر در صنایعی مانند طلا و جواهر و دندانپزشکی استفاده می‌شود، اما این فناوری در صنایع دیگری ازجمله پزشکی، کفاشی و مدلسازی اولیه صنعتی که به‌صورت مهندسی معکوس روی پروژه‌های مختلف کار می‌کند نیز رو به رشد است.

محمدجواد کارگر نیز درباره کارکرد پرینترهای ساخت شرکتش در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: «اکنون در نمونه‌سازی قطعه قبل از قالب‌سازی، ماکت‌سازی، پزشکی و مجسمه‌سازی در ایران از پرینترهای سه‌بعدی استفاده می‌شود که فکر می‌کنم حدود ۷۰ درصد از این پرینترهایی که در ایران خرید و فروش می‌شود، وارداتی و ۳۰ درصد ساخت ایران است.»

شهیدی، دیگر تولیدکننده داخلی نیز اولین قشر مشتریان خود را دانشگاه‌ها معرفی کرد که برای کارهای تحقیقاتی جدید مثلا در زمینه رباتیک یا مکانیک قطعاتشان را با این دستگاه‌ها می‌سازند. شرکت‌های خصوصی از مشتریان دیگر پرینترهای سه‌بعدی در ایران هستند و صنایعی مانند طلا و جواهر نیز از این فناوری استقبال کرده‌اند. شهیدی همچنین اذعان کرد قصد دارند وارد بحث پزشکی نیز بشوند.

حلقه گمشده پژوهش

همه علوم و صنایع قبل از ورود به بازار جهانی، سال‌ها در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر دنیا مورد آزمایش قرار می‌گیرند. پرینترهای سه‌بعدی نیز از این قائده مستثنی نیست و اکنون در کشورهای پیشرفته روی ایده‌های بزرگ و پرهزینه‌ای مانند ساختمان‌سازی با پرینتر سه‌بعدی کار می‌شود. هرچند بیش از سه سال است که این فناوری وارد ایران شده، اما به‌نظر می‌رسد کار تحقیقاتی پیوسته، دامنه‌دار و منظمی روی آن انجام نمی‌شود. تمام تولیدکنندگان حتی آنهایی که از چهره‌های دانشگاهی محسوب می‌شوند نیز به‌صورت خصوصی و فقط روی بازار آن کار می‌کنند. شهیدی که خود فردی دانشگاهی است می‌گوید: «دانشگاه هیچ ایده‌ای به ما نداده و من به‌صورت شخصی پروژه را راه‌اندازی کرده‌ام. به ‌نظر من حاشیه دانشگاه آنقدر زیاد است که وقت را تلف می‌کند.» البته او و دیگرانی که روی این موضوع کار کرده‌اند، دانشگاهی هستند و این خود نقش دانشگاه‌ها را در پیشبرد علوم جدید نشان می‌دهد. به گفته او گروه‌های دیگری نیز در دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علم و صنعت روی فناوری پرینترهای سه‌بعدی کار می‌کنند.

کارگر، دیگر فعال این حوزه، از دانشگاه شهید بهشتی شروع کرده و کمک دانشگاه به آنها در اختیار گذاشتن فضا و مکان بوده که آنها را برای شروع کار از اجاره دفتر بی‌نیاز کرد. هرچند دادن فضا به شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران نیز مانند دیگر کشورها امری پذیرفته و رو به رشد است، اما به‌نظر می‌رسد نباید نقش دانشگاه در حوزه پژوهش را فراموش کرد. کارگر معتقد است دانشجوها شخصا علاقه دارند در این حوزه فعالیت کنند و گاهی تماس‌هایی با آنها برقرار می‌کنند، ولی بدون سرمایه‌گذاری نمی‌توانند کاری بکنند.

به گفته علمازاده، قبلا در دانشگاه صنعتی اصفهان پژوهشی در این حوزه انجام می‌شد، ولی به دلیل نبود حمایت مالی متوقف شد. این در حالی است که اکنون پروژه‌های دانشگاهی قابل قبولی در حوزه‌هایی مانند سلول‌های بنیادی و رباتیک در کشور انجام می‌شود.

چه باید کرد؟

پرینتر‌های سه‌بعدی هنوز فناوری نوپایی در تمام دنیا و ازجمله در ایران محسوب می‌شود. در کشور ما فعلا بخش خصوصی وارد این حوزه شده و به‌نظر می‌رسد هدایت و برنامه‌ریزی مدونی از سوی مقامات رسمی و تصمیم‌گیر برای آینده آن در نظر گرفته نشده است. حتی گاهی دست‌اندرکاران این حوزه تصمیم می‌گیرند یک NGO تشکیل دهند، اما به دلیل نبود حمایت‌های دولتی این پروژه شکست می‌خورد.

اما آیا واقعا لازم است دولت در این صنعت نیز وارد شود؟ فعالان این حوزه اعتراف می‌کنند که به حمایت دولتی نیاز دارند؛ البته نه برای کسب درآمد، زیرا در حال حاضر نیز درآمد خوبی دارند. آنها برای پیشبرد این صنعت چنین حمایتی را می‌خواهند. محمدجواد کارگر درباره راهکاری برای کمتر شدن فاصله ما و دنیا می‌گوید: «فعالان این حوزه، یعنی کسانی که در بحث تولید و مواد اولیه کار می‌کنند و شاید تعدادشان به ده مجموعه نیز نرسد، آورده‌ای برای کشور داشته‌اند. دولت باید این مجموعه‌ها را که هم رقیب هم هستند، هم می‌توانند همکار هم باشند، شناسایی کند. در شرایطی که سرمایه‌دارها براحتی می‌توانند پرینترها یا هر محصول دیگری را از چین یا کشورهای دیگر وارد کنند، اما ما هیچ امتیاز خاصی نداریم. دولت باید افرادی را که فعالیت سازنده و مثبتی دارند جمع کند و راهکارها و ایده‌هایشان را از آنها بپرسد. اگر از آنجا سرنخش شروع شود. این قضیه گام به گام جلو می‌رود.»این تولیدکننده پرینترهای سه‌بعدی در ایران معتقد است هرچند این صنعت تاکنون برای او پول‌ساز بوده، اما سود یک بحث است، این‌ که آورده‌ای برای کشور داشته باشند و قضیه را به صادرات برسانند، بحث دیگری است. به گفته او همیشه پولی که در می‌آید مهم نیست، بلکه او و دیگران دوست دارند برای رشد اقتصادی کشور اتفاقات خوبی بیفتد.

شهیدی، دیگر تولید‌کننده پرینترهای سه‌بعدی در ایران نیز خواهان حمایت واقعی است: «این یک صنعت جدید است و اگر دولت به آن نپردازد مانند دیگر حوزه‌ها مثل گوشی تلفن همراه، خودرو، تلویزیون و... ما فقط به یک واردکننده تبدیل می‌شویم. حمایت جدی دولت شامل حمایت مالی و معنوی تعیین‌کننده است. دولت نباید اجازه دهد محصولات بی‌کیفیت وارد شوند.» او و دیگر تولیدکنندگان تلاش‌هایی برای ارتباط و متقاعد کردن نهادهای دولتی مانند معاونت علمی ریاست جمهوری انجام داده‌اند، اما تاکنون راه به جایی نبرده‌اند. این در حالی است که کشورهای آسیایی دیگر ازجمله سنگاپور، کره جنوبی و دبی سرمایه‌گذاری روی این فناوری را شروع کرده‌اند.

آینده

فناوری پرینترهای سه‌بعدی در صنایع مختلف به‌کار گرفته می‌شود و بحث تولید را برای همه صنایع آسان‌تر می‌کند. این فناوری آینده درخشانی در دنیا خواهد داشت. رئیس‌جمهور آمریکا از آن به‌عنوان انقلاب صنعتی آینده یاد کرده و این کشور قصد دارد تمام مدارس خود را به پرینترهای سه‌بعدی مجهز کند. در پزشکی نیز محققان توانسته‌اند قطعاتی از بدن انسان را با پرینتر سه‌بعدی بسازند که تحول بسیار بزرگی محسوب می‌شود. همچنین شرکت‌هایی مانند بنز، ب‌ام‌و، فراری یا لامبورگینی هر پنج سال یک بار ظاهر خودروهای خود را عوض می‌کنند، درحقیقت بازه عمر محصولات شرکت‌های مطرح بسیار پایین آمده است. در صنایع دیگر مانند تولید گوشی تلفن همراه نیز شاهد این اتفاق هستیم که نقش پرینترهای سه‌بعدی در این امر را نباید فراموش کرد. بنابراین یکی از دستاوردهای این فناوری پایین آوردن عمر طراحی محصولات بوده است.

پیش‌بینی می‌شود حدود 10 تا ۱۵ سال دیگر در دنیا قالب‌سازی در صنعت حذف شود و بحث تیراژ انبوه شکل بگیرد. به گفته محمدجواد کارگر، در ایران هم همین اتفاق‌ها می‌افتد، اما مثلا به جای 10 سال، ۳۰ تا ۴۰ سال رسیدن به این نقطه زمان می‌برد.

شهیدی، دیگر فعال این حوزه درباره آینده پرینترهای سه‌بعدی می‌گوید: «اگر ما الان روی آن کار کنیم، می‌توانیم در آینده این فناوری جایی داشته باشیم، اما با تفکر فعلی که اگر محصولی در خارج از کشور ساخته شود پذیرفته شده است، اما همان محصول در کشور که ساخته می‌شود، حتما کپی و بی‌کیفیت است، بعد از مدتی این صنعت نیز مانند دیگر صنایع ازجمله کفش نابود می‌شود. چون واردات جای آن را می‌گیرد.» او افزود: «بضاعت شرکت‌های خصوصی آنقدر نیست که بتوانند در مقابل واردات رقابت کنند.»

علمازاده نیز می‌گوید: « امیدوارم با حمایت‌های لازم، این صنعت آنقدر پیشرفت کند که‌ بتوانیم در آینده‌ای نزدیک در نمایشگاه‌های معتبری که در دنیا برپا می‌شود، غرفه‌هایی داشته باشیم و کسب و کار در این حوزه را به صنعتی ارزآور برای کشور تبدیل کنیم.»

ایران و پرینتر سه‌بعدی

به‌گفته تولیدکنندگان داخلی پرینترهای سه‌بعدی، هرچند ما از چند کشور پیشرو در این زمینه عقب هستیم، زیرا آنها امکانات زیادی دارند و سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی این حوزه انجام داده‌اند، اما در مجموع وضع قابل قبولی داریم.

علیرضا شهیدی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و مدیرعامل یکی از شرکت‌های سازنده پرینتر سه‌بعدی در ایران در گفت‌وگو با جام‌جم درباره جایگاه کشورمان در تولید و استفاده از فناوری پرینتر سه‌بعدی گفت: «مبنای پرینترهای سه‌بعدی به‌طور کلی آمریکاست. این یک واقعیت است که الان فناوری ۲۰ سال پیش آمریکا در دنیا عمومی شده است، اما اگر کشورهایی مانند آمریکا، آلمان، ژاپن و چند کشور دیگر را در نظر نگیریم، وضعیت ایران نسبتا خوب است. در میان کشورهای منطقه نیز جایگاه خوبی داریم، اما ناگفته نماند دبی سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در این حوزه شروع کرده است.»

محمدجواد کارگر، از دیگر فعالان در تولید مواد اولیه و ساخت پرینتر سه‌بعدی در ایران، در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار کرد هر چند در دنیا این فناوری بسیار خوب پیش می‌رود، اما در ایران به این صورت نیست. او دلایل این امر را این گونه توضیح می‌دهد: «خدمات در ایران با منابع تناسب ندارد، یعنی شرکت‌ها پول ندارند که وارد این حوزه شوند.

فناوری پرینت سه‌بعدی در ایران پیگیری می‌شود، اما نه آنقدر که در دنیا از آن استقبال شده است. علی‌رغم سودی که تولید و فروش پرینترهای سه‌بعدی برای ما داشته، اما از پیش‌بینی‌ها عقب هستیم.» برای فهم بهتر این نکته بد نیست بدانید در کره جنوبی سال ۲۰۱۴ 6000 دستگاه FDM فروخته شده، در حالی که در ایران فقط ۲۵ عدد از این نوع پرینتر سه‌بعدی به فروش رفته است.

مائده گیوه‌چین‌‌/‌‌ جام‌جم