طعم تازه‌ آموزش در تلویزیون

چیستا که روزهای جمعه ساعت 15 و 45 دقیقه از شبکه دو به نمایش در می‌آید و دوشنبه‌ها ساعت 18 و 40 دقیقه نیز تکرار می‌شود، علومی چون فیزیک و شیمی را مد نظر قرار داده و آزمایش‌هایی برای اثبات قواعد این علوم به نمایش می‌گذارد.

سیدمحمد حسینی، تهیه‌کنندگی برنامه چیستا را برعهده دارد و همزمان برنامه دیگری با نام «علم با طعم لذت» را برای شبکه دو تهیه می‌کند که به موازات برنامه چیستا قرار می‌گیرد، اما مخاطبش مسئولان و خانواده‌ها هستند. برنامه علم با طعم لذت به نقد عملکرد نظام آموزشی کشور اختصاص دارد و در واقع اهداف و ضرورت‌هایی که منجر به تولید برنامه چیستا شده را در قالب یک برنامه گفت‌وگو محور توضیح می‌دهد.

علم در قاب تلویزیون

آموزش همراه با ایجاد سرگرمی و لذت، شیوه‌ای‌ است که از سال‌های دور مورد توجه نظریه‌پردازان آموزشی قرار گرفته و در بسیاری کشورها، اجرای آن ترویج می‌شود. این رویکرد نه‌چندان تازه به آموزش که در کشور ما هم سابقه کمی ندارد، بهانه و ایده اصلی شکل‌گیری برنامه چیستا بوده است.

سیدمحمد حسینی که پیش از این برنامه‌هایی مانند مجله علمی و دولت الکترونیک را تهیه‌ کرده و در طراحی و تهیه مسابقه سرزمین دانایی در کنار سعید ابوطالب بوده‌است، برنامه چیستا را یک برنامه دانش‌نما می‌داند؛ برنامه‌ای که تا امروز در تلویزیون سابقه نداشته است.

وی که عقیده دارد آموزش و پرورش در کشور ما سال‌هاست در یک ساختار سنتی و غیربومی گرفتار شده‌ و تمام تکیه‌اش بر انتقال محفوظات است، درباره کارکرد برنامه‌های چیستا و علم با طعم لذت می‌گوید: مهم‌ترین هدف شکل‌گیری برنامه‌های چیستا و علم با طعم لذت تاثیرگذاری بر نظام آموزشی کشور است. این تهیه‌کننده درباره شکل‌گیری چیستا می‌گوید: دوستانی دارم که سال‌هاست در زمینه ترویج علم فعالیت می‌کنیم و در این باره تحقیقات آموزشی و پژوهشی متعددی داشته‌ایم. تقریبا از ده سال پیش قصد داشتیم برنامه‌ای با ساختار دانش‌نما را برای تلویزیون تهیه و تدارک ببینیم، اما مشکلات مالی مانع‌ تحقق خواسته ما می‌شد تا این‌که بالاخره این بار با جلب حمایت توانستیم این برنامه را به مخاطبان ارائه کنیم.

این تهیه‌کننده ضمن اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب توضیح می‌دهد: ایشان اقتدار ملی را بر سه مولفه استوار دانسته‌اند که یکی از آنها علم است و باید در تلویزیون بیشتر به آن توجه شود. برنامه چیستا بهمن 92 در شبکه دو متولد شد. حسینی درباره پیش تولید و شروع می‌گوید: از ابتدای سال 92 پیش‌تولید برای طراحی و برنامه‌ریزی این برنامه را آغاز کردیم. قرار بر این بود که از ابتدای امسال برنامه پخش شود، اما از طریق دوستان دانشجو در خارج از کشور متوجه شدیم، یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان در حال مذاکره با دانشگاه‌ها و شرکت‌هایی است که بتواند چنین برنامه‌ای را طراحی کند.

حسینی معتقد است بعد از سال‌ها پژوهش درباره شیوه آموزش همراه با تجربه و لذت، فقط برخی مدارس خاص و تعدادی از مدارس استعدادهای درخشان از این شیوه بهره می‌گیرند و برنامه‌های چیستا و علم با طعم لذت سعی دارند از دو زاویه به این شیوه آموزشی بپردازند.

وی درباره این شیوه می‌گوید: در آموزش با طعم لذت، اطلاعات به صورت تئوری انتقال پیدا نمی‌کند، بچه‌ها باید درک کنند، شهود داشته باشند و تجربه کنند. آنها آزمایش‌ها را می‌بینند و مطلب را بهتر می‌آموزند.

علم با طعم دود و انفجار

برنامه چیستا که دکور آن فضای آزمایشگاه یک مدرسه را تداعی می‌کند، هر بار با بیش از پنج آزمایش کوچک و بزرگ میزبان نوجوانان است. علی عبدالعالی و ابوالفضل آقاخانی اجرای برنامه‌ چیستا را به عهده دارند و در هر برنامه دانش‌آموزانی از مدارس تهران و شهرستان‌ها در استودیوی برنامه شاهد و ناظر آن هستند.

در این برنامه علی‌عبدالعالی که عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت است در حکم یک معلم یا استاد ظاهر می‌شود و ابوالفضل آقاخانی، نماینده دانش‌آموزان در اجرای برنامه به حساب می‌آید.

این دو مجری هر بار تعدادی آزمایش را به کمک هم اجرا می‌کنند و گاهی مسابقه‌ای برای دانش‌آموزان شرکت‌کننده در برنامه ترتیب می‌دهند. براساس توضیحات تهیه‌کننده، عبدالعالی بر اساس متن از پیش نوشته شده برنامه را اجرا می‌کند و آقاخانی اجازه بداهه‌گویی دارد.

این تهیه‌کننده درباره انتخاب آزمایش‌ها و نگارش متن برنامه می‌گوید: ابتدا آزمایش‌های مناسب را انتخاب کرده‌ایم. به آزمایش‌های زیادی فکر کردیم و با مجید محسنی که مدیر علمی ما هستند و آقای محمدرضا بغیری مدیر فنی برنامه مشورت‌هایی داشتیم و در نهایت 200 آزمایش برای این برنامه در نظر گرفته شد.

وی ادامه می‌دهد: بعد از آن متن برنامه را در چند مرحله نوشته‌ایم. مرحله اول به تشریح آزمایش‌ها اختصاص داشت، مرحله دوم شامل دیالوگ‌ها بود و مرحله سوم ارتباط بین بخش‌ها و روال منطقی برنامه را سامان می‌داد.

بر اساس توضیحات حسینی، در نگارش متن این برنامه از همراهی متخصصانی مانند دکتر شجاعی رئیس سازمان استعدادهای درخشان و برخی متخصصان این حوزه استفاده شده، اما نگارش در نهایت به عهده یک گروه تقریبا پنج نفره بوده که بر مبنای سابقه تحقیقاتی به دست آمده در 26 سال گذشته کارشان را انجام داده‌اند.

تهیه‌کننده چیستا معتقداست تولید چنین برنامه‌هایی در بسیاری از شبکه‌های دنیا تجربه شده و در ساختار این برنامه از همان برنامه‌ها الگو گرفته شده و در محتوا کمی طنز چاشنی برنامه شده است. آقاخانی می‌گوید: تا اینجا استقبال از برنامه قابل توجه بوده و در مواردی دیده شده که معلمان از بچه‌ها می‌خواهند ‌ حتما برنامه را تماشا کنند و با تحلیل آزمایش‌های برنامه در کلاس حاضر شوند. حسینی نیز علاقه دانش‌آموزان به حضور در این برنامه را دلیل دیگری برای موفقیت آن می‌داند و توضیح می‌دهد: ابتدا از مدارس خوب دعوت کردیم در این برنامه حاضر باشند اما بعد از چند برنامه اول، دیگر نیازی به دعوت نبود چون مدارس داوطلب می‌شدند. بنابراین فهرستی از آنها تهیه‌ کرده‌ایم که به نوبت به برنامه آمده‌اند و امیدواریم در سری‌های بعد نیز بتوانیم از مدارس برای همکاری دعوت کنیم.

این تهیه‌کننده و همکارانش در برنامه چیستا تلاش می‌کنند، مخاطب بپذیرد علم جذاب و دوست‌داشتنی است. آنها به این منظور گاهی خطر انفجار را به جان می‌خرند و گاهی دست به آزمایش‌‌های خطرناک می‌زنند.

حسینی ضمن تاکید بر این نکته که همه آزمایش‌ها یکی دو بار قبل از هر برنامه انجام می‌شوند، توضیح می‌دهد: آزمایش‌هایی که انفجار یا به‌هم ریختگی زیادی ندارند را در استودیو اجرا می‌کنیم. کار در استودیو به دلیل کنترل شرایط نوری برای ما ارجح است، اما اگر قرار باشد آزمایشی مانند انفجار نیتروژن مایع را داشته باشیم که یک سطل آشغال بزرگ را ده متر به هوا می‌فرستد، چاره‌ای جز حضور در فضای باز نداریم.

توضیحات مربوط به هر آزمایش را علی عبدالعالی ارائه می‌کند. وی که در رشته بیوالکترومغناطیس تا مقطع دکترا تحصیل کرده، ضمن اجرای برنامه چیستا، اجرای برنامه گفت‌وگو محور علم با طعم لذت را به عهده دارد.

در کنار عبدالعالی، ابوالفضل آقاخانی بار طنز برنامه را به دوش می‌کشد. آقاخانی درباره اجرای برنامه می‌گوید: به برنامه‌هایی که با اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی همراه است، علاقه دارم. برای همین وقتی اجرای چیستا به من پیشنهاد شد و من چند آزمایش را دیدم، با اشتیاق زیادی آن را پذیرفتم.

آقاخانی که هم گوینده رادیو است و هم اجرای برنامه‌هایی مانند خانه نو مبارک و اینجا ایران است در شبکه جام‌جم را به عهده دارد، مجری شاد و پرنشاطی است.

وی درباره اجرای چیستا می‌گوید: برای حفظ نشاط و شادابی این برنامه از تهیه‌کننده خواستم وقتی آزمایش‌ها قبل از برنامه انجام می‌شود به من اجازه بداهه گویی بدهد. فکر می‌کنم به این ترتیب وقتی نتیجه یک آزمایش را ببینم، حسی به مخاطب انتقال می‌دهم که حس واقعی من است.

این مجری جوان درباره شادمانی و نشاط در برنامه چیستا می‌گوید: شوخی‌ها بداهه است و من برای هماهنگی بیشتر با آقای عبدالعالی از ایشان خواسته‌ام، فرصت‌هایی به من بدهند تا هر آنچه لازم می‌دانم را بگویم.

وی ادامه می‌دهد: تفاوت این برنامه با برنامه‌های آموزشی این است که اجازه می‌دهد در فضایی مانند کلاس درس، خشک و جدی نباشیم؛ مانند بچه‌ها ذوق کنیم و اگر لازم شد به هوا بپریم. من این کار را در برنامه انجام می‌دهم هر چند که باعث می‌شود در قیاس با مجریان جدی تلویزیون احترام شغلی چندانی نداشته باشم.

آموزش با طعم انتقاد

برنامه علم با طعم لذت که به عنوان یک برنامه مکمل توسط گروه تولید برنامه چیستا شکل گرفته، در بخش‌هایی روی سخنش با مخاطب کودک و نوجوان است و بحث‌های جدی در زمینه آموزش و پرورش ارائه می‌کند که مخاطبانش بزرگسالان هستند.

به نظر می‌رسد سازندگان برنامه علم با طعم لذت و حامیان آنها، برنامه چیستا را برای ترویج شیوه آموزش همراه با تجربه و سرگرمی کافی نمی‌دانند؛ چرا که علم با طعم لذت برای انتقاد به ساختار نظام آموزشی و عملکرد مسئولان آموزش و پرورش و خانواده‌ها شکل گرفته است.

حسینی توضیح می‌دهد: چیستا یک برنامه دانش نما و علم با طعم لذت یک برنامه گفت‌وگو محور است. در علم با طعم لذت می‌خواهیم شیوه‌های نو در آموزش را معرفی کنیم. این‌که چطور می‌توان با طعم لذت به دانش‌آموزان درس‌های تازه ارائه کرد.

وی ادامه می‌دهد: از آدم‌های موفق در حوزه آموزش دعوت می‌کنیم در این برنامه حضور داشته باشند و از دانش‌آموزانی که کارهای موفق انجام داده‌اند‌ هم می‌پرسیم‌ چطور در کارشان موفق بوده‌اند. در حقیقت هم می‌خواهیم به پدرها و مادرها راهکار بدهیم که چطور بچه‌ها را به علم و دانش علاقه‌مند کنند و هم به بچه‌ها بگوییم با شرایطی که وجود دارد چطور می‌توان آدم موفقی بود.

این تهیه‌کننده معتقد است علم با طعم لذت برنامه‌ای است برای این‌که ببینیم چطور فضای چیستا می‌تواند به فضای آموزشی کشور تسری پیدا کند.

آذر مهاجر ‌/‌ جام جم