حیات بیگانه، شریک احتمالی انسان در زمین

سال‌هاست سازمان‌های فضایی همچون ناسا و اسا با صرف هزینه‌های نجومی تلاش می‌کنند سرنخ‌هایی درباره آنچه «حیات بیگانه» یا «حیات فرازمینی» عنوان می‌شود به دست آورند.

کد خبر: ۷۱۸۲۷۳

طراحی و ساخت پیشرفته‌ترین سیستم‌های اکتشافات فضایی ازجمله کاوشگرها و تلسکوپ‌های قدرتمند نمود بارز چنین نگرشی است. با این حال کم نیستند گروه‌هایی که برای دستیابی به چنین سرنخ‌هایی همیشه به آن بالا فکر نمی‌کنند. عقیده بر این است که زمین در دل خود رازهای کشف نشده حیرت‌انگیزی دارد که با کشف آنها پرده از نوعی حیات برداشته خواهد شد که با آنچه برای ما آشناست، تفاوت چشمگیری دارد.

این روزها ناسا هم در فضا و هم روی زمین به دنبال کشف سرنخ‌هایی درباره اشکالی از حیات است که به آن «حیات بیگانه» گفته می‌شود. البته بسیاری ترجیح می‌دهند از عنوان «حیات فرازمینی» استفاده کنند، اما بیگانه یا فرازمینی، هرچه باشد نه‌تنها در نگاه اول هیجانی غیرقابل انکار در دل خود دارد بلکه از منظری دیگر برای دانشمندان از اهمیت خاصی برخوردار است. آنها فکر می‌کنند با کشف احتمالی چنین سرنخ‌هایی از وجود نوعی خاص و البته متفاوتی از حیات آگاه خواهند شد که می‌تواند راز بزرگ چگونگی ایجاد حیات را برای همیشه برملا کند.

بتازگی گروهی از محققان جوان به سرپرستی یکی از دانشمندان ناسا راهی یکی از قدیمی‌ترین مناطق آتشفشانی در پارک ملی آتشفشان «لاسن» آمریکا شده‌اند. آنها در خلال بررسی‌های خود وارد دهانه این آتشفشان قدیمی و غیرفعال شده‌اند تا نمونه‌برداری‌های جالب توجهی انجام دهند. نکته مهم این که دمای سنگ‌ها در زمانی که آتشفشان فعال بوده تا 240 درجه فارنهایت نیز می‌رسیده که برای ادامه حیات گونه‌های شناخته شده شرایطی غیرقابل تحمل را رقم می‌زند، با این حال محققان موفق شدند ردپای گونه‌های میکروبی را پیدا کنند که در چنین دمایی توانایی ادامه حیات داشته‌اند، گونه‌هایی که 3.5 میلیارد سال پیش ساکن زمین بودند. تفاوت قابلیت ادامه حیات در میان این گونه‌های حیاتی دانشمندان را امیدوار می‌سازد که نه‌تنها در خارج از اتمسفر، بلکه در دل سنگ‌های زمین نیز بتوان سرنخ‌هایی درباره شکل دیگری از حیات پیدا کرد.

درک چنین سرنخ‌هایی می‌تواند به زیست اخترشناسان در دستیابی به تصوری روشن‌تر از حیات احتمالی و اشکال آن در دیگر سیارات از جمله مریخ کمک شایانی کند. گرچه سال‌هاست از پایان مدت زمان تعریف شده مأموریت مریخ نورد «کنجکاوی» می‌گذرد اما همچنان این سیاره مرموز را شخم می‌زند و همزمان گروه‌های تحقیقاتی روی زمین در جبهه‌ای دیگر و به شکلی دیگر به این هدف نزدیک می‌شوند.

در سال‌های اخیر شمار گروه‌هایی که برای یافتن نشانی از شکل متفاوتی از حیات زمین را جستجو می‌کنند افزایش چشمگیری یافته است که این نشان از اهمیت این موضوع در میان دانشمندان زیست اخترشناس دارد. حتی شمار دانشمندانی که معتقدند برای پیدا کردن چنین سرنخی، به جای فضا بهتر است زمین را جستجو کنیم افزایش قابل‌توجهی داشته است. آنها بر این باورند که شاید ما حتی هم‌اکنون نیز زمین را با گونه‌های حیاتی «ناآشنا و غریبه» شریک باشیم. یکی از شناخته‌شده‌ترین نقاطی که این دانشمندان برای یافتن سرنخ‌های مورد نظر به آن اشاره می‌کنند بیابان و صخره‌های فرسوده است. همواره این پرسش مطرح می‌شود که درخشندگی خاص سنگ‌ها در این نواحی ریشه در چه عواملی دارد؟ ثابت شده که وجود لایه‌هایی از منگنز، آرسنیک و سیلیکا موجب درخشندگی خاص سنگ‌ها در بسیاری از نواحی بیابانی جهان می‌شود. بیابان آتاکاما در شیلی، موجاوی در کالیفرنیا و نقاط دیگری از این قبیل نمونه‌های بارزی از این لایه‌های شگفت‌انگیز به شمار می‌آید. وجود این لایه‌های شگفت‌انگیز که طیف رنگی قرمز و نارنجی دارد، ظاهری درخشنده به این بیابان‌ها می‌دهد.

این نکته که درخشندگی آنها دقیقا به چه دلیل به وجود می‌آید هنوز بر زمین‌شناسان پوشیده است هرچند مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده است. نظریه‌های متعددی مطرح شده که براساس اکثر آنها چنین درخشندگی عجیبی به واسطه واکنش‌های شیمیایی شکل می‌گیرد که طی هزاران سال روی داده و حتی شاید ناشی از فرآیندهای اکولوژیکی باشد که هنوز جوابی برای آن پیدا نشده است، اما در دل جوابی که در نهایت ارائه می‌شود احتمالا سرنخ‌هایی درباره اشکال دیگری از حیات نیز وجود خواهد داشت.

پروفسور کارل کلند، از دانشگاه کلرادو نگاه متفاوتی دارد. او باور دارد درخشندگی این نوع بیابان‌ها ریشه در دنیای زیستی غیرقابل مشاهده‌ای دارد. کارل می‌گوید: این احتمال وجود دارد که زمین فقط متعلق به ما و حیاتی که می‌شناسیم، نباشد. به بیان دیگر احتمالا ما در کنار گونه‌هایی از میکروب‌ها زندگی می‌کنیم که ساختار شیمیایی آنها کاملا متفاوت با شناخته‌های ماست.

فرضیه‌های هیجان‌انگیز

اما ایده هیجان‌انگیز دیگری نیز مطرح است. فرض کنیم به سرنخ‌هایی دست یابیم که نشان دهد در زمین تنها نیستیم و در کنار گونه‌های میکروبی ناشناخته و کاملا متفاوت با تصوراتمان زندگی می‌کنیم. در این صورت چرا باید بپذیریم که چنین اشکالی از حیات فقط در زمین وجود دارد؟ اگر فرضی که پیشتر مطرح شد حقیقت داشته باشد باید این انتظار را داشته باشیم که حیات بیگانه همچون زمین در گوشه و کنار کهکشان‌ها نیز وجود داشته باشد و این همان نظریه هیجان‌انگیزی است که پاول دیویس از دانشگاه آریزونا مطرح می‌کند: اگر حیاتی که به آن «بیگانه» گفته می‌شود در زمین هم وجود داشته باشد پس باید تصور کرد جهان مملو از چنین اشکالی از حیات است.

وجود احتمالی حیات بیگانه نکات دیگری را هم به همراه دارد. برخی دانشمندان از عنوان «حیات در سایه» برای توصیف این گونه حیات احتمالی استفاده می‌کنند و معتقدند با وجود تمام پیشرفت‌هایی که در عرصه اکتشافات فضایی صورت گرفته هنوز زمان آن فرا نرسیده که از مرزهای زمین خارج شویم. به عقیده آنها در حالی که انبوهی از کاوشگرهای فضایی در منظومه شمسی مشغول به کار هستند ما هنوز دانش چندان زیادی درباره زمینی که روی آن زندگی می‌کنیم در اختیار نداریم. همزمان این نکته مطرح می‌شود که ابزارهای اکتشافی ویژه جستجو در زمین هنوز برای بررسی ریشه حیات شناخته شده در سیاره مادر ناقص است حال آن که قرار است از آنها برای کشف و بررسی حیات بیگانه احتمالی نیز استفاده شود!

بسیاری از دانشمندان معتقدند احتمالا حیات در زمین بیش از یک شکل دارد؛ حیات استاندارد شبیه ما و دیگر موجوداتی که می‌شناسیم و حیات غریبه یا همان بیگانه. همه ریزارگانیسم‌هایی که تاکنون در زمین کشف شده‌ از ساختار زیستی مشابه ما انسان‌ها برخوردار است: پروتئین‌هایی که از حداکثر 20 آمینو اسید ساخته شده و کد ژنتیک DNA که فقط از چهار پایه شیمیایی تشکیل شده است: آدنین، کایتوسین، گوانین و تایمین. اما نکته مهم اینجاست که حدود صد آمینواسید و شمار زیادی پایه در طبیعت وجود دارد. دانشمندان فکر می‌کنند در گذشته این احتمال وجود داشته که اشکال مختلفی از حیات با ساختار زیست شیمیایی بسیار متفاوتی نسبت به ما ساکن زمین بوده‌ است، اما نکته مهم‌تر این است که شاید هنوز هم برخی از آن گونه‌ها در عصر کنونی نیز حیات داشته باشند.

«ناکامی علم» عنوانی است که برخی محققان در استفاده از آن برای توصیف تلاش‌های بشر در کشف سرنخ‌هایی از حیات بیگانه در زمین جرأت به خرج داده و از آن استفاده می‌کنند. این که تاکنون پیشرفت‌های علمی نتوانسته‌ توضیحی در این خصوص ارائه کند تا حدودی گیج‌کننده است. تاریخ طبیعی زمین همواره مورد مطالعه دانشمندان قرار داشته و از ابعاد گوناگونی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. حال این پرسش مطرح می‌شود که به فرض وجود حیات بیگانه ـ هرچند در حد ریزارگانیسم ـ چرا تاکنون نشانی از آن پیدا نشده است؟ کلند پاسخ قانع‌کننده‌ای برای این پرسش دارد. او می‌گوید: روش‌هایی که ما برای شناسایی ریزارگانیسم‌های شناخته شده تا به امروز به کار گرفته‌ایم مبتنی بر ساختار زیست شیمیایی انسان‌هاست. بنابراین ناتوانی آنها در شناسایی ریزارگانیسم‌های ناشناخته تا حدودی قابل قبول است.