نوجوانان معتاد کمپ ترک اعتیاد ندارند

امروز آمارهای رسمی تائید می‌کند که سن شروع مصرف مواد مخدر در کشور از پانزده سالگی است.

قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در گفت‌وگو با جام‌جم این نکته را تائید می‌کند و اشاره دارد به طرح شیوع شناسی اعتیاد دو سال قبل که افراد 15 تا 64 سال را بررسی کرده و معلوم شده که کمتر از هجده سال‌ها نیز جزو مصرف کنندگان مواد مخدرند.

البته این طرح، کف سن افراد مورد مطالعه را 15 سال قرار داده که بعد نیز تائید شده پانزده سالگی سن شروع مصرف است که به اعتقاد ما اگر این کف سنی کاهش می‌یافت حتما تائید می‌شد که تعدادی از کوچک‌ترها نیز آلوده مصرف مواد شده‌اند.

طبق آمارهای وزیر کشور، بیش از 50 درصد از معتادان، متاهل‌اند (آمار رسمی معتادان یک میلیون و 350 هزار نفر است) که اگر هر کدام از آنها دو فرزند داشته باشند بیش از یک میلیون و 300 هزار کودک در معرض اعتیاد قرار دارند که دور از ذهن نیست اگر تعدادی از آنها گرفتار مصرف شوند.

البته عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل جمعیت تولد دوباره در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که آمار اعتیاد کودکان و نوجوانان به اندازه‌ای نیست که برخی افراد ادعا می‌کنند و سعی در بزرگنمایی اش دارند، ولی با این حال گرچه این اظهار نظر پذیرفتنی است، اما وجود کودکان و نوجوانان درگیر اعتیاد موضوعی قابل مخفی کردن نیست و گسترش اعتیاد در جمعیت زیر هجده سال‌ها (بدون اغراق و بزرگنمایی) موضوعی است که به چشم می‌آید، بویژه این که طبق نتایج شیوع‌شناسی اعتیاد در بین جمعیت دانش‌آموزی (که در سال تحصیلی 92-91 انجام شد) معلوم شد که یک درصد از افراد در سن مدرسه تجربه یک بار مصرف را داشته‌اند.

همین حقیقت است که باعث شده خلأ وجود مراکز درمان اعتیاد برای کودکان و نوجوانان در کشور حس شود، خلأیی که مبتلایان کم سن اعتیاد را با سرگردانی رو به رو کرده و دو راه را پیش پایشان گذاشته: ترک در منزل یا تعمیق اعتیاد در کنار خانواده‌های پرخطر.

هم‌اکنون تاکید قانون بر این است که معتادان زیر هجده سال اگر قصد ترک دارند، نمی‌توانند به مراکز درمان سرپایی یا مراکز بستری ویژه بزرگسالان مراجعه کنند و گردانندگان این مراکز اجازه پذیرش آنها را ندارند چون قانونگذار حضور همزمان کودکان و بزرگسالان در یک مکان واحد را به صلاح کودکان نمی‌داند. اما در کنار این تجویز درست، مراکزی ویژه که مختص کودکان و نوجوانان باشد به وجود نیامده و همین خلأ است که این گروه سنی را در مواجهه با اعتیاد آسیب‌پذیرتر می‌کند.

نیاز جدی به تاسیس مراکز ویژه

یک کودک و نوجوان مصرف‌کننده به احتمال زیاد عضوی از خانواده‌ای نابسامان است، گرفتار اعتیاد که می‌شود بچگی‌اش تمام می‌شود و ممکن است قربانی بهره‌کشی‌های جنسی شود یا به کار وادارش کنند و وارد وادی فروشندگی مواد بشود.

محمد عبدخدا، کارشناس درمان اعتیاد می‌گوید این کودک ممکن است در این مسیر جانش را نیز از دست بدهد چون برخلاف مصرف‌کنندگان با تجربه که کمتر ریسک می‌کنند و به اندازه مصرف می‌کنند زیر هجده سال‌ها مصرف کنترل نشده دارند و اغلب با محرک‌ها و روانگردان‌ها شروع می‌کنند که تجربه نشان داده به مرگ آنها نیز ختم می‌شود.

این در حالی است که این گروه آسیب‌پذیر هیچ فرصتی برای ترک اعتیاد ندارند چون پروتکل‌های درمانی موجود که روش‌ها و چارچوب‌های علمی ترک اعتیاد را تعیین می‌کند فقط درباره افراد بالای 18 سال نوشته شده و اشاره‌ای به کم سن و سال‌ها ندارد.

عبدخدا این خلأ را تائید می‌کند و به جام‌جم توضیح می‌دهد که ترک اعتیاد کودکان و نوجوانان فوت و فن‌های ویژه‌ای دارد و بیشتر بر درمان‌های روانی و اجتماعی استوار است و به همین دلیل است که نمی‌توان آنها را در مراکز ویژه بزرگسالان پذیرش کرد. او چند سال قبل درمان یکی از این کودکان را دست گرفته، کودکی هشت ساله که بعد از مرگ مادرش، خانواده برای آرام کردن او، مواد به خوردش داده‌اند و وقتی به کلاس دوم ابتدایی رسیده قبل از رفتن به مدرسه، همراه با خانواده مواد مصرف می‌کرده است.

او معتقد است یکی از چالش‌های ترک اعتیاد کودکان کنترل درد خماری در آنهاست به طوری که علائم جسمی ترک در آنها مشهود نباشد، به همین دلیل این درمانگر تاکید دارد که این کودکان و نوجوانان نیاز به وجود مراکزی ویژه و کاملا تحت حمایت دولت و خانواده دارند که به‌صورت شبانه روزی از آنها مراقبت کند. اما حالا این مراکز در کشور در دسترس نیست، حتی یک مرکز و چون چنین مراکزی وجود ندارد کودکان و نوجوانان مصرف‌کننده به حال خود رها هستند.

درمان با کمک گروه‌های شبه خانواده

کودکان و نوجوانان استقلال مالی ندارند به همین علت بشدت به خانواده خویش وابسته‌اند، اما اگر این خانواده، خود از نابسامانی رنج ببرد و آلوده به مواد نیز باشد و آن کودک و نوجوان نیز گرفتار مصرف باشند، معلوم است که شرایط‌شان برای درمان اعتیاد تا چه حد پیچیده می‌شود.

عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل جمعیت تولد دوباره می‌گوید وضع بیشتر کودکان و نوجوانان مصرف‌کننده اینچنین است، یعنی خانواده‌هایی نابسامان دارند که اگر قرار باشد تحت درمان اعتیاد قرار گیرند باید از مدل‌های اقامتی که در آن از گروه‌های شبه خانواده استفاده می‌شود، بهره برده شود. حسن این گروه‌ها این است که حمایت‌هایی را که خانواده نمی‌تواند از کودک و نوجوان داشته باشد اینها اعمال می‌کنند و در طول درمان و بعد از ترک به کمک افراد می‌آیند. اما تاکنون این مراکز در کشور راه‌اندازی نشده، حتی پروتکل درمان ویژه کودکان و نوجوانان (که به شیوه‌های ترک اعتیاد در این گروه سنی بپردازد و ضوابط آن را تشریح کند) در کشور نوشته نشده تا با استناد به آن بشود، فرد کم سن و سالی را از تبدیل شدن به معتادی بی‌بازگشت نجات داد.

دیلمی‌زاده راه‌اندازی نشدن این مراکز را به چند علت مربوط می‌داند که مهم‌ترین آن بروکراسی‌های اداری مربوط به تدوین پروتکل‌ها و آیین‌نامه‌هاست به‌طوری که به گفته او هم‌اکنون سرعت پیشرفت در تهیه پروتکل‌ها از سرعت رشد اعتیاد و تغییر الگوی مصرف مواد در کشور، کندتر است.

این کارشناس اعتیاد به یک مشکل دیگر نیز اشاره دارد که از جنس خلأهای حقوقی است و آن این که برای درمان کودکان و نوجوانان مصرف کننده و بستری کردن آنها در مراکز درمانی حتما به موافقت خانواده‌های آنها نیاز است، در حالی که بیشتر این خانواده‌ها نابسامان هستند و با درمان فرزندان خود موافقت نمی‌کنند. در واقع دیلمی‌زاده معتقد است این گیر قانونی باید رفع شود تا دولت و به‌طور مشخص، سازمان بهزیستی یا اورژانس اجتماعی متولی شناسایی و درمان کودکان و نوجوانان شود تا دیگر خانواده‌های نابسامان و درگیر اعتیاد قدرتی برای مانع تراشی نداشته باشند.

همه چشم‌ها به کمیته درمان

ایران یک میلیون و 350 هزار معتاد شناخته شده دارد که تعداد معتادان غیررسمی‌اش البته چند برابر این تعداد است. اظهارات مسئولان بلندپایه کشور نیز تاکید می‌کند که کودکان و نوجوانان بخشی از جامعه معتادان کشور هستند، پس آنچه مسلم است خیز اعتیاد در این گروه سنی است. پس باید برای درمان اعتیاد افراد زیر هجده سال همان‌گونه که برای بالای 18 سال‌ها برنامه داریم، نقشه راه و پروتکل درمان داشته باشیم.

علیرضا جزینی، قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز به این اصل باور دارد و در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که چندی قبل مسئولیت تدوین این پروتکل را به کمیته درمان ستاد محول کرده و حتی در استان سیستان و بلوچستان تاسیس مرکزی ویژه برای درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان را که به‌طور آزمایشی آغاز به کار کند، پیگیری کرده، یعنی ستاد نیز به این حوزه وارد شده که این ورود، سندی است بر لزوم پاسخ به یک نیاز، یعنی پیگیری درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان.

اما سرعت اقدام در این حوزه باید بالا برود، چون مافیای مواد مخدر و آسیب اعتیاد، زمان را از دست نمی‌دهد و دیر نیست روزی که تعداد بیشتری از افراد کم سن و سال درگیر اعتیاد شوند؛ هر چند هنوز هم پیشگیری از اعتیاد و تلاش برای کاهش تقاضای مواد مخدر در اولویت است. در این میان مشخص نبودن آمار اعتیاد در بین افراد کمتر از 18 سال، بویژه افراد زیر 15 سال یک نقطه ضعف است چون اگر جامعه هدف ما درست شناخته نشود، احتمال کوچک انگاری موضوع وجود دارد، در حالی که اگر بپذیریم در کشور به گفته دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر بیش از یک‌میلیون و 300 هزار کودک در معرض آسیب اعتیاد قرار دارند، آن وقت برای درمان آنهایی که مبتلا شده‌اند وقت را بیش از این از دست نخواهیم داد.

مریم خباز -‌ گروه جامعه