منصور ضابطیان: لنز کارگردان باید واید باشد

ممنون. نمی‌توانم تکذیب کنم که برنامه موفقی نبوده، دلایل مختلفی سبب موفقیت برنامه ما شده است. مهم‌تر از همه این است که «رادیو هفت» نیازسنجی درستی کرده است. روی نقطه‌ای دست گذاشته که نیاز مردم این دوران است، یعنی مساله آرامش. ما خواستیم با کمک ادبیات و موسیقی به مردم یک برنامه آرامش‌بخش در مدت یک ساعت ارائه دهیم، همین نخستین کلید موفقیت ماست. بعد از آن تلاش، انسجام و طراوت گروهمان کار را پیش برده است. خطری که برنامه‌های تلویزیونی را تهدید می‌کند این است که خیلی زود ایده‌هایشان ته می‌کشد؛ برای همین بعد از مدتی مخاطب خود را از دست می‌دهند، ولی ما چون با خوشی، ناراحتی، ناامیدی و راحتی جامعه‌مان همراه هستیم به این مشکل خیلی برنخوردیم. تیم سازنده از کره مریخ نیامده‌اند و در میان مردم زندگی می‌کنند و طبیعی است که نیازها، علایق و سلیقه‌های ما شبیه مردم باشد و حرفی که می‌زنیم مردم دوستش دارند. مجموعه اینها به ما کمک کرده تا بتوانیم مدت پنج سال برنامه را روی آنتن ببریم.

طراحی جزئیات آیتم‌ها در چه زمانی صورت می‌گیرد؟

هر هنرمندی که می‌آید مجموعه‌ای از متن‌های مختلف را می‌خواند. اینجاست که نظر تهیه‌کننده و کارگردان است که دورتر بایستند، هرکدام از این آیتم‌ها به درد کجا می‌خورد و برای کجا طراحی شده است. هنگامی که نویسنده می‌نویسد یا فردی اجرا می‌کند نمی‌داند آن آیتم کجا استفاده می‌شود یا چه موسیقی برایش انتخاب می‌شود. ولی تیم کارگردانی اندکی عقب‌تر می‌ایستد و این را می‌بیند. آیتم‌ها براساس موضوع موقعیت و مناسبت تولید و پخش می‌شود.

باتوجه به سابقه کاری‌تان چرا به سمت ساخت فیلم سینمایی و تله‌فیلم نرفته‌اید و بیشتر روی کارهای آیتمی متمرکز شده‌اید؟

معتقدم آن چیزی که شبکه تلویزیونی را به یک شبکه تلویزیونی تبدیل می‌کند، تنها نمایش و سریال نیست؛ همه جای دنیا برنامه‌های تلویزیونی به یک شبکه هویت می‌دهند. یعنی شما شبکه‌های مهم تلویزیونی دنیا را با برنامه‌هایشان می‌شناسید نه سریال‌هایشان. از سویی در کشور خودمان فیلمساز و سریال‌ساز خوب فراوان داریم که مشغول کار هستند. اما برنامه‌ساز خوب خیلی نداریم. پس ترجیح می‌دهم با توجه به علاقه‌ام برنامه‌سازی کنم و کار نمایشی را به کننده‌های کار که علاقه دارند بسپارم.

برنامه‌های آیتمی استاندارد باید دارای چه ویژگی‌هایی باشند؟

برنامه آیتمی یکی از انواع برنامه‌هایی است که دست تهیه‌کننده و کارگردان را خیلی باز می‌گذارد تا راحت‌تر با بیننده‌اش ارتباط بر قرار کند. چون وقتی شما کار آیتمی انجام می‌دهید می‌توانید انرژی خود را تقسیم کنید. در برنامه‌های آیتمی ممکن است که آیتمی را بیننده خاصی دوست نداشته باشد، اما می‌تواند چند دقیقه‌ای صبر کند تا آیتم بعدی برسد. این مهم‌ترین ویژگی برنامه‌های آیتمی است که از این زاویه می‌توانند کار سازنده را راحت‌تر کنند، اما این به معنای آن نیست که انسجام کلی کار از بین برود.

یکی از ایرادهای برنامه‌های آیتمی این است که وقتی شما کلیتش را به‌عنوان یک پکیج بررسی می‌کنید احساس می‌کنید نخ تسبیح درست و انسجام لازم را ندارد. درست مانند فیلمی می‌ماند که سکانس‌ها و دیالوگ‌های خوبی داشته باشد، اما فیلم بی‌سر و تهی باشد، چون از ابتدا تا پایان فیلم درک نکردید که چه اتفاقی افتاد، چرا شخصیت‌ها آن حرف‌ها را زدند یا چرا این کارها را کردند. آیتم‌ها با وجود این که مستقل هستند، اما به لحاظ تماتیک (مضمونی) یا حداقل به لحاظ فرمال (ساختاری) باید با یکدیگر مشابهت‌هایی داشته باشند و این حس از هم گسیختگی را در بیننده به وجود نیاورد.

چه پیشنهادی برای این‌که کارهای آیتمی به لحاظ محتوایی منسجم باشند، دارید؟

وظیفه اصلی انسجام یک اثر به عهده کارگردان و تهیه‌کننده است، چون در تولید آیتم‌های یک اثر ممکن است افراد مختلفی که یکدیگر را نمی‌بینند و ارتباطی هم باهم ندارند، دخیل باشند. اما کارگردان است که باید همیشه یک قدم عقب‌تر بایستد و چشم‌انداز کار را نگاه کند. به عبارتی لنز کارگردان باید لنز واید باشد که همه آیتم‌های برنامه در آن جای بگیرند. او می‌داند که حال این مجموعه را چگونه ارائه دهد تا حس از هم گسیختگی وجود نداشته باشد. برای همین ممکن است هنگام تولید عوامل احساس نکنند این آیتم‌ها به هم ربطی دارد. کارگردان در پس ذهن خود می‌داند که اثر را چگونه در کنار هم بچیند تا انسجام آیتم‌ها با یکدیگر حفظ شود.

به نظر شما چرا برنامه‌های آیتمی مورد استقبال قرار می‌گیرند؟

الزاما تولید برنامه‌های آیتمی به این معنا نیست که بیننده از آن استقبال کند.

منظورم این است که مردم بعضی برنامه‌های آیتمی را به دلیل تنوع در آیتم‌های مختلف به نسبت کارهای نمایشی بیشتر دنبال می‌کنند.

برنامه خوب همیشه راه خود را پیدا می‌کند، ممکن است «رادیو هفت» مورد استقبال مردم باشد، اما دلیل اصلی آن ساختار آیتمی‌اش نیست. بلکه دلیلش این است که درباره‌اش فکر شده تا یک برنامه خوب تولید شود. می‌توانم در تلویزیون ده‌ها برنامه را نام ببرم که ساختار آیتمی دارند، اما مردم تماشا نمی‌کنند یا تاثیرگذار نیستند.

نگفتید چه کار کنیم تا برنامه‌ها تاثیرگذار‌تر باشد؟

پاسخ به این پرسش نیازمند چهار سال تحقیق است. البته نه‌فقط تحقیق بلکه موضوع هوش، ژن و تجربه انسان‌هاست. خیلی از انسان‌ها ممکن است تحصیلات لازم را نداشته باشند، اما ژنتیکی حالی دارند که دست به خاک می‌زنند طلا می‌شود و می‌توانند از موضوع ساده و خیلی پیش پا افتاده‌ای برنامه‌ای به شدت تاثیرگذار بسازند.

از نظر شما کدام‌یک از برنامه‌های آیتمی تلویزیون موفق‌تر بوده‌اند؟

تعداد برنامه‌های آیتمی در این سال‌ها اگرچه کم بوده، اما آنقدر تاثیرگذار بودند که در ذهن همه ما بماند. مهم‌ترین آنها که بعد از سال‌ها همچنان روی آنتن است برنامه «90» است. چون مطابق نیاز مخاطب پیش می‌رود و موفق است. عادل فردوسی‌پور بخوبی این فرمول را می‌داند که مردم چه می‌خواهند و این نیاز را با هوش و هنرش ترکیب می‌کند و نتیجه‌اش برنامه موفق 90 می‌شود.

اگر فوتبال را هم دوست نداشته باشیم، اما همه ما به‌عنوان یک برنامه خوب آن را نام می‌بریم. همچنین در اواسط دهه 80 برنامه مثال‌زدنی «مردم ایران سلام» که رضا شهیدی‌فرد آن را ساخت یکی از بهترین برنامه‌های ترکیبی در تاریخ تلویزیون ایران است که هنوز در اذهان مانده است. (حسین ضیغمی/ ضمیمه قاب کوچک)