وقتی خواب فضانوردان دشوار می‌شود

مطالعه جامعی که بر الگوی خواب فضانوردان به انجام رسیده نشان می‌دهد، بیشتر آنها هنگام حضور در فضا و حتی ماه‌ها پیش از آغاز ماموریت فضایی، دچار مشکلات جدی در خواب خود می‌شوند و در این میان، حتی استفاده از داروهای خواب‌آور نمی‌تواند کمکی به آنها برای غلبه بر این مشکل کند.

کد خبر: ۷۰۷۸۶۴

فضانوردان از آغاز سفرهای فضایی انسان تاکنون، همیشه از خستگی مفرط و خواب کم گلایه داشته‌اند. استوری موسگریو، فضانوردی که تاکنون شش بار به فضا سفر کرده، می‌گوید: «در فضا هیچ ساعت و شب و روزی وجود ندارد و حتی هیچ فشاری به بدنتان وارد نمی‌شود. به همین دلیل حتی هنگام خواب عضلات و اندام‌های مختلف بدن خود را حس نمی‌کنید.»

بیشتر ماموریت‌های فضایی ممکن است حتی یک سال طول بکشد. با این حال وضع خواب فضانوردان پس از بازگشت به زمین بهبود می‌یابد. در این میان به دلیل برنامه‌ای که آژانس‌های فضایی برای انجام سفرهای طولانی‌تر به مریخ یا مقصدهای دیگر در منظومه شمسی دارند، درک بهتر خواب در فضا و مدیریت آن از اهمیت ویژه برخوردار شده است.

چندی پیش نتایج گسترده‌ترین پژوهش در زمینه خواب فضانوردان منتشر شد و دانشمندان در این مطالعه به بررسی دقیق الگوی خواب 64 فضانورد شرکت‌کننده در 80 ماموریت فضایی مختلف و نیز 21 فضانوردی که زمانی را در ایستگاه فضایی بین‌المللی سپری کرده بودند، پرداختند. فضانوردان نوعی دستبند هوشمند، دور مچ دست خود داشتند که چرخه خواب و بیداری آنها را ثبت می‌کرد. همچنین از این فضانوردان خواسته شده بود جزئیات مربوط به خواب و بیداری خود را پیش از آغاز ماموریت فضایی، طی ماموریت و پس از آن یادداشت کنند. به این ترتیب اطلاعات دقیقی درباره خواب این افراد طی 4200 شب در فضا و نیز 4000 شب روی زمین به دست آمد.

با این که طی سفرهای فضایی، هشت و نیم ساعت به خواب فضانوردان اختصاص می‌یابد، یک فضانورد به صورت معمول کمتر از شش ساعت در ماموریت‌های شاتلی و اندکی بیش از شش ساعت در ایستگاه بین‌المللی فضایی به خواب می‌رود. فقط 12 درصد فضانوردان در ماموریت‌های شاتلی و 24 درصد از ساکنان ایستگاه بین‌المللی فضایی بیش از هفت ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند.

پژوهشگران همچنین به این نتیجه رسیدند که فضانوردان حتی پیش از اعزام به فضا با مشکلاتی در خواب دست و پنجه نرم می‌کنند و این اختلال ممکن است حتی تا سه ماه پیش از آغاز سفر فضایی ایجاد شود. در این مطالعه مشخص شد فضانوردان تحت آموزش تنها شش و نیم ساعت در شب می‌خوابند.

البته پس از بازگشت از فضا، این وضع بهبود می‌یابد و فرد به وضع پیشین و عادی خود بازمی‌گردد. جزئیات نوشته شده از سوی فضانوردان پس از بازگشت از فضا نشان می‌دهد، آنها در نیمی از موارد خوابی بیشتر از هفت ساعت در شبانه‌روز دارند.

کمبود خواب ارتباط مستقیمی با کاهش عملکرد دارد و می‌تواند تاثیر نامطلوب بر هوشیاری فضانوردان داشته باشد. با این که برخی فضانوردان با حضور در اتاقک‌های ویژه به خواب می‌روند، اما بیش از 75 درصد مجموع فضانوردان از قرص‌های خواب‌آور استفاده می‌کنند.

موسگریو می‌گوید: «استفاده از داروهای خواب‌آور کاملا ضروری است. دو سه شب بی‌خوابی، موجب کاهش شدید عملکرد می‌شود و استفاده از دارو، تنها راه‌حل موجود خواهد بود.» با این که مصرف داروهای خواب‌آور بسیار رایج است، اما نمی‌توان آن را بهترین راه‌ موجود برای این مساله دانست. زیرا اگر لازم باشد در موقعیتی اضطراری فضانوردان را از خواب بیدار کرد، خواب‌آلودگی ناشی از داروهای خواب‌آور می‌تواند موجب بروز خسارت‌هایی هنگام انجام ماموریت فضایی شود.

در حال حاضر ایستگاه فضایی در حال آزمایش یک شیوه جدید تابش نور با طول موج پایین است تا به این ترتیب میزان هوشیاری فضانوردان را افزایش دهد. پژوهش‌هایی نیز برای بررسی تغییرات رفتاری و میزان انطباق فضانوردان با محیط فضا در جریان است که می‌تواند به خواب بهتر فضانوردان کمک کند.