گفت‌وگو با صاحب نوای «آمدم ای شاه، پناهم بده»

محمدعلی کریمخانی در سال 1329 در استان قزوین متولد شد. وی از کودکی به مداحی و مؤذنی علاقه‌مند بود و در ایام محرم و ماه مبارک رمضان به تمرین مناجات‌خوانی و مداحی می‌پرداخت. محمدعلی اولین مداحی خود را در سن 16 سالگی در حرم امام رضا(ع) تجربه کرد و پس از آن زیر نظر مرحوم حسین صبحدل این راه را در رادیو به صورت حرفه‌ای طی کرد. وی در سال 1383 به واسطه محمد اصفهانی با آریا عظیمی‌نژاد آهنگساز جوان کشورمان آشنا شد که حاصل این آشنایی چندین اثر در پاسداشت مقام امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع) و حضرت اباعبدالله(ع) است. کریمخانی از این همکاری به نیکویی یاد می‌کند و می‌گوید همچنان علاقه دارد چند قطعه دیگر با عظیمی نژاد کار کند.
استاد در چه حالی هستید؟ شنیده‌ایم کمی کسالت داشتید...
الحمدلله بهترم، به هر حال پیری است و گاهی کسالت سراغ آدم می‌آید و مجبورم قرص قلب بخورم. همیشه از ائمه می‌خواهم عنایت کنند و دردهایم را دوا کنند، البته کارهای خدا حکمت دارد. گاهی از خودم می‌پرسم چرا احمد عزیزی که این همه شعر برای ائمه دارد شش هفت سال است روی تخت بیمارستان افتاده؟ اگر آدم بدی است که نمی‌تواند این همه شعر مذهبی گفته باشد، اگر هم آدم خوبی است چرا باید مستحق این باشد؟ کار خداست، لابد حکمت دارد.

ان‌شاءالله که همیشه سلامت و تندرست باشید. پارسال در اختتامیه جشنواره امام رضا(ع) که خیلی با نشاط اجرا کردید...

بله واقعا هیچ سالی مثل پارسال حس و حال نداشتم. به جمعیت نگاه می‌کردم و می‌دیدم اکثرا دارند گریه می‌کنند. البته این یک حس دوطرفه است، یعنی مستمع، خواننده را سر ذوق می‌آورد. شنونده باید اهل دل و اهل معرفت باشد، مثلا شب نوزدهم ماه رمضان امسال در مراسمی بودم، مخاطبان توجه زیادی نداشتند، ذوق من هم گرفته شد، پرده صدا را پایین آوردم و برای خودم زمزمه کردم.

از نقش مخاطب گفتید، به نظرتان شعر چقدر در ایجاد شور و سرذوق آوردن خواننده نقش دارد؟
شعر خیلی در من اثرگذار است، شعر که خوب باشد با اینکه در این سن حافظه‌ام یاری نمی‌کند اما باز سعی می‌کنم آن را حفظ کنم اما خیلی وقت‌ها شعر نیست و به قول معروف «معر» است! شعر که خوب باشد، سر ذوق می‌آیم، با شنونده پاسکاری می‌کنم و بخشی از شعر را می‌خوانم و بخشی را از مردم جواب می‌گیرم. شعر که خوب باشد، مردم را خسته نمی‌کند. آقای انسانی یک بار در هیئتش گفت سخنران باید حرف تازه بزند، چیزی که مردم بدانند گفتنش فایده ندارد. باید متناسب با مجلس باشد، مثلا در میلاد امام حسین(ع) روضه قتلگاه می‌خوانند که اشتباه است.

الان که دستگاه‌های صوتی پیشرفت کرده‌اند، بسیاری با صداهای معمولی و حتی ضعیف‌تر از آن خواننده می‌شوند...
برای داشتن صدای خوب دستگاه فایده ندارد، باید زحمت کشید. باید تمرین کرد. البته که دستگاه هم خیلی مهم است، اما منظورم در دستکاری صدای خواننده نیست. اتفاقا صدابردار نباید موقع خواندن صدا را بالا و پایین کند، من اگر همان ابتدای خواندنم صدابردار این کار را بکند کل تمرکز و شوقم گرفته می‌شود. این هنر خود خواننده است که فاصله دهانش را با میکروفون تنظیم کند. مرحوم صبحدل به من می‌گفت وقتی می‌خواهی اوج بگیری باید سی چهل سانتی‌متر از میکروفون فاصله بگیری تا صدایت جیغ نشود. خب ما خودمان اینها را می‌دانیم، دیگر نیازی نیست صدا را کم کنند.

از توصیه‌های مرحوم استاد صبحدل گفتید، چیز دیگری هم به یاد دارید؟
خدا رحمتش کند، خیلی چیزها به من یاد داد. به یادم هست مرا از خواندن اشعار و نوحه‌های عربی نهی می‌کرد، می‌گفت باید سوادش را داشته باشی، بدون مطالعه نخوان، باید 20 سال دوره ببینی تا بتوانی صحیح بخوانی.

الان که دیگر برای خواندن اشعار عربی مشکلی ندارید؟
من از نوجوانی زیر نظر استادم تعزیه می‌خواندم و دو سه قصیده عربی هم حفظ بودم، اما نمی‌دانم اعراب کلمات را درست ادا می‌کردم یا نه. بعدها برای اینکه بهترین و صحیح‌ترین ادای کلمات را داشته باشم از علما و اساتید کمک می‌گرفتم. مثلا اخیراً شبکه اول سیما از من خواسته است «حبّ الحسین(ع)» را بخوانم. این شعر عربی را روی کاغذ نوشته‌ام و اعراب کلمات را با دکتر اسماعیل آذر چک کردم تا مطمئن باشم درست می‌خوانم و به زودی آن را در آواز افشاری اجرا می‌کنم. همینجا بگویم برنامه مشاعره را نگاه می‌کنم و وقتی این برنامه شروع می‌شود همه اعضای خانواده‌ام پای تلویزیون می‌آیند.

غیر از حب الحسین(ع) دیگر چه کار جدیدی دارید؟
جشنواره امام رضا(ع) از من دعوت کرده است صلوات خاصه امام رضا(ع) را در مراسم اختتامیه بخوانم و اکنون در حال کار کردن روی آن هستم. من برای خواندن صلوات خاصه سبک خاص خودم را دارم و قصد دارم آن را در دستگاه سه‌گاه بخوانم، ضمن اینکه روی هر کلمه باید آهنگ مخصوصی را ادا کرد. البته سال‌های قبل هم در جشنواره امام رضا(ع) خوانده‌ام اما امسال برای اولین بار است که می‌خواهم صلوات خاصه را اجرا کنم.

گفتید در خواندن سبک خاص خودتان را دارید. موقع خواندن چه عادت‌ها یا تکنیک‌هایی دارید؟
من برای خواندن باید زمان کافی داشته باشم، چون صدای من طوری هست که یک ربع طول می‌کشد تا گرم شود و فضا را گرم کند. گاهی حتی قبل از ضبط می‌روم در اتاق و دو سه دقیقه ممتد داد می‌زنم تا صدایم باز شود و هنگام خواندن نگیرد.
من از شما یک سوال می‌کنم، آیا می‌توان در پنج دقیقه شاهنامه را تعریف کرد و زیبایی و عظمت آن را هم نشان داد؟ خواندن هم به همین صورت است، باید کمی زمان داشت. البته نه اینکه بگویم زیاد بخوانم و مردم خسته شوند، نه منظور این نیست. یک نکته هم بگویم، هر وقت خواستم برای آقا علی‌بن موسی الرضا(ع) بخوانم، خود ایشان عنایت کرده‌اند و حتی قبل از گرم‌کردن صدا توانسته‌ام با حنجره باز و با پرده بالا بخوانم. به نظرم هیچ سالی مانند پارسال حس و حال نداشتم و دیدم اکثر حاضران در سالن هم گریه می‌کنند، شاید شعر هم خیلی تأثیر داشت، آنجا شعر «من دست خالی آمدم، دست من و دامان تو» را می‌خواندم و از مردم جواب می‌گرفتم.

استاد به عنوان آخرین سوال بفرمایید سبک یا صدای چه کسی را می‌پسندید؟
خیلی‌ها هستند، چه ایرانی، چه آذری و چه عرب. در آذری‌ها صدای سلیم موذن‌زاده اردبیلی حرف ندارد، واقعا نقص ندارد. سلیم با آن صدا اگر سمت موسیقی می‌رفت، دنیا را تسخیر می‌کرد!