اخلاق رسانه​ای، گمشده امروز ما است

مهم‌ترین مساله مطرح‌شده در جلسه، گم شدن اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ای در شرایط فعلی و کارکردهای پیامک‌های خبری بود.

حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پیش از هر چیز به اخلاق حرفه‌ای به عنوان متغیر بحرانی فضای رسانه امروزی اشاره کرد و گفت: اخلاق رسانه‌ای گمشده امروزی ماست و همین مساله سبب شده رسانه‌ها نزد افکار عمومی و صاحبان قدرت نزول پیدا کنند و حتی مساله‌دار شوند. رسانه پدیده‌ای وارداتی است و ما مانند دیگر پدیده‌های وارداتی به نکات مورد اهمیت مبدعین آن بی‌توجه بوده‌ایم. یکی از الزامات کار رسانه، اخلاق است. گرچه اخلاق رسانه‌ای مفهومی مشترک اما با مصادیق مختلف در میان مردم جهان است، ولی پاسخ‌دهی، مسئولیت‌شناسی و... از مفاهیم پذیرفته‌شده در این حوزه به شمار می‌آید. چند سال قبل، آیین‌نامه‌های حرفه‌ای و اخلاقی این رسانه‌ها ترجمه و منتشر شد که بسیاری از آنها اصول اخلاق حرفه‌ای بود. البته در بسیاری از موارد، مطالب نه‌تنها با اخلاق حرفه‌ای بلکه با قانون نیز مغایر است و این وضع را باید پیش از هر کسی، رسانه‌ها اصلاح کنند. به عبارتی ما به نوعی به پالایش درون صنفی نیاز داریم. حتی در دولت‌هایی با نگاه لیبرال که حکومت‌ وظایف حداقلی برای خود در نظر گرفته، تنظیم مقررات، استیفای حقوق شهروندان و برقراری امنیت از وظایف دولت به حساب می‌آید. در همین دولت‌ها به امنیت فضای تبادل اطلاعات نیز توجه زیادی می‌شود و قانونگذاری به شکلی است که حقوق شهروندی از سوی دولت و رسانه‌ها پایمال نشود، ولی ما امروز با مقوله‌ای به نام شبنامه‌های الکترونیک مواجه هستیم که سایتی یکشبه ساخته می‌شود و موج ایجاد می‌کند.

تغییر الگوی مصرف رسانه‌ای از دیگر موضوعات صحبت‌های انتظامی بود که درباره آن گفت: بیش از 12 سال است در آمریکای شمالی و اروپای غربی که معمولا موج‌های فراصنعتی آنجا آغاز می‌شود، شاخص میزان مصرف کاغذ کاهش یافته است و این به دلیل ظهور فناوری و تغییر الگوی استفاده از کاغذ بوده است.

امروز پیامک‌ها برای ما یک فرصت به حساب می‌آیند که براحتی می‌توانیم با تولید محتوا، بخصوص با تکیه به فرهنگ و زبان خود که هم هویت‌بخش و هم امنیت آفرین است، از ظرفیت‌های آن استفاده کنیم. اکنون سیاست عمومی باید تشویق رسانه‌ها به درک فضای فناوری باشد تا از تمام قابلیت‌های آن بهره برده شود.

مجازگرایی و ذهن‌های شتابزده

عماد افروغ، جامعه‌شناس هم که مقدمه‌ای بر کتاب پیامک خبری نوشته است، به تذکرات اخلاقی درباره رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: بعد از تماس نویسنده کتاب با بنده جهت نگارش مقدمه بر کتاب پیامک خبری، از این‌که در این سال‌ها از هر فرصتی استفاده کرده‌ام تا تذکر اخلاقی بدهم، این مساله را پذیرفتم. مباحث نسبت اخلاق و رسانه، ذیل فشارهای بی‌امان اغواگرانه رسانه‌ای‌ مغفول واقع می‌شود. چندی پیش در مصاحبه‌ای با دانشجویان رشته دکتری رسانه‌ متوجه شدم فضا جور دیگری است. برای آنان چنین تصوری وجود داشت که هرکس در فضای رسانه‌ای تواتر و تکرار بیشتری داشته باشد، موجه‌تر است. به نظرم باید به این مساله توجه ویژه‌ای کرد.

امروز با یک فناوری به نام تلفن همراه و ابزاری به نام پیامک طرف هستیم که هم می‌توان استفاده مثبت از آن داشت و هم منفی. هم می‌توان آن را در خدمات سریع روزمره به کار برد و هم در تخریب‌های شدید و جانکاه و سازمان یافته. مساله مورد بحث این است که مقامات قضایی در برابر این تخریب‌ها چه موضعی می‌گیرند.

اگر انقلاب یک وجه اخلاقی و معنوی دارد، پس مدعی‌العموم اخلاقی نیز می‌خواهد. یعنی دیگر مقامات قضایی نباید منتظر شنیدن شکایت باشند بلکه خود باید وارد این قضایا بشوند. مجازگرایی یکی دیگر از مباحث دکتر افروغ بود که درباره آن گفت: آیا مجازگرایی موجود در فضای سایبری کنونی، ما را از حقایق روزانه دور نمی‌کند؟ آیا ما را دچار برخورد سریع با مسائل روزانه نمی‌کند؟ آیا ما را به انسان‌هایی که همه چیز می‌دانند و هیچ چیز نمی‌دانند، به عبارت دیگر اقیانوس‌هایی به عمق یک وجب‌ تبدیل نمی‌کند؟ این برخورد سریع موجب ایجاد ذهن‌های شتابزده‌ای می‌شود که نیازی به تعمق در مسائل نمی‌بینند. درحالی که لازم است ما به حقایق روزانه‌ای که امروز معطوف به تکرار شده‌اند، توجه بیشتری کنیم. این استاد دانشگاه به لزوم وجود تئوری برای فعالیت‌های رسانه‌ای نیز اشاره کرد. از نظر او ما باید تئوری روشنی در خصوص مطبوعات به دست بیاوریم. اگر از صاحبان رسانه‌ها بپرسیم ‌تئوری شما چیست، باید بتوانند پاسخ دهند که فعالیت‌های خود را طبق کدام نظریه دنبال می‌کنند؟ دموکراسی مشارکتی، اقتدارگرایی، آزادی‌گرایی؟ درحالی که برخی ‌ صاحبان رسانه‌های مختلف ما تئوری ندارند و اگر از آنان بپرسیم ‌ کدام نظریه را قبول دارند پاسخی برای پرسش شما نخواهند داشت.

پیامک‌های تقطیعی

رضا مقدسی، روزنامه‌نگار و مدیرعامل سابق خبرگزاری مهر نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود که ضمن اشاره به نقص نگاه تئوریک در فضای رسانه‌ای، درباره کتاب پیامک خبری گفت: پیامک خبری در کشور ما موضوع جدیدی است و این شیوه اطلاع‌رسانی، مانع انتشار فضای شایعه و کذب می‌شود، گرچه این شیوه خالی از اشکالات نبوده است. برای نمونه، گاهی خبرهای رسانه‌ها به صورت تقطیع شده منتشر می‌شود. در حالی که پیامک خبری باید پاسخگوی نیاز فوری خواننده در همان لحظه باشد، یعنی باید متفاوت از خبررسانی دیگر رسانه‌ها باشد. نویسنده کتاب پیامک خبری، به موضوع جدیدی توجه کرده‌اند که تاکنون در کشور به آن اشاره نشده بود.

سفیدخوانی پیامکی

شهرام گیل‌آبادی، رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران هم در این نشست با بیان این که هر رسانه‌ای ویژگی و کارکرد خاص خودش را دارد، گفت: رسانه‌های حرفه‌ای گرچه عادی حرکت می‌کنند ولی بسیار اثرگذار هستند. ما امروز با رسانه‌ای متفاوت به نام پیامک مواجه‌ایم و حداقل حرکت فرهنگی این کتاب سفیدخوانی درباره این رسانه تازه بود. لازم است هر گاه رسانه تازه‌ای شروع به کار می‌کند، دیگر رسانه‌ها در بهره‌گیری از آن خود را باز تعریف کنند و حداقل تاثیر کتاب پیامک خبری ، فکر کردن به این موضوع بود که چه طور می‌توان از رسانه پیامک به عنوان رسانه‌ای همراه یا پیشاهنگ استفاده کرد. زیرا هم‌اکنون در رسانه‌ها توهم یا تخیلی از واقعیت بازگو می‌شود یا در نهایت رسانه‌ها به واقعگرایی یا حقیقت‌گرایی می‌پردازند.

ضرورت پژوهش پیامک خبری

پایان بخش این نشست صحبت‌های ‌فرشاد مهدی‌پور، نویسنده کتاب‌های پیامک خبری و رسانه‌ها و سیاست‌های انقلابی بود که درباره انگیزه نوشتن و محتوای کتاب خود گفت: کتاب پیامک خبری، اولین کار پژوهشی در ایران درباره پیامک خبری است. پیامک خبری سابقه زیادی در ایران ندارد و مبدع آن دکتر حسین انتظامی بوده است. گرچه امروز استفاده از پیامک خبری رواج زیادی دارد.

کتاب ‌ رسانه‌ها و سیاست‌های انقلابی‌ نیز درباره نحوه سیاستگذاری و مدیریت رسانه در ایران است که در سه موضوع امور رسانه، خبرگزاری‌ها، تلویزیون و سینما به تبیین روابط حاکمیت و رسانه پرداخته است.