ثروتمندان ایران چگونه ثروتمند شدند؟

به گزارش جام جم سرا: در این برنامه همچنین ۱۲ درصد به «کار و تلاش» و ۵ درصد نیز به «بخت و اقبال» رای دادند.
تعدادی از نمایندگان مجلس، مدیران ستاد اقتصادی دولت و وزارتخانه‌‌ها، مدیران شرکت‌های خصوصی و دولتی، استادان دانشگاه و خبرنگاران اقتصادی رسانه‌ها، در این نظرسنجی شرکت کردند. نظرسنجی عمومی این برنامه که نیم میلیون شرکت‌کننده داشت نیز به این شرح بود: اگر ثروتی افسانه‌ای داشته باشید، چه نوع خانه و خودرو می‌خرید؟ ۱- اشرافی و لوکس ۲- در حد متعارف. در پایان این برنامه ۶۹ درصد از شرکت‌کنندگان گزینه دو را انتخاب کردند و ۳۱ درصد نیز به خرید خودروهای لوکس و اشرافی رای دادند. اما در اینجا سوالی که پیش می‌آید اینکه چرا اکثریت قابل‌توجهی از مردم ایران معتقدند که پولدار‌ها در ایران ثروت خود را از طریق رانت و روابط ویژه به‌ دست آورده‌اند و فقط تعداد اندکی معتقدند پولدار‌ها پولشان را از طریق کار و تلاش کسب کرده‌اند؟

ضعف مدیران اقتصادی
 «متاسفانه فقر و فاصله طبقاتی به‌خصوص در سال‌های اخیر در کشور بیشتر شده است. عجیب است که فردی از طریق فروش کلیه و اعضای بدن و در مقابل شخصی از درآمد ۳ هزار میلیاردی ارتزاق کند.»
 «عزت‌الله یوسفیان‌ملا» با این نگرش به مردم حق می‌دهد که تصور کنند تمام ثروتمندان فقط از طریق رانت و رابطه است که پولدار شده‌اند. این نماینده مجلس در گفت‌وگو با تهران امروز مثالی تاسف‌بار می‌زند: «چرا باید استانی در غرب کشور نزدیک به ۴۲ درصد از مردمش تحت پوشش کمیته امداد باشند وافرادی هم در صف انتظار، در مقابل فهرست افرادی که خودروهای بالای یک میلیارد سوار می‌شوند هم در حال افزایش باشد.؟»
به گفته این عضو کمیسیون برنامه وبودجه، مردم باید هم بدبین باشند. از طرفی در جامعه افرادی هم هستند از قبیل پزشکان، متخصصان، بازرگانان، مهندسان و... که از طریق مشروع یا آبا واجدادی ثروتمند بوده و از هیچ رانتی استفاده نکرده‌اند. او معتقد است: «اما وقتی فردی که هنوز سنش به ۴۰‌سال هم نمی‌رسد و در گذشته هیچ ثروتی نداشته اما به یکباره در فهرست ثروتمند‌ترین سرمایه‌داران دنیا قرار گرفته، دیگر تصور عموم بر داشتن رانت ورابطه را سهل می‌کند.» یوسفیان معتقد است: «متاسفانه در کشور ما به دلیل ضعف شدید مدیران اقتصادی، شکاف عظیمی در طبقات جامعه به وجود آمد که باعث شد شرایط استفاده از رانت و رابطه‌گری با وقاحت وبه سهولت انجام شود. از طرفی نباید در این بین نقش سه قوه را نادیده گرفت.» به گفته این نماینده مجلس، ‌سه قوه اصلی حاکم در کشور، دارای مشکلاتی در این حوزه بوده وهستند که باید با تدبیر حل شود ومتاسفانه این اتفاقات باعث ایجاد نوعی بدبینی برای مردم شده است.

محدودیت منابع بانکی و ارزی، عامل اصلی رانتخواری
اما یک اقتصاد‌دان با تقسیم‌بندی نگاه مردم به قشر ثروتمند جامعه معتقد است: اگر مردم به این معتقدند که ثروتمندان از طریق رانت و واسطه به ثروت می‌رسند در این نوع دیدگاه نمی‌توان تمام ثروتمندان را جای داد. به عنوان مثال اگر بخواهیم ثروتمند را به قشری بگوییم که بی‌حساب کتاب پول خرج می‌کند و درآمدهای بالایی دارد یا اینکه فردی که کارخانه‌دار است و خود کارآفرینی و سرمایه‌گذاری کرده و بعد از آن به ثروت رسیده، طبیعتا این گروه شامل نظر مردم نمی‌شود. یا اینکه تولیدکننده وسرمایه‌گذاری که در تلاطم اقتصاد و بحران‌های اقتصادی، اموالش یک شبه چند برابر می‌شود، این گروه هم شامل آن دسته نمی‌شوند. زیرا از رانتی استفاده نکرده بلکه در شرایط بحرانی بازار، ثروتش چند برابر شده است.
اما به گفته «آلبرت بغزیان» مردم، ثروتمندانی را جزء رانت‌خواران می‌دانند که مثلا در محافل و جلساتی شرکت کرده و بعد از آن اطلاعاتی به دست آورده و از طریق این اطلاعات به امتیازاتی دسترسی پیدا می‌کنند. یا اینکه از طریق رابطه، مجوزهایی به دست آورده‌اند که به هر کسی داده نمی‌شود.
این استاد دانشگاه به مواردی در این حوزه اشاره می‌کند از قبیل اینکه: به هر کسی مجوز ارزی یا وام چند میلیاردی داده نمی‌شود. یا اینکه افرادی هستند که هیچ پیشینه ثروتی نداشته و یک شبه به ثروت‌های میلیاردی دست یافته‌اند و کاملا واضح است که اینگونه ثروت‌ها از طریق رابطه و رانت به دست می‌آید. بغزیان معتقد است که اشکال اصلی در نقش محدودیت‌ها بوده از قبیل محدودیت‌های ارزی، بانکی، و در کل منابع محدود. به عبارتی با شروع تحریم‌ها این محدودیت‌ها بیشتر و رانت‌خواران هم بیشتر شدند. او به تهران امروز می‌گوید: «به عنوان مثال محدودیت منابع بانکی باعث می‌شود که افراد با استفاده از رابطه بتوانند از تسهیلات استفاده کنند یا اینکه محدودیت منابع ارزی (ارز دانشجویی، ارز مسافرتی) باعث می‌شود افراد متقاضی، از رشوه استفاده کنند.» متاسفانه در شرایط فعلی به دلیل محدودیت شدید ارزی ومنابع بانکی، همچنان باید شاهد چنین مفاسدی باشیم اما از دیدگاه بغزیان نظام مالیاتی، سازمان ثبت اسنادو املاک و... می‌توانند به انواع مختلف با چنین پول‌شویی‌هایی مبارزه کرده و به گونه‌ای نباشد که چنین پول‌هایی به راحتی در خارج از کشور جابه‌جا شود.

دشمن امنیت اقتصادی: فساد اداری و ویژه‌خواری
منصور حقیقت‌پور، شبکه‌های نامریی فساد درسیستم اداری را عامل افزایش رانت‌خواری دانسته ومعتقد است: نقش تحریم‌ها در افزایش رانت و فساد اداری، بسیار زیاد است، تا پیش از اجرای تحریم‌ها هم ویژه‌خواری در کشور وجود داشت، شهرام جزایری از کدام طریق و به چه شکل ثروت بسیاری را به‌ دست آورد، البته در دوره اجرای تحریم‌ها ویژه‌خواری‌ها در کشور افزایش پیدا کرد. بابک زنجانی هم در سایه تحریم و با کمک مشایی رئیس دفتر رئیس‌جمهوری سابق امکان فروش و جابه جایی نفت را پیدا کرد، از این رو تحریم‌ها تا حدودی در افزایش ویژه‌خواری نقش دارد اما نقش آن ۱۰۰ درصدی نیست. نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی با ایرنا گفت: البته مشخص نبودن درآمد احزاب نیز یکی از عوامل موثر در افزایش ویژه‌خواری در کشور است، به عنوان مثال حزبی به‌دنبال شرکت در انتخابات آینده مجلس است اما بودجه کافی برای حضور در انتخابات را ندارد، بنابراین با کمک تعدادی ویژه‌خوار منابع مالی حزب را برای رقابت با گروه‌ها و جریان‌های دیگر در انتخابات تامین می‌کند. شفاف نبودن منابع مالی احزاب می‌تواند دامنه ویژه‌خواری وفساد اداری در جامعه را افزایش دهد.
نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره عوامل موثر در ایجاد فساد اداری و ویژه‌خواری درکشور، می‌گوید: راه‌های افزایش فساد اداری در کشور را باید از منظر امنیتی بررسی کرد؛ درحال حاضر فساد اداری و ویژه‌خواری، امنیت اقتصاد را مورد هدف قرار داده است. حقیقت‌پور همچنین ازعوامل تاثیرگذار در افزایش ویژه‌خواری، وجود شبکه‌های غیررسمی و نامریی فساد در سیستم اداری کشور عنوان کرد و گفت: این شبکه‌های نامریی به مفاد قانون، راه‌های فرار از قانون و ضعف‌های قانونی آگاه هستند و با ایجاد فرصت برای بخش خصوصی و بیرونی به روند رانت‌خواری و ویژه‌خواری دامن می‌زنند اما با مقابله و مبارزه سیستماتیک می‌توان از ویژه‌خواری جلوگیری کرد. حقیقت‌پور افزود: ضعف بزرگ فقدان نگاه سیستماتیک برای اداره امور اجرایی است برای مثال هم‌اکنون به سه میلیون ایرانی خارج از کشور یارانه پرداخت می‌شود و در این راستا حتی افرادی که مبلغ یارانه برای آن‌ها ناچیز است از این تسهیلات استفاده می‌کنند.
>> تهران امروز/ فاطمه سیروس