سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس در گفتگو با جام جم آنلاین خبر داد
مقصود از نقل قول بالا، اشاره به این مطلب است که فرهنگ آن قدر به زندگی انسان احاطه دارد که انسانها معمولا از حدود و حضور و نقش آن در رفتارها و تصمیمگیریهایشان ناآگاهند. فرهنگ بومی بسیاری از رفتارهای افراد را به نحو ناخودآگاه تعیین میکند. بنابراین هر فرد به فرهنگ خود تعلق خاطری ناخودآگاه دارد.
معمولا مساله فرهنگ با مساله قومیت رابطهای نزدیک دارد. فردی که در یک خانواده عرب در خاورمیانه متولد شده باشد، به احتمال بسیار زیادتری به دین اسلام روی میآورد و فرهنگ اسلامی را میپذیرد، تا فردی که در یک خانواده یهودی در سرزمینهای اشغالی متولد شده است. بنابراین قومیت و ژنتیک انسانها تا حد زیادی تعیینکننده فرهنگ آنها خواهد بود. انسانها به نحو طبیعی به نژاد و نیز فرهنگ خود علاقه دارند. هر فرد نسبت به قومیت و فرهنگ خود تعلق خاطری دارد که اغلب نمیتواند آن را با دلیل و برهان به دیگرانی که متعلق به این قومیت و فرهنگ نیستند، انتقال دهد. بسیاری از انسانها، قومی که در آن متولد شدند را بهترین قوم و فرهنگ این قوم را بهترین فرهنگ میدانند. این وضع در همه ادوار تاریخ در بین انسانها وجود داشته است. در همه ادوار تاریخی افراد نژاد و فرهنگ خود را بهترین نژاد و فرهنگ میدانستند. این علاقه و به عبارت بهتر تعصب، در برخی دورههای تاریخی بسیار زیانبار و هزینهبر بوده است.
خون جاری میشود
در دورههایی از تاریخ که اقوام و فرهنگها کمتر با هم در مراوده بودند، تعصبات قومی و فرهنگی چندان به جنگ و خونریزی نمیانجامیده است. اما در دورههایی از تاریخ که اقوام به واسطه کوچ یا گسترش مرزها، به قلمروی قوم دیگری نزدیک میشدند، تعصبات قومی و فرهنگی میتوانسته عامل جنگها و نزاعهای خونباری باشد. یکی از دورههایی که این تعصبات عامل جنایتهای زیادی شد، دوره استعمارگری است. کشورهای استعمارگر غربی، نظیر انگلستان، فرانسه، روسیه و... برای تامین منافع اقتصادی خود، گروههای نظامی و اقتصادی و صنعتی را به کشورهای به اصطلاح جهان سوم که دارای منابع طبیعی مفید برای اهداف صنعتی بودند روانه کردند. کشورهای غربی به واسطه پیشرفت فناوریهایشان قادر بودند براحتی در مقابل درگیریهای احتمالی کشورهای استعمار شده پیروز شوند، بنابراین استعمارگران به واسطه توسعه صنعتی، که خود به توسعه اقتصادی و نظامی منجر شده بود، بر کشورهای توسعه نیافته مسلط میشدند. در اینجا یک تقابل فرهنگی و قومیتی ایجاد میشد بین قومیت و فرهنگ غربی و قومیت و فرهنگ کشور استعمار شده. به واسطه تعصبات قومی و فرهنگیای که در ابتدا به آن اشاره شد، طبیعتا افراد متعلق به هر دو قومیت، قوم و فرهنگ خود را بهتر از قومیت و فرهنگ دیگری میدانستند، اما از آنجا که استعمارگران دارای قدرت بیشتری بودند، میتوانستند این تعصب قومی و فرهنگی را بر استعمارشدگان، با ابزار قدرت خود تحمیل کنند.
به این ترتیب معضل نژادپرستی مدرن غربی شکل گرفت و به همین صورت بود که استعمارگری به ایجاد نظامهای آپارتایدی منجر شد. در نظام آپارتاید، استعمارگران صرفا بر استعمارشدگان حکومت نمیکردند، بلکه بین نژاد خود و نژاد و قومیت کشور استعمار شده، جدایی و تفکیک قائل شدند. واژه آپارتاید نیز به زبان محلی به همین معنای ایجاد تفکیک و جدایی است. بنابراین در یک سرزمین و یک قلمرو، دو نژاد برتر و فرودست مرزبندی شد. نژاد برتر از حقوقی برخوردار بود که نژاد فرودست از آنها محروم بود. فرزندان نژاد فروتر، به خلاف فرزندان نژاد برتر، از حق تحصیل و آموزش و پرورش فراگیر بهرهمند نبودند. در آفریقای جنوبی سیاهپوستان نهتنها حق کاندیداتوری، بلکه حتی حق رای دادن هم نداشتند. سیاهپوستان حتی حق نداشتند در مناطقی که سفیدپوستان بهطور معمول در آنها رفت و آمد میکنند، حاضر شوند.
مقاومت
«مرد، همین جور که هستی خوبی، به عنوان یک انسان به خودت نگاه کردن را آغاز کن.» (استیو بایکو)
نژاد و فرهنگ فرودست، در برابر این تقسیمبندی نقش تعیینکننده نداشت. این تقسیمبندی متعلق به نژاد و فرهنگ برتر و مسلط بود. نژاد مسلط و استعمارگر به واسطه ابزار قدرت، تعصب قومی و فرهنگی خود را بر نژاد استعمارشده تحمیل کرده بود. هر مقاومتی در برابر این تعصب نژادی، به شکلی خشن پاسخ داده میشد.
دو نمونه از مصادیق نژادپرستی مذکور، در هندوستان و آفریقای جنوبی رخ داد. مقاومت در برابر این نژادپرستیها از سوی کسانی صورت میگرفت که هزینه و بهای مقاومت را به جان میخریدند. برای مثال استیو بایکو از پیشروان مقاومت در برابر نظام آپارتاید آفریقای جنوبی، در سال 1977 و تنها چند روز پس از بازداشتش، در زندان توسط ماموران دولتی کشته شد. نظام نژادپرست اعلام کرد او بر اثر اعتصاب غذا جان داده است، ولی بعد از برچیده شدن این نظام، ماموران سابق دولتی به قتل وی اعتراف کردند. نلسون ماندلا، از دیگر پیشوایان مقاومت نیز به واسطه اعتراضات خود به حبس ابد محکوم شد و عملا 27 سال را در زندان سپری کرد.
اما این پیشروان مقاومت در برابر این هزینههای سنگین، یک بینش ارزشمند را به هممیهنان خود منتقل میکردند. فرد سیاهپوستی که در برابر انواع شکنجهها و خشونتهای سفیدپوستان استعمارگر مقاومت میکرد، به خودی خود حس کرامت نفس و انسانیت را به سایر سیاهپوستان انتقال میداد تا آنها با خود بگویند: آری سیاهپوست چنین کسی میتواند باشد، انسانی با این درجه اعلا از کرامت نفس. استیو بایکو و نلسون ماندلا از جمله همین پیشروهای مقاومت سیاهان بودند که این بینش را به سیاهپوستان منتقل کردند.
خداحافظی با عصر قهرمانان
مرگ نلسون ماندلا بسیاری از حامیان حقوق بشر و مخالف استعمارگری را غمگین کرد. یکی از نکاتی که درباره مرگ او جالب توجه است این که او از جمله چهرههایی است که به واسطه تحولات اجتماعی شاید هیچگاه در تاریخ تکرار نشود. انقلابهای ضداستعماری از سوی ملتهای شرقی در کشورهای مختلفی از جمله آفریقا و هندوستان صورت گرفت. انقلاب اسلامی ایران نیز با اینکه کشور ایران هیچگاه مستعمره یک کشور غربی نبوده است، ویژگیای ضداستعماری داشت و این در بیانات رهبران این انقلاب نمودار میشد. انقلابهای ضداستعماری، دارای قهرمانانی بودند که به شجاعترین شکل در برابر قدرت مسلط استعمارگر ایستادند و پیام ملت خود را به آنها رساندند. اصطلاحا به این قهرمانان چهرههای کاریزماتیک گفته میشود.
اما انقلابهای چند سال اخیر بویژه در کشورهای عربی، کمتر دارای چنین چهرههایی بود. این انقلابها بیشتر حول محور خشم درونی مردم صورت میگرفت. عموما چهره واحدی در مرکزیت این انقلابها نقشآفرینی نمیکرد. یکی از علل این اتفاق، این است که امروزه جوامع از شکل تکقومیتی و تکفرهنگی به سمت چندقومیتی و چندفرهنگی میل پیدا کردهاند. جوامع ناراضی از حاکمان مستبد و نیز نژادپرست نیز دارای هویت واحد قومی و فرهنگی نیستند. بنابراین هیچ چهره واحدی نیز در مبارزات این جوامع در مرکز مبارزات قرار نمیگیرد، چراکه هرچهرهای متعلق به یک قومیت و فرهنگ است، در حالی که مردم این جوامع تمایلی ندارند با برچیدن یک نظام قوممدار و مستبد، به استیلای قوم یا فرهنگی دیگر تن دهند.
بنابراین جوامع به سمتی پیش میروند که دیگر قهرمانان گذشته در آنها تکرار نخواهند شد، بلکه در عوض این آگاهی و هوشیاری مردم است که در برابر هرگونه انحراف حاکمان به سمت تبعیض و ظلم واکنش نشان میدهد. از این منظر، شاید ماندلا از جمله آخرین قهرمانان مبارزه با تبعیض باشد.
ساعد عالمی / جامجم
سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس در گفتگو با جام جم آنلاین خبر داد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
یک تحلیلگر مسائل بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
سید رضا صدرالحسینی در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
سخنگوی کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس در گفتگو با جام جم آنلاین خبر داد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد