تخریب خیابان‌های 400 ساله در مشهد

براساس مستندات، دو خیابان شیرازی و نواب‌صفوی مشهد بعد از خیابان «سپه» قزوین و خیابانی در هرات، جزو نخستین معابر طراحی‌شده در ایران است که چهار قرن از زمان ساخت آنها می‌گذرد.

این دو خیابان بسیار قدیمی کشور بیش از 400 سال قبل و زمانی که شاه عباس بزرگ، پیاده از اصفهان به مشهد سفر کرد، در غرب و شرق حرم مطهر امام رضا(ع) احداث شد.

این دو خیابان ابتدا به‌صورت چهارباغی با چهار ردیف از درختان و نهر آبی در وسط احداث شد و تا اوایل سال‌های 1300 به عنوان تنها خیابان‌های مشهد محسوب می‌شد تا این‌که بتدریج با احداث خیابان‌های جدید در شهر از شکوه و عظمت بالاخیابان و پایین خیابان نیز کاسته شد.

قوانین در مشهد ضمانت اجرایی ندارد

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌رضوی دراین‌باره به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه در مشهد قانونی برای حفظ آثار بعد از ثبت آن وجود ندارد، به همین دلیل شاهد هستید که خیابان ولی‌عصر تهران با وجود قدمت نه چندان زیاد و با هدف حفاظت در برابر طرح‌هایی که موجب برهم‌خوردن هویت ظاهری آن می‌شود، ثبت ملی شده، اما این موضوع درباره بسیاری از آثار و خیابان‌های تاریخی مشهد اجرایی نشده است.

حسین عباس‌زاده با اشاره به این‌که بالاخیابان و پایین‌خیابان مشهد به سبب وجهه فرهنگی و محلی، می‌تواند عنوان مهم‌ترین معابر اصلی این شهر را از آن خود کند، می‌افزاید: در سال 84 نماهای برخی از خانه‌ها و مغازه‌های حاشیه این دو خیابان که متعلق به دوران صفویه و قاجاریه است، ثبت ملی شد، اما فقط حدود دو سال بعد، تعدادی از بناهای موجود در خیابان شیرازی (بالاخیابان) و نواب‌صفوی (پایین‌خیابان) که مزین به کاشیکاری‌های زیبا و تاریخی دوران صفویه بود، از سوی مسئولان شهرداری منطقه ثامن و هنگام توسعه بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، تخریب شد که در نهایت با شکایت میراث فرهنگی تخریب‌ها متوقف شد.

وی با تاکید بر این‌که ما نیز به اهمیت تعریض این دو خیابان قدیمی و زائرپذیر مشهد آگاه هستیم، تصریح می‌کند: براساس بررسی‌های صورت‌گرفته، اکنون فقط نمای برخی بناهای این دو خیابان دارای ارزش تاریخی است و اگر شهرداری عجله نمی‌کرد، می‌توانستیم با کمک کارشناسان میراث فرهنگی، نمای بناها را برداشته و پس از نوسازی بافت‌ها آنها را دوباره جانمایی کنیم، اما شهرداری چنین فرصتی را به میراث نداد، ضمن این‌که سازمان نیز با کمبود منابع مالی برای رسیدگی به این مساله مواجه بود و اکنون نیز اگر مشکل کمبود بودجه سازمان حل شود، آمادگی جابه‌جا کردن کاشیکاری‌های باارزش باقیمانده در این خیابان‌ها وجود دارد.

مشهد باید برای زائران آماده شود

در همین حال سخنگوی سازمان مجری طرح نوسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی با بیان این‌که هر بنای تاریخی در محدوده حرم، ارزش ثبت ملی ندارد، می‌گوید: مجریان طرح نوسازی بافت اطراف حرم مطهر به اهمیت تاریخی و اصیل این بافت واقف هستند، اما با توجه به افزایش روزافزون زائران، چاره‌ای جز تخریب این بافت کهنه و فرسوده وجود ندارد.

عباسعلی رشید با بیان این‌که به‌دلیل فرسودگی بافت اطراف حرم و وجود معضلاتی همچون اسکان زائران و مشکل ترافیک در این محدوده، طرح نوسازی و بهسازی در 366 هکتار از این بافت در سال72 و در قالب گزارشی از سوی وزیر وقت به رهبر معظم انقلاب ارائه شد و مورد تائید ایشان نیز قرار گرفت، می‌افزاید: طبیعی است که برای اجرای طرح‌هایی با این ابعاد، مدیران و مشاوران طرح، قبل از اجرای آن از نهادهایی چون میراث فرهنگی استعلام می‌گیرند که ما نیز براساس قانون از میراث فرهنگی درخواست کردیم که پلاک‌های ثبت شده خود را مشخص کند، اما میراث فرهنگی در آن زمان فقط چهار بنای گنبد خشتی، مقبره پیر پالاندوز، مسجد و حمام شاه را به عنوان بناهای ارزشمند این محدوده معرفی کرد.

وی خاطرنشان می‌کند: با این حال سازمان مجری طرح نوسازی با وجود نداشتن هیچ‌گونه مسئولیتی در این زمینه و پس از بررسی‌های کارشناسی بیش از 20 بنای دیگر را هم برای ثبت در فهرست بناهای ارزشمند معرفی و تا امروز هم خود را به حفظ این 24 بنا ملزم کرده است.

شریفه شایسته‌فر، مدیر گروه مشاوران طرح نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر نیز با بیان این‌که معرفی تدریجی این آثار از سوی میراث پیامدهایی همچون تغییر مدام طرح را به همراه دارد، به هزینه سنگین این تغییرات اشاره می‌کند و می‌افزاید: اگر میراث فرهنگی دغدغه‌های خودش را به‌طور جدی به ما اعلام کند، در انجام آن کوتاهی نمی‌کنیم، زیرا ما هم معتقدیم معماری جدید این شهر متناسب با فرهنگ و تاریخ ما نیست و برای همین تاکنون نشست‌های مختلفی در این زمینه برگزار کرده‌ایم.

مرجان جاودانی ‌‌/‌‌ جام‌جم مشهد