زنان خودیاور در مترو مزاحمند یا مراحم؟

یعنی دستفروشی در مترو را ترجیح می‌دهی؟

مترو چند تا مزیت داره: فقط با خانم‌ها سروکار دارم، دستوربده ندارم، درآمدش بیشتره و به کلاس‌ها و امتحان‌های دانشگاه هم می‌رسم.

با شما برخورد نمی‌کنند؟

گاهی دستگیرمان می‌کنند یا اجناسمان را ضبط می‌کند و تعهد می‌گیرند.

اگر تعهد دادی پس چرا دوباره...؟

تعهد را فقط برای همان‌روز می‌گیرند که آن روز دیگر به مترو نرویم!

اجناس چه می‌شود؟

بعد از دو ماه با کپی کارت ملی پیگیر می‌شویم، معمولا هم اجناس کم شده یا آسیب دیده.

چرا؟

این را باید از ماموران شهرداری پرسید. اگر اعتراض کنیم توهین می‌کنند!

مترو، وسیله نقلیه سریع برای سفرهای درون‌شهری است که بیش از 11 سال است پایتخت‌نشینان را به خود عادت داده و البته از انواع آسیب‌ها هم در امان نمانده است. از ویژگی‌های مترو اختصاص واگن‌هایی در ابتدا و انتهای قطار به بانوان است که خود سبب بروز مشکلی به نام «زنان دستفروش مترو» شده است. از دیدگاه جامعه‌شناسی دستفروشی در زمره مشاغل کاذب به حساب می‌آید.

معمولا زنان در هنگام بحران‌هایی از قبیل فوت شوهر، جدایی از همسر، مشکلات اقتصادی خانواده و دیگر آسیب‌های اجتماعی و به دلیل برخوردار نبودن از سواد و مهارت‌های لازم به مشاغل کاذب روی می‌آورند. از عده کمی که به گفته خودشان برای وقت‌گذرانی دستفروشی می‌کنند بگذریم، بیشتر آنها این دلیل را ندارند. در گفت‌وگو با مسافران مترو، برخی از حضور دستفروشان در مترو ابراز نارضایتی کرده و معتقدند: بعد از ساعت‌ها کار انتظار داریم محیط مترو آرام باشد تا از هیاهو و سروصدا در امان باشیم، البته دلمان هم برایشان می‌سوزد.

مشکل باید زیربنایی حل شود. عده‌ای هم از خریدهایشان راضی بودند و علاوه بر حس ترحم از این‌که راه را برای خرید کوتاه می‌دیدند، راضی بودند.

زنان در جامعه ما جامعه‌پذیری اقتصادی ندارند و نمی‌توانند از حلقه‌های حمایتی و روابط دوستانه‌‌ای که برای آنها منافع اقتصادی دارد، بهره ببرند. مشارکت زنان در بیرون از خانه باعث تقویت حس اعتماد به‌نفس و استقلال و افزایش قدرت تصمیم‌گیری و برخورد مناسب با رویدادها و حوادث زندگی شده و اثر مطلوب بر روابط خانوادگی می‌گذارد.

هر چه زنان بیشتر وارد عرصه اجتماعی شوند به همان نسبت بحران هویت فردی و اجتماعی، افسردگی و انزواگرایی، بیزاری از نظام کنترل اجتماعی، بی‌اعتمادی و بدبینی به قوانین و قواعد حاکم بر جامعه در آنها کمتر می‌شود.

اشتغال یکی از بنیادی‌ترین حقوق هر انسان است، اگرچه در ایران شاهد گسترش بیکاری بخصوص در بین زنان، حتی در قشر تحصیلکرده هستیم. زنان ایرانی تنها ۱۲ درصد از سهم بازار کار را به خود اختصاص داده‌اند. این مساله زمینه‌ساز بروز مشکلات زیادی برای آنان است.

براساس آمار هم‌اکنون حدود یک میلیون و۱۶۰هزار زن سرپرست خانوار شهری، ۴۷۹هزار زن سرپرست خانوار روستایی و 1211 زن سرپرست خانوار عشایری در کشور وجود دارد. زنان به دلیل آسیب‌هایی که در کمین‌شان است بیش از مردان نیاز به کار در محیط‌های سالم دارند.

مطالعات نشان می‌دهد علت اصلی روی آوردن زنان به مشاغل آزاد و کاذب، نابسامانی اقتصادی است و آنچه وضع نابسامان اقتصادی زنان سرپرست خانوار را تشدید می‌کند، نابرابری دستمزدها، بهره‌کشی روحی و جسمی زنان در محیط کاری، افزایش روزافزون فشارهای اقتصادی، بیکاری و تغییر الگوهای فرهنگی درآمدزایی در بین زنان و مردان است که خود می‌تواند در روی آوردن به مشاغل کاذب تاثیر بسزایی داشته باشد.

در گفت‌وگو با زنان دستفروش مترو، آنان تصریح می‌کردند پایین بودن دستمزد و نگاه نامناسب مردان در محیط کار دلیل اصلی انتخاب شغل در مترو و مشخصا در واگن مخصوص خانم‌هاست. سن این زنان در طیفی از پنج تا 80 سال متغیر است، از نظر ظاهر نیز از شبه‌متکدی تا ظاهری بسیار آراسته نیز دیده می‌شوند. زنان دستفروش مترو غالبا به‌صورت شبکه‌ای کار می‌کنند، همدیگر را می‌شناسند، همه با هم وارد واگن می‌شوند و همه با هم خارج می‌شوند؛ به نظر می‌رسد جنس آنها مکمل یکدیگر است و سبب فروش بهتر می‌شود. به گفته آنان، بیشتر مشتریان در مترو کارمندان هستند که وقت کافی برای خرید ندارند.

گفتیم علت اصلی کار زنان در مترو مشکلات اقتصادی است، تقریبا تمامی زنان دستفروش مترو هیچ ضامنی برای تهیه اجناس نداشتند و به‌صورت امانی یا نقدی آنها را تهیه می‌کنند.

فریبا بریمانی، مدیرکل دفتر توانمندسازی زنان سازمان بهزیستی اعلام کرده است: با توجه به این‌که 97 درصد زنان سرپرست خانوار بدهی‌های خود را می‌پردازند، این گروه از این پس می‌توانند شخصا ضامن خود ‌شوند و بانک پس از بررسی به این افراد وام پرداخت می‌کند.

زهرا عباسی، مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده وزارت کشور هم از رونمایی سند امنیت کودکان و زنان در سال 91 خبر داده است. خزعلی، رئیس شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان نیز نوید داده با تدوین نظام جامع حقوقی، قوانین مربوط به زن و خانواده بازنگری می‌شود.

اسفند ماه سال 90 پیش‌نویس سند نهایی اجلاس پنجاه و ششم کمیسیون مقام زن با موضوع توانمندسازی زنان روستایی و نقش آنها در کاهش فقر و گرسنگی، توسعه و چالش‌های موجود تدوین شد اما با توجه به آمار بسیار بالای طلاق و پیامدهای آن آیا فکری به حال زنان سرپرست خانوار شهری هم شده است؟ آمار نشان می‌دهد از هر یکصد ازدواج در شهر 9 مورد به طلاق می‌انجامد در حالی که این رقم در روستاها چهار مورد است.

رشد روز افزون طلاق و نبود حمایت کافی از زنان خود سرپرست و سرپرست خانوار پیامدهایی از جمله مشاغل کاذب را به همراه دارد.

آمار نشان می‌دهد هر روزه به آمار طلاق در کشور افزوده می‌شود.

اعداد و ارقام سازمان ثبت احوال کشور هم نشانگر افزایش 45 درصدی آمار ازدواج دختران زیر 15سال در مقایسه با آمار کل ازدواج‌ها در خلال سال‌های 85 تا 88 است.

براساس آمار این سازمان، در سال ۱۳۹۰ تعداد ۱۴۲ هزار و ۸۴۱ طلاق به ثبت رسیده که در مقایسه با سال قبل از آن 1/4 درصد افـزایش نشان می‌دهد. طلاق یکی از عوامل روی آوردن زنان به مشاغل کاذب است.

به​کار‌گیری طرح‌های توانمندسازی، جایگزین مناسبی برای کمک‌های نقدی دولت به زنان سرپرست خانوار است که از گوشه و کنار خبرهای آن را می‌شنویم. یکی از روش‌های توانمندسازی، ایجاد بازارچه‌های سیار است. پیشتر قرار بود طرح «دهکده ایرانی» و «ساماندهی زنان فروشنده در مترو» اجرایی شود.

طرح دهکده ایرانی به علت همکاری نکردن مسئولان شهری به مرحله اجرا نرسید. ساماندهی زنان دستفروش مترو هم قرار بود در فروردین امسال اجرایی شود اما خبری نشد. پیگیری‏‌ها نشان داد مسئولان متروی تهران ابتدا با در اختیار قرار دادن 14 غرفه در ایستگاه‌های مختلف به این زنان موافقت کرده بود اما سپس به هشت غرفه و در نهایت به یک غرفه تقلیل یافت. اجاره بهای هر قسمت در ایستگاه مترو هم حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در ماه و غرفه‌ها از ۹۰۰ هزار تا یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است.

البته محمد قلی‌ها، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تصریح می‌کند: متروی تهران حاضر شد مکان‌هایی در برخی از ایستگاه‌ها به صورت رایگان در اختیار دستفروشان قرار دهد، اما آنها از این طرح استقبال نکردند همچنین برخورد احساسی مردم در قبال جمع‌آوری دستفروشان از مترو، مشکلی است که همواره با آن مواجهیم.

خلأ قانون در حل بسیاری از معضلات اجتماعی دست مسئولان را بسته است. سید جعفر تشکری هاشمی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران می‌گوید: قانونی برای این که از دستفروشی در مترو جلوگیری کنیم وجود ندارد اما حبیب کاشانی عضو شورای اسلامی شهر تهران معتقد است شهرداری باید طبق «بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها» نسبت به برخورد با دستفروشان مترو اقدام کند، چرا که اقلامی از سوی دستفروشان در مترو عرضه می‌شود که سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد.

در مقابل مدیر عامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه می‌گوید: «بند 20 ماده 55 قانون شهرداری‌ها» مربوط به سد معبر است و ما نمی‌توانیم از این قانون برای دستفروشان استفاده کنیم، چون اگر آنها را به مراجع قضایی ارجاع دهیم به دلیل نبود قانون تبرئه می‌شوند.

اگر موضوع را از زاویه‌ای دیگر نگاه کنیم تا حدودی تغییر موضع خواهیم داد. بهمن ماه پارسال عده‌ای از زنان دستفروش مترو با تجمع مقابل مجلس نسبت به عملکرد شهرداری و نیروی انتظامی در برخورد برای منع آنان از دستفروشی در مترو اعتراض کردند.

آنها معتقدند ما نان حلال به​دست می‌آوریم، اما با ما برخورد می‌شود. در همین خصوص پروین هدایتی، معاون سرمایه اجتماعی و نیروی انسانی مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری از ساماندهی زنان دستفروش مترو از تابستان 91 خبر داده بود.

البته این ساماندهی هم بی‌سامان بود. با این مشکلات و اظهار نظرهای متناقض در مورد دستفروشی و نبود قانونی روشن برای برخورد با دستفروشان، اکنون کارشناسان و صاحبنظران معتقدند چندگانگی مشکلات در این زمینه باید با همکاری دستگاه‌ها و نهادها از جمله مدیریت شهری برطرف شود.

بهشته نظری‌زاده / جام‌جم