بسیج علمی پشتیبان مردمی دانش

کشور جوان ایران با حضور در همه عرصه‌های علمی و قرار گرفتن در سکوهای علمی المپیاد‌ها و جشنواره‌های علمی به همگان ثابت کرده است که می‌تواند در حوزه علم و دانش اقتدار داشته باشد. اما با این همه جوان خلاق و تحصیلکرده هنوز نتوانسته‌ایم به جایگاه شایسته‌ای برسیم و گاه در تولید ملی علم و سرمایه‌گذاری در این بخش با چالش‌هایی مواجه شده‌ایم. نامگذاری این سال به نام تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی از سوی رهبر معظم انقلاب، بهانه‌ای شد تا گفت‌وگویی با دکتر محمود تولایی، دکتری بیوتکنولوژی، دانشیار دانشگاه بقیه‌الله و رئیس سازمان علمی، پژوهشی و فناوری بسیج علمی کشور به انجام برسانیم که طی آن تلاش شده است به چرایی این مباحث بپردازیم.

شاید برای خیلی از مردم که همیشه فکر می‌کنند بسیج یک ارگان نظامی متشکل از افراد داوطلب است، این سوال پیش بیاید که چه فصل مشترکی باعث شده بسیج به کار علمی علاقه‌مند شود و وارد این حوزه گردد.

روزی که کیان و امنیت این سرزمین تهدید می‌شد، بدنه فعال جامعه که مردم بودند در قالب بسیج برای دفاع از امنیت کشور آماده شدند و به مرزها رفتند و از کیان سرزمین خود دفاع کردند و حاصل آن همه تلاش و ازخودگذشتگی، عزت و امنیت این کشور شد. همچنین روزی در سرزمین ما نیاز بود که برخی بیماری‌ها در کشور ریشه‌کن شود، بنابراین به حضور همه‌جانبه مردم نیاز داشتیم به همین دلیل بسیج سلامت تشکیل شد. برای محرومیت‌زدایی هم لازم به همت همگانی بود، به این صورت بسیج سازندگی شکل گرفت. امروز نیز که مقارن با دهه پیشرفت و عدالت درکشور است باید برای اقتدار در عرصه‌های علمی کشور هم تلاش همه‌جانبه‌ای بکنیم، بنابراین به همت مردم در این زمینه نیاز داریم. بسیج به عنوان بخش فعال بدنه جامعه باید احساس تکلیف بکند تا در این عرصه هم ورود پیدا کند، بنابراین با این دیدگاه ورود بسیج به عرصه علمی بسادگی قابل درک است. اگر قرار است کشورمان در عرصه‌های علمی، اقتدار علمی و عزت برای خود کسب کند باید همه اقشار جامعه از خانه‌داری که فرزندش را پرورش می‌دهد تا معلم مدرسه یا یک استاد دانشگاه و صنعتگر داخل کارخانه یا عضو وزارتخانه احساس کنند باید برای تعالی علمی پیش برویم و اقتدار کسب کنیم، بنابراین برای جامه عمل پوشاندن به این امر جایی بهتر از بسیج وجود ندارد که حلقه واسط بین ظرفیت‌های اجتماعی باشد.

به نظرمن هر کسی که برای تعالی و پیشرفت این جامعه تلاش کند، بسیجی است. بسیج را مجموعه‌ای از انسان‌های با فکر و علمی جامعه که سرشار و لبریز از آرمان‌ها و آرزوهای اجتماعی هستند، تشکیل می‌دهند.

سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری در چه سالی و توسط چه ارگان یا سازمانی تشکیل شد؟

سال 87 که سال نوآوری و شکوفایی نامیده شد، انتظارات خاصی نیز از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شد، از جمله این‌که بسیج باید در همه عرصه‌ها پیشرو و پیشتاز باشد. به همین دلیل سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری کشور به عنوان یک سازمان حامی و پشتیبان فعالیت‌های علمی در همه اقشار بسیج، زیر نظر سازمان بسیج مستضعفین تشکیل شد.این سازمان در هر بخش از جامعه اقشار مختلفی از مردم را سازماندهی کرده است؛ مثلا در سطح استادان و دانشگاه، بسیج استادان، در سطح پزشکان و متخصصان و کارکنان پزشکی، بسیج پزشکی و در سطوح دانش‌آموزی، دانشجویی، هنرمندان، حقوقدانان و خلاصه در هر بخشی از جامعه یک سازمان‌دهی بسیجی را تشکیل داده است.

شما در بسیج علمی به دنبال چه هستید؟

بخش اعظم این اقشار مانند استادان، دانشجویان، پزشکان، مهندسان، طلاب، حقوقدانان، دانش‌آموزان و فرهنگیان کار اصلی‌شان علم است و با علم سروکار دارند. سازمان بسیج علمی به عنوان سازمان پشتیبان، این اقشارعلمی را مدیریت می‌کند، یعنی به طراحی و برنامه‌ریزی علمی آنان کمک می‌کند و حمایت از استعدادها و استعدادپروری به عهده آن است.ما در کشوری زندگی می‌کنیم که قریب به 40 میلیون از جمعیت آن بنابر تعاریف رایج، جوان است. فقط 12 میلیون از جمعیت ما در 18 تا 24 سالگی به سر می‌برند یعنی افرادی که فعال‌ترین بخش جامعه را تشکیل می‌دهند؛ جوانانی که با شرکت در المپیادها، مسابقات و جشنواره‌های بین‌المللی عمدتا رتبه‌های زیر ده و تک‌رقمی را به خود اختصاص می‌دهند. ما ایرانیان با استعداد و افتخارآفرینی داریم که بسیاری از کرسی‌های علمی جهان را در اختیار دارند، بنابراین با توجه به این استعداد خدادادی و متفاوت بودن کشورمان نسبت به سایر کشورها می‌توانیم از این فرصت‌ها برای تعالی و ترقی کشورمان استفاده کنیم. اما اگر بی‌توجهی کنیم، هزاران دغدغه و معضل اجتماعی برای جوانان به وجود خواهد آمد. ما کشور بی‌نظیری از لحاظ استعداد و ظرفیت‌های خلاق جوان و تحصیلکرده هستیم. این ظلم به جامعه است که به جای فرصت دادن به خلاقیت‌های این جوانان، فرصت‌های اقتصادی خودمان را دو دستی تقدیم کشورهای دیگر کنیم، بنابراین بسیج به عنوان یک چشم بیدار اجتماعی باید وارد این عرصه شود و با آسیب‌شناسی و راه‌اندازی اتاق‌های فکر متعدد متشکل از انسان‌های خلاق، موضوع‌ها را به مسئولان گوشزد کند و برای حمایت از ظرفیت‌های اجتماعی به کمک دستگاهی که دلسوزانه پایه کار آمده، بیاید.

اگر ما جوانان بااستعداد، مبتکر و باسواد و خلاق داریم که دارای رتبه‌های بسیار بالا و ارزشمندی هستند پس چرا صنایع ما نیازهای خودشان را از طریق این استعداد‌ها تامین نمی‌کنند و یکراست می‌روند به سمت واردات کالاها و اقلام‌ یا خدمات علمی؟

متاسفانه در حال حاضر نزدیک به 70 هزار میلیارد تومان از سرمایه این کشورصرف واردات می‌شود. وارداتی که منجر به تولید شغل، چرخش صنعت، گردش اقتصادی کشورهایی مانند چین، ترکیه، مالزی، سنگاپور و امثال آنها می‌شود، در صورتی که نزدیک به 60 درصد واردات با تکنولوژی موجود کشورمان بدون هیچ کم و کاستی قابل تولید است. یعنی به دلیل کم‌توجهی‌ها، با وجود صنعت و فناوری ما، بیش از 60 درصد اقلام (حدود 6 هزار کالای واردادتی در 22 گروه) که به تکنولوژی خاصی نیاز ندارند مانند بیل و کلنگ هم از کشورهای دیگر وارد می‌شود. امروز جای بسی تاسف است که فقط 800 میلیون دلار در سال واردات چای داریم و مزارع چای شمال ایران به علت نداشتن بازار از بین رفته‌اند. متاسفانه امروز کیلو کیلو زعفران را صادر می‌کنیم وگرم گرم با قیمت بالاتر دریافت می‌کنیم. ما سال گذشته 15 هزار میلیارد تومان واردات محصولات کشاورزی و غذایی داشتیم، در صورتی که اگر تکنولوژی‌های نوین دانش آن در کشورمان وجود داشته باشد مثل بیوتکنولوژی، بهینه‌سازی مصرف آب، بهینه‌سازی مصرف خاک و بهره‌برداری از مصرف خاک، استفاده از کودهای بیولوژیک به جای کودهای مضر شیمیایی، بسیاری از این عرصه‌ها قابل بهره‌برداری خواهد شد و جوان‌های این سرزمین شغل پیدا خواهند کرد تا تولید درآمد کنند.

علت اصلی این‌که بیشتر کارخانه‌ها و صنایع مختلف کشورمان حتی برای تامین کوچک‌ترین نیاز جامعه به سمت واردات کالاها و اقلام می‌روند چیست؟

علت خلا و گسستی است که در جامعه بین ظرفیت‌های جوان، خلاق و توانا با حوزه‌های کاربر مثل صنعت وجود دارد.

حدود 15 سال است برای ارتباط بین صنعت و دانشگاه تلاش می‌شود، اما متاسفانه هنوز برای رسیدن به موقعیت مطلوب فاصله زیادی داریم.

چرا با آن موقعیت مطلوب فاصله داریم؟

چون برخی مشکلات تنها به وسیله دستگاه‌های دولتی قابل حل شدن نیست و این خلاها باید با یک اراده همگانی و انگیزه همه‌جانبه برطرف شود.

و شما برای رسیدن به این موقعیت و پر کردن این خلاها چه کار کرده‌اید؟

برای حل این مشکل به سراغ باانگیزه‌ترین آحاد جامعه که بسیجیان هستند، رفتیم چون بسیج به عنوان امتداد مردمی همه دستگاه‌های نظام و حاکمیت و نهاد واسط بین عرصه‌های نیاز و توان می‌تواند این خلاها را جبران کند و فاصله بین قابلیت تا فعلیت را کاهش دهد تا بتدریج علم و نوآوری در کشور سودآور و فضا برای حرکت پژوهشی و ریسک کردن و زمینه تولید ثروت از ایده به یک اختراع و ابتکار فراهم شود. مثلا استاد بسیجی باید یکی از دغدغه‌هایش برطرف کردن نیازهای جامعه باشد. نیازهای جامعه است که باید به وسیله استادان دلسوز، به پایان‌نامه تبدیل و به یک جوان پرحرارت و انرژی و پرتلاش سپرده شود. دغدغه‌های بخش صنعت باید به وسیله مهندسان بسیجی شناخته و به جامعه عرضه شود. کارمند بسیجی داخل وزارتخانه باید دست یک پژوهشگر، مبتکر و مخترع را بگیرد و از مسیرهای بروکراتیک داخل سازمان‌ها رد کند و او را به هدفش برساند. همچنین بسیج عضو اصناف یعنی کاسب بسیجی باید دلش برای فرزندان بااستعداد و جوانان خلاق جامعه بسوزد و کالای جوان خلاق ایرانی را در ویترین خود عرضه کند، اما در شرایطی که ما در نبرد مستقیم فکری و جنگ نرم و سایبری با برخی کشورهای دنیا هستیم، تمام صحنه‌های تابلوهای تبلیغاتی کشور ما به کالاهایی از همان کشورها اختصاص پیدا کرده است. پس برای رسیدن به افق 50 ساله اقتدار علمی کشور باید حتی خانم‌های خانه‌داری که فرزندان نسل آینده را پرورش می‌دهد و تربیت می‌کند نیز احساسش این باشد که فرزند من در آینده باید به عنوان یک پروفسور این نظام در رشته‌های مختلف خدمت کند، به این طریق فرزندی با انگیزه پرورش خواهد داد.

جدا از این خلا‌ها و روابط نامطلوب بین صنعت و دانشگاه، شاید بازار تولید داخلی مقرون به صرفه نباشد که این واردات انجام می‌شود؟

در بحث واردات و چرخش اقتصادی در کشور برای ایجاد و اشتغال یک منطق جامعه‌شناسانه وجود دارد که اگر ما توانستیم نیازمندی‌ها را به سمت تولید کارخانه هدایت کنیم و این کارخانه برون‌ده باشد تا سطح تولید بالا برود، محصول تولیدی اقتصادی‌تری را می‌تواند عرضه کند، مثلا اگر صنعت نساجی بتواند برای تامین نیازهای جامعه، ظرفیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها را برای ارتقای علم و فناوری به خدمت بگیرد، محصول تولیدی با کیفیت مطلوبی تولید خواهد کرد و به دلیل ارائه فناوری جدید،قیمت تمام شده آن نیز کمتر خواهد شد. در این صورت است که این کالا می‌تواند در مقابل کالای وارداتی رقابت کند. حال اگر کارخانه‌ای بر مبنای تکنولوژی 50 ساله خود بخواهد محصول تولید کند و انرژی زیادی به خاطر استهلاک ماشین‌آلات بسیار سنگینش صرف کند، طبیعی است یک پارچه بی‌کیفیت و با قیمت بالا تولید خواهد کرد. در صورتی که مصرف‌کننده می‌تواند از کالای مرغوب‌تر و ارزان‌تر وارداتی خرید کند. به نظرمن این اتفاق مانند یک بیماری است همان طور که بیماری به پزشک مراجعه می‌کند و پزشک معالج به او می‌گوید شما به دلیل کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب در معرض خطر این بیماری قرار گرفته‌اید و بدنتان ضعیف شده و نمی‌توانید در مقابل این ویروس مقاومت کنید. اگرعرصه اقتصادی و تولیدی نیز به حال خود رهاشود، تکنولوژی آن قدیمی خواهد شد، در نتیجه این فرصت شغلی به سایر کشورها داده می‌شود و کالاهای وارداتی ارزان‌تر از تولید داخلی خواهد شد. پس اگر تمام سرمایه‌های ملی ما صرف واردات بشود، کارخانه‌های ما چطور باید بگردند؟ بنابراین باید در این زمینه هم آسیب‌شناسی صورت بگیرد که مقرون به صرفه بودن و کیفیت مطلوب کالا از مهم‌ترین دغدغه‌های آن است. به همین دلیل باید مرکز علمی‌مان با مراکز صنعتی‌مان را پیوند بدهیم تا به موازات رشد تکنولوژی همه کشورها و کاهش قیمت تمام شده در کشور ما نیز شاهد این رشد (رشد تولید) باشیم.

برای مثال به یک صنعت مشخص اشاره کنید تا درک آنچه می‌گویید راحت‌تر و ملموس‌تر باشد؟

به صنعت خودروسازی ایران توجه کنید. امروز نزدیک به 30 هزار ثبت اختراع در حوزه‌های مرتبط با خودرو در کشور ما وجود دارد که 100 تا از این اختراعات هم به صنایع خودروسازی راه نیافته است. اگر امروز صنایع خودروسازی ما تولید قطعه‌هایشان را به قطعه‌سازان توانای کشورمان می‌دادند، تولیدکننده چینی موجب ورشکستگی قطعه‌سازان ایرانی نمی‌شد. برخی خودروسازان صرفا برای رقابت اقتصادی و به دلیل این‌که ده درصد این قطعات برای آنها در تولید انبوه ارزان‌تر تهیه شود و سود بیشتری ببرند به سراغ شرکت‌های چینی می‌روند در صورتی که اگر در ایران تولید انبوه شود، سودش هم به نفع مردم و هم به نفع خود خودروسازان است، چون بازار رقابتی میان تولیدکنندگان به وجود می‌آوریم و در این عرصه تولیدکننده‌ای برنده است که محصولی با کیفیت تولید کند نه این‌که تولید کننده داخلی را رقیب یک شرکت چینی کنیم و پس از آن کالای چینی در قالب بسته‌بندی ایرانی در کشورمان عرضه شود.

اگر تمام این اقلام در داخل تولید شود، دربحث تجارت و داد و ستد با کشورهای دیگر دچار مخاطره نخواهیم شد؟

به نظر من مدیریت واردات مهم است نه منع آن.در پرتو یک مدیریت واردات هوشمندانه امروز نزدیک به 60 درصد واردات که در کشورمان انجام می‌شود با تکنولوژی موجود کشورمان بدون هیچ کم و کاستی قابل تولید است، فقط 30تا40 درصد واردات در چارچوب توسعه روابط اقتصادی با کشورهای دیگر نیاز داریم بدیهی است که اگر ما بخواهیم به کشورهایی صادرات داشته باشیم باید در مقابلش یک مبادله ارزی هم داشته باشیم که همین30 الی 40درصد فرصت پایاپای و مناسبی را برای مبادلات تجاری در سراسر دنیا برقرارمی کند.

ما باید از واردات به عنوان یک ابزار برای گردش اقتصادی بالاتر نگاه کنیم. زمانی ما باید به سوی کالاهای وارداتی برویم که زمینه توسعه صنعتی و فرصت تولید را فراهم کنند. به عنوان مثال امروز ما سنگ معدن را استخراج می‌کنیم و با خرد کردن تبدیل به پودر کنساتره که دارای عیار آهن بالاست، تبدیل می‌کنیم تا با وارد شدن به کارخانه ذوب‌آهن از آن آهن تولید شود تا به این طریق چرخه صنعتی تولیدی کارخانه‌های متعدد دیگری را فراهم کنیم. همین کنساتره معدنی امروزه در خلیج‌فارس و از طریق بندرعباس به کشور چین صادر و چند برابر کالای ساخته شده با قیمت بالاتر خریداری می‌شود. همین طور امروز سنگ‌های تزیینی که از معادن با ارزش ایرانی استخراج می‌شود به شکل فله‌ای صادر و سپس 500 برابر قیمت اولیه وارد کشور می‌شود. آیا ما نباید فقط مولفه‌های موثر در چرخه اقتصادی مانند ماشین‌آلات صنعتی را وارد کنیم، کارخانه بزنیم و هزاران جوان را مشغول به کار کنیم؟ این روزها که حرف و حدیث از تحریم‌های اقتصادی زیاد است، به لطف خدا یک جریان فکری نوینی راه‌ افتاده که تهدید به تحریم را برای ما به فرصت تبدیل کرده است. ما باید به این نکته توجه کنیم که آنچه ما امروز از خارج وارد می‌کنیم، ممکن است روزی به ما ندهند و چرخه اقتصادی ما دچار خلاءهای بسیار و مشکلات سنگین شود. پس بهتر است از همین حالا به فکر ظرفیت‌سازی برای تولید آن باشیم.

فکر می‌کنید با مدیریت واردات چند درصد بتوانیم فرصت شغلی برای جوانان ایجاد کنیم؟

به ازای هر یک میلیارد دلار واردات 200 هزار فرصت شغلی از بین می‌رود. اگر ما 70هزار میلیارد دلار را که صرف واردات می‌کنیم، صرف اشتغال کنیم یعنی 14 میلیون فرصت شغلی ایجاد خواهیم کرد.

سازمان بسیج علمی این فرصت شغلی را چگونه فراهم می‌کند؟

یکی از برنامه‌ها و اهداف مهم سازمان پژوهش بسیج علمی کشور، ایجاد تشکل‌های دانش‌بنیان با سوگیری خودگردان است. یعنی اگر ما در قالب مجموعه‌های دولتی به سمت توسعه برویم باید هزینه‌های زیادی کنیم. اما اگر فن بازاری برپا کنیم و تعداد زیادی از این جوانان را در قالب یک شرکت تعاونی یا شرکت دانش‌بنیان ساماندهی کنیم و مورد پشتیبانی و حمایت مالی قرار دهیم، خود این افراد بازار هدفشان را پیدا می‌کنند. به این طریق این جوان خلاق می‌تواند با راه‌اندازی یک کسب و کار دانش‌بنیان، تعداد افراد بیشتری را زیر پوشش خود قرار دهد و فرصت اشتغال و درآمد برای خود و افراد تحت پوشش کارگاه یا شرکتش را فراهم کند.

به نظر می‌رسد بحث حمایت از خلاقیت‌ها و ایده‌ها موضوع جدیدی نیست اما همیشه این قبیل افراد در بازاریابی مشکل داشته‌اند. آیا سازمان بسیج علمی در آن حوزه هم به افراد تحت پوشش خود کمکی می‌کند؟

ما در حال حاضر هزاران کانون و انجمن علمی در سطح دانش‌آموزی و دانشجویی در کشور داریم که این کانون‌ها و انجمن‌ها را به طور هدفمند به سازمان کاربر خود متصل کرده‌ایم که در بازدید علمی از صنایع مرتبط، ایده به دست می‌آورند و متناسب با آن ایده تحقیق و پژوهش می‌کنند. یکی از هدف‌های ما این است که بخشی از ارزی را که صرف واردات کالا می‌شود، در اختیار جوان‌های فارغ‌التحصیل و توانا قرار بدهیم و تعیین کنیم که هم‌اکنون این 10 قلم کالا در جامعه خریداری دارد، شما به دنبال این کالاها بروید و به عنوان کارآفرین فرصت شغلی هدفمندی را در اختیار خود قرار دهید.

اگر بخواهید نگاهی به کارنامه سازمان بسیج علمی تا امروز بیندازید، چه دستاوردهایی را برای معرفی به مردم شاخص ارزیابی می‌کنید؟

در حال حاضر امروزه نزدیک به 70 الی 80 هزار اختراع توسط 20 الی 30 هزار مخترع و مبتکر به ثبت رسیده است و این سازمان تاکنون 1500 طرح پژوهشی، اختراعی و نوآوری را مورد حمایت مالی، حقوقی و علمی قرار داده و طرح‌های به ثمر رسیده را به سازمان‌های کاربر در بخش‌های نظامی و غیرنظامی معرفی کرده است. ان‌شاالله حمایت‌های ارائه محصولات در قالب فن بازارها و فروشگاه، نمایشگاه دایمی فروش اختراعات و ابتکارات نیز تکمیل خواهد شد.

به نظر می‌رسد با وجود این دستاوردها و اختراعات به ثبت رسیده، هنوز با خلاهایی برای تامین نیازهای جامعه روبه‌رو هستیم، شما علتش را در چه می‌دانید؟

شاید یک‌دهم درصد از این مخترعان تاکنون نتوانسته‌اند لذت ثبت اختراعشان را بچشند؛ زیرا برمبنای آسیب‌شناسی‌های موجود، فرد مخترع و مبتکر و خلاق جامعه برحسب تشخیص و علایق ذهنی خود به سراغ یک اختراع می‌رود که معلوم نیست بتواند دغدغه یا نیازی از جامعه را برطرف کند. بنابراین ممکن است برای ثبت اختراع خود هیچ کاربری را پیدا نکند. در مقابل بسیاری از عرصه‌های فنی، صنعتی و کاربردی ما نیز با تحریم‌های اقتصادی در تامین برخی از قطعه‌ها روبه‌رو هستند که کاربر و مخترع و مبتکر مربوط به حوزه کاری خود را نمی‌شناسند. پس این دو ظرفیت می‌توانند مکمل هم باشند اما هر دو مستقل از هم به بیراهه می‌روند. امروز احساس می‌شود این خلاها در جامعه وجود دارد و هیچ کدام از سازمان‌ها و دستگاه‌ها عهده‌دار این خلاها نیستند زیرا یک نظام سیستماتیک نمی‌تواند جامعه هدف خود را پیدا کند بنابراین سازمان بسیج علمی کشور احساس می‌کند باید این خلاها را با ایجاد یک بانک دو طرفه به منظور مردمی‌سازی تحقیقات و تبدیل تحقیق و پژوهش به دغدغه‌های اجتماعی و همچنین شناسایی افراد خلاق، مبتکر و معرفی آنها به صنعت این خلاها را برطرف کند. ما به جوانان مخترع و مبتکر می‌گوییم اگر شما متناسب با این نیاز حرکت کردید ما پشتیبان شما هستیم و از حمایت‌های مالی، حقوقی و نرم‌افزاری ما برخوردار خواهید شد و بدین طریق موقعیتی که جوان خلاق دنبال آن است را پیدا می‌کند و به دنبال استعداد‌های خود می‌رود.

برای تجاری‌سازی ایده‌ها و طرح‌ها هم برنامه‌ای دارید؟

بله. ما در داخل مجموعه سازمان یک شرکت مادری را تاسیس کرده‌ایم که در طرح‌های خوب مشارکت می‌کند و با جمع‌های نوآور و شرکت‌های کوچک فناوری که قابل رشد باشند جهت سرمایه‌گذاری، مذاکره داشته‌ایم. این شرکت‌ها آمادگی این را دارند که برای تامین نیازهای جامعه، مشارکت کرده و با خرید محصولات مورد نیاز بتوانند به چرخه اقتصادی کمک کنند. افتتاح نمایشگاه و فروشگاه عرضه اختراعات و ابتکارات ایرانی‌ها به وسیله سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری نیز نقطه عطفی برای تحقق این امر در کشور بوده است.

نحوه عملکرد شما برای تشخیص مناسب‌بودن یک طرح و حمایت از اختراع‌ها و ابتکارها چگونه است؟

بخشی از این حمایت‌ها در استان مربوطه مورد بررسی کارشناسی و حمایت قرار می‌گیرد و برخی از طرح‌ها نیز در سطوح بالاتر به سازمان مرکزی که دارای 8 کارگاه تخصصی در حوزه‌های برق و الکترونیک، مکانیک، ریاضی و فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی و پزشکی، شیمی، عمران، علوم انسانی و عرصه‌های دیگر است، انتقال داده می‌شود تا مورد ارزیابی قرارگیرند و به تشخیص کارگروه مربوطه منابع مورد نیاز آن طرح تامین شود. بخش اعظم این نیازمندی‌ها هم از طریق پر کردن خلاهای رابطه بین کاربر و کارآفرین و نوآور پر می‌شود. به عنوان مثال افرادی هستند که در حوزه نفت، اختراع، ابتکار و خلاقیت‌هایی دارند. سازمان بسیج علمی کشور این افراد را به وزارتخانه نفت و مجموعه‌های آن متصل و ارتباط این افراد را رصد و پایش می‌کند و چنانچه طرح مذکور درآمدزا باشد، از طریق منابع مالی و بانکی اعتبارات آنها فراهم می‌شود.در عرصه‌های دانشجویی نیز مراکز تحقیقاتی و توسعه نوآور دانشجویی را مورد حمایت قرار می‌دهیم.در عرصه‌های تخصصی ویژه نیز ما مراکز هدایت و حمایت از تحقیقات کاربردی را داریم که استادان، مهندسان داخلی صنعت و دانشجویان تحصیلات تکمیلی آن رشته در کنار یکدیگر گردآوری می‌شوند و به عنوان هسته علمی و کارآفرین، موضوعات را برای رسیدن به عرصه‌های علمی مطلوب شناسایی و رصد می‌کنند تا به این طریق شرکت‌های ماموریت‌گرا و دانش‌بنیان شکل بگیرد و رویکردشان به سمت خودگردانی برود. در عرصه‌های کاملا راهبردی نیز پژوهشکده‌های مجازی را تشکیل می‌دهیم مثلا در حوزه انرژی، پژوهشکده مجازی انرژی تشکیل داده‌ایم که متشکل از استادان، متخصصان حوزه صنعت و دانشجویان تحصیلات تکمیلی آن رشته است. در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی یا در حوزه‌های کشاورزی و پزشکی با موضوعاتی همچون طب اسلامی و سلامت پایدار و حوزه حوادث و بلایا نیز این مجموعه‌ها شکل می‌گیرند. بنابراین استادان سراسر کشور در هر دانشگاهی که هستند به پژوهشکده مرتبط با موضوع خودشان متصل می‌شوند و با حضور در تالار‌های گفت‌وگو در مباحث علمی مشارکت می‌کنند تا عرصه‌های علمی مطلوب شناسایی و رصد شود.

آیا کسی که ایده‌ای دارد الزاما باید عضو بسیج باشد تا از حمایت‌های شما برخوردار شود؟

همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند باید بسیج ده‌ها میلیونی در کشور شکل بگیرد و ما بسیج ده‌ها میلیونی را در حوزه علمی این گونه تعریف می‌کنیم که هر کس به هر میزان از اعتقاد و ایمان که ظرفیت و توانایی‌های خودش را برای ارتقای علمی کشور به خدمت بگیرد، بسیجی است. بنابراین هرکس دلش برای تعالی کشور می‌سوزد و علاقه‌مند است و تلاش می‌کند، از منظر ما بسیجی است و تحت حمایت‌های ما قرار خواهد گرفت.

هر مبتکر برای حمایت شدن باید چه کاری بکند؟

هر فردی که ایده‌ای علمی دارد و نوآوری خاص انجام داده می‌تواند با مراجعه به سایت سازمان بسیج علمی کشور و تکمیل فرم‌های مندرج در سایت یا تحویل نوآوری خود به واحد‌های بسیج هر استان، از حمایت‌های مالی و معنوی ما برخوردار شود.

تکلیف شرکت‌های دانش‌بنیان چطور است، آیا آنها هم مورد حمایت قرار می‌گیرند؟ شاید برای بسیاری از این شرکت‌ها این شبهه پیش بیاید که این سازمان از سوی سپاه پاسداران حمایت می‌شود و این شرکت‌ها نمی‌توانند از حمایت‌های این سازمان برخوردار باشند.

اصل لایحه شرکت‌های دانش‌بنیان که شورای عالی عطف عهده‌دار آن است از تکالیف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ریاست جمهوری محسوب می‌شود. مراکز رشد فناوری و پارک‌های علم و فناوری در کشور هم یکی از کانال‌های اصلی اجرایی این لایحه هستند. سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری هم در فهرست پارک‌های علم و فناوری در سایت ملی بنیاد نخبگان قرار دارد. در واقع این مجموعه هم برای برای تسریع حرکت علمی تلاش‌هایی می‌کند و بخش‌هایی را هم پای کار می‌آورد بنابراین بسیج به عنوان مکمل امتداد مردمی دستگاه‌های مسئول در حوزه علم و فناوری سازو کارهایی را برای حمایت‌های این افراد در اختیار دارد. یکی از این سازوکارها، برپایی فن بازارهایی دائمی علمی و فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های دائمی عرضه محصولات این شرکت‌هاست که با اتکا به محصولات خود محصولاتی را تولید می‌کنند.

در حال حاضر برای هر طرحی چه میزان بودجه تعلق می‌گیرد؟

ما در این کارگروه‌ها از طرح‌های دانش‌آموزی که ممکن است مشکلشان با تامین200 هزار تومان حل شود تا طرح‌های کاربردی‌تر و فنی‌تر که مساله‌شان با 50 میلیون تومان حل شود، بودجه لازم را اختصاص می‌دهیم. طرح‌هایی هم که ارزش منابع اعتباری بیشتری را می‌طلبند به سازمان‌های کاربری‌شان متصل می‌کنیم و از طریق آن سازمان‌ها و وزاتخانه‌ها مورد حمایت قرار می‌گیرند.

خود سازمان بسیج علمی کشور چطور مورد حمایت قرار می‌گیرد و منابع مالی آن از کجا تامین می‌شود؟

بخشی از اعتبارات این سازمان در قالب اعتبارات از طریق سازمان بسیج مستضعفین و منابع معاونت علمی ریاست جمهوری برحسب فعالیت‌هایی که انجام شده، تامین می‌شود. برخی از اعتبارات نیز از طریق اهداف و کمک‌های مردمی و صاحبان سرمایه و افراد علاقه‌مند در سرمایه‌گذاری این عرصه‌ها تامین می‌شود. همچنین طرح‌هایی که رویکرد دفاعی دارند از طریق دستگاه‌های دفاعی منابع خود را دریافت می‌کنند.

توقع ما این است که سازمان‌های کاربردی که ما به ماموریتشان کمک می‌کنیم، به منابع این حرکت کمک بیشتری کنند؛ اما با وجود این ما فعالیت‌هایمان را متوقف نمی‌کنیم. به عنوان مثال یکی از فعالیت‌های اثربخشی که ما در سال 1390 به انجام رساندیم، ایجاد یک فن بازار دائمی برای مخترعان، مبتکران و نوآوران کشور بود. در حال حاضر ما قریب به 80 هزار ثبت اختراع در ایران داریم که شاید یک‌دهم آن نیز به عرصه‌های زندگی ما راه پیدا نکرده‌اند. بنابراین یکی از رویکردهای اساسی ما برگزاری این فن بازار تخصصی در رشته‌های مختلف و در موضوعات مختلف بود تا توانایی‌های افراد را ویترین کنیم تا هم مردم و هم سرمایه‌گذاران بتوانند باحضور در این فن بازار‌ها از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های این افراد مطلع و در خرید محصول و حمایت و تولید تجاری آنها وارد عمل شوند. مثلا در فن بازار موضوعی در اصلاح الگوی مصرف و مولفه‌های مرتبط با بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب و نظایر آنها، ظرفیت‌های خلاقی وجود داشت که متاسفانه جامعه هدف خود را در اختیار نداشتند. حاصل تلاش ما در این نمایشگاه سبب شد این جمعیت‌های خلاق در موضوعات مهم رشته خودشان، جامعه هدف و مشتریان خود را بشناسند و امیدواریم بزودی طرح‌های آن، بازار یا حامیان مالی مناسبی پیدا کند.

فرزانه صدقی / جام‌جم