اعضای شورای رهبری القاعده

آزادسازی ملت‌های مسلمان از سیطره غرب و به قدرت رساندن رژیم‌های بنیادگرا از اهداف اعلان شده از سوی این گروه است.

پس از وقوع حملات 11 سپتامبر در سال 2001، ایالات متحده در چارچوب سازمان ناتو به افغانستان حمله و رژیم طالبان را سرنگون کرد. در واقع، رژیم بنیادگرای طالبان میزبان بن لادن و حامیان وی بود.

حوزه عملیاتی القاعده

فعالیت‌های القاعده در نقاط و کشورهای مختلف پراکنده شده است. از سال 1991 تا 1996 عمده فعالیت‌های القاعده در مرز پاکستان، افغانستان و برخی شهرهای پاکستان تمرکز داشت.

پس از حمله نیروهای ائتلاف به افغانستان در سال 2001، رهبری القاعده بار دیگر نواحی قبیله‌نشین پاکستان را به عنوان کانون فعالیت خود برگزید.

به باور بسیاری از تحلیلگران، بسیاری از نیروهای القاعده در همین نواحی تحت آمـــوزش قرار گرفته‌اند. این گروه عملیات متعددی را در افغانستان، پاکستان، عراق، یمن، عربستان سعودی، شمال آفریقا و اخیرا سوریه انجام داده است. القاعده در حدود 100 کشور دارای هسته‌های عملیاتی زیرزمینی است.

القاعده با گروه‌های تروریستی مختلفی در سایر کشورها ارتباط دارد؛ جهاد اسلامی مصر، القاعده شاخه عراق، لشکر طیبه در پاکستان، القاعده مغرب عربی و القاعده در شبه‌جزیره عربستان از مهم‌ترین شاخه‌هایی است که القاعده با آنها همکاری دارد. القاعده شاخه عراق یکی از قدرتمندترین گروه‌های وابسته به القاعده است.

القاعده در مغرب عربی نیز که در الجزایر و مراکش فعالیت می‌کند، یکی دیگر از شاخه‌‌‌های قدرتمند القاعده محسوب می‌شود. این گروه سال 2006 در القاعده ادغام شد و تاکنون حملاتی را علیه منافع ایالات متحده و سایر کشورهای غربی انجام داده است.

گروه دیگری نیز در یمن از سال 2006 با نام القاعده در شبه جزیره عربستان فعالیت‌های خود را آغاز کرد. از اهداف اصلی این گروه بی‌ثبات‌سازی حکومت آل سعود در عربستان و بیرون راندن آمریکا از منطقه خلیج فارس است.

عمر فاروق عبدالمطلب مظنون نیجریایی که در تلاشی نافرجام درصدد بمب‌گذاری در یکی از پروازهای آمریکایی در روز کریسمس بود، در اعترافات خود اعلام کرد، تحت آموزش نیروهای القاعده در یمن بوده است.

القاعده در یمن همچنین مسوولیت حملات سپتامبر 2008 به سفارت آمریکا در صنعا را بر عهده گرفته است. در این حملات 18 نفر جان خود را از دست دادند.

القاعده تحت یک شورای رهبری اداره می‌شود که در آن عملیات تروریستی مورد بحث و تصویب قرار می‌گیرد. بن لادن پیش از کشته شدن در ماه می ‌2011 در راس این شورا قرار داشت. پس از وی نیز ایمن الظواهری رهبری القاعده را بر عهده گرفته است.

یحیی اللیبی نیز یکی دیگر از رهبران ارشد القاعده محسوب می‌شود. وی سال 2002 توسط مقامات پاکستانی دستگیر شد، اما سال 2005 از زندان آمریکایی‌ها در افغانستان فرار کرد.

اللیبی یکی از استراتژیست‌های ارشد و رهبران روحانی این گروه محسوب می‌شود. بسیاری از تحلیلگران او را جانشین اصلی بن لادن در رهبری جنبش جهانی جهاد می‌دانند.

مصطفی ابوالزید نیز یکی از اعضای شورای رهبری القاعده است. وی در دهه 1980 مدتی را به همراه ظواهری به اتهام توطئه برای قتل انورسادات در زندان سپری کرد.

از دیگر چهره‌های مهم القاعده، سیف‌العدل و احمد عبدالله هستند که هر دو متهم به دست داشتن در انفجار سفارتخانه‌های آمریکا در کنیا و تانزانیا هستند.

ابو معصب زرقاوی رهبر القاعده شاخه عراق نیز از دیگران رهبران القاعده محسوب می‌شد. وی اکتبر سال 2004 وفاداری خود را به بن لادن اعلام کرد. در مقابل، بن لادن نیز از او با عنوان «شاهزاده القاعده در عراق» نام برد.

رهبر القاعده در یمن نیز ناصر الوحیشی است که درگذشته منشی بن لادن بود. از سوی دیگر، برخی رهبران ارشد القاعده در بازداشت به سر می‌برند.

ابوزبیده یکی از رهبران مهم این گروه در مارس 2002 در پاکستان دستگیر شد. عبدالهادی العراقی یکی دیگر از رهبران ارشد در افغانستان نیز در همین ماه به اسارت نیروهای ائتلاف درآمد.

در مارس 2003 نیز خالد شیخ محمد، مغز متفکر و طراح اصلی حملات 11 سپتامبر و مصطفی احمد الهوساوی در پاکستان دستگیر شدند.

این دو به هــمراه چهار بازداشتی دیگر سال 2008 در خلیج گوانتانامو به قتل و انجام فعالیت‌های تروریستی متهم شدند.

برخی ناظران معتقدند مرگ بن لادن تا حدودی می‌تواند از روند پیوستن نیروهای جدید به این گروه جلوگیری کند، چرا که چنین سازمان‌هایی که رهبر آن الهامبخش بسیاری از فعالیت‌هاست، وابستگی بسیار زیادی به رهبر خود دارند و رسیدن به اهداف خود را تنها با حضور رهبرانشان امکان‌پذیر می‌دانند.از سوی دیگر، یافتن جانشینی همتراز با بن لادن برای القاعده بسیار دشوار است.

مرگ بن لادن همزمان با شکل‌گیری موج بیداری اسلامی در کشورهای عربی اتفاق افتاد.این امر می‌تواند موجب بی‌اعتبارشدن ایدئولوژی القاعده و عدم حرکت به سوی رفتارهای رادیکالی شود. هرچند برخی از کارشناسان با احتیاط با مرگ بن لادن برخورد می‌کنند.

به باور آنها هرچند مرگ رهبر القاعده گامی مهم به شمار می‌آید، اما به هیچ عنوان نقطه عطفی در پایان ایدئولوژی یا خاتمه یافتن فعالیت‌های این گروه نخواهد بود.

در سال‌های گذشته، شبکه القاعده به صورت غیرمتمرکز به فعالیت‌های خود پرداخته است و فلسفه آن مبنی بر «هر فرد، یک بمب» در میان بسیاری از اعضای آن تسری پیدا کرده است.

با توجه به این‌که القاعده سازمانی غیرمتمرکز است، برآورد دقیقی از تعداد و اعضای آن امکان‌پذیر نیست.هر چند بیشترین اعضای ارشد القاعده در پاکستان حضور دارند، اما اعضای این شبکه در بسیاری از مناطق از جمله خاورمیانه، آسیای جنوب شرقی، آفریقا، اروپا و آسیای میانه فعال هستند.

پس از حمله نیروهای ائتلاف به افغانستان در سال 2001 و کشته شدن بسیاری از اعضای ارشد این گروه، القاعده از سازمانی که دارای سلسله مراتب رهبری بود به یک جنبش ایدئولوژیک تبدیل شد.

در واقع، بسیاری از عملیات تروریستی این گروه بدون حمایت عملیاتی از سوی هسته اصلی القاعده سازماندهی و اجرا می‌شود. القاعده هم اکنون از طریق اینترنت و شبکه الشباب (بخش رسانه‌ای خود) به گسترش ایدئولوژی خود می‌پردازد.