دنیای ناشناخته دایناسورها زیر ذره‌بین

با توجه به دانسته‌های نوین از زندگی دایناسورها، امروزه دیگر این موجودات ماقبل تاریخ بخشی از تاریخ و فرهنگ مردم جهان شده‌اند. اسکلت تعداد زیادی از آنها در موزه‌های سراسر دنیا مورد بازدید هزاران علاقه‌مند قرار گرفته و به شکل‌های گوناگون در فیلم‌ها و کتاب‌ها به تصویر کشیده شده‌اند. تحقیق و پژوهش در این زمینه یکی از شگفت‌انگیزترین و پررمز و راز‌ترین بخش از مسیر اکتشافاتی بشر در سرگذشت ده‌ها میلیون سال پیش زمین است.

برای شناخت بهتر این موجودات، دانشمندان تاکنون تحقیقات فراوانی انجام داده‌اند، اما در زمینه میزان حرارت بدن دایناسورها اطلاعات کمی وجود دارد و این موضوع همواره یکی از سوالاتی بوده که دانشمندان در تلاش برای پاسخ به آن ناتوان بودند. داستان از آنجا آغاز شد که دانشمندان در دوره‌ای توانستند با تجزیه و تحلیل‌هایی روی فسیل دایناسورها بویژه دایناسورهای دوره‌ ژوراسیک و با آنالیزهای شیمیایی موفق به اندازه‌گیری دمای بدن آنها شوند، اما این موفقیت تنها مانند چسباندن دماسنج روی بدن موجوداتی بود که 150 میلیون سال از انقراض آنها می‌گذشت. کسی انتظار نداشت که این نتایج چندان هم دقت داشته باشد.

اما تحقیقات نشان داد آنها بسیار پرحرارت‌تر و پرانرژی‌تر از آن چیزی بوده‌اند که تصور می‌شد و این اندازه‌گیری توانست حداقل تصویر ذهنی دانشمندان را در رابطه با این موجودات تغییر دهد. قبلا تصور می‌شد دایناسورها موجوداتی خونسرد هستند، اما این تحقیقات جدید باعث ایجاد شبهه در تصورات قدیمی شد. با این حساب دانشمندان هنوز نمی‌توانستند به سوال مهمی که حالا هم پرسیده می‌شد ـ در رابطه با خونسرد یا خونگرم بودن دایناسورها ـ پاسخ دهند. جواب این پرسش به تحقیقات بیشتری احتیاج داشت.

بنابراین پژوهشگرانی به رهبری تیم تحقیقاتی انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا با استفاده از رویکردی جدید به مطالعه در این زمینه پرداختند. قبل از این معمولا از روی اندازه پا، سرعت دویدن و شکارچی‌بودن دایناسورها در مورد میزان دمای بدن آنها قضاوت می‌شد، اما این بار دانشمندان با تجزیه و تحلیل غلظت ایزوتوپ‌های مینای فسیل دندان دایناسورها اقدام به اندازه‌گیری درجه حرارت بدن دایناسورها کردند.

بر این اساس، دانشمندان 2 پارامتر از مواد تشکیل‌شده در مینای دندان دایناسورها را مورد بررسی قرار دادند که شامل ایزوتوپ‌های اکسیژن و کربن بود. این ایزوتوپ‌های سنگین که همواره تمایل دارند به هم چسبیده و پیوند بخورند تحت تاثیر میزان حرارت محیط قرار دارند. به این ترتیب مطالعات با تجزیه و تحلیل تجمع این ایزوتوپ‌ها در طیف‌های دمایی متفاوت ادامه پیدا کرد.

یکی از چالش‌های محققان در این زمینه، جلب همکاری موزه‌داران برای ارائه نمونه‌های دندان‌ها بود چراکه تقریبا این تحقیقات به دندان آسیب جدی وارد می‌کرد و در بعضی موارد برای تحقیقات نیاز به 100 میلی‌گرم از دندان پودرشده بود که در این حالت دیگر اصل دندان واقعا آسیاب می‌شد.

برخی از این دندان‌ها به اندازه‌ای نادر هستند که طبیعتا هیچ‌کس مایل به سپردن آنها در دست محققانی که آسیاب برقی‌شان را در کیف ابزار پنهان کرده‌اند، نیست. از این رو، آنها کار را با بررسی نمونه‌هایی از دندان‌های دایناسورهای گیاهخوار که گردنی بلند و سری کوچک داشتند آغاز کردند، اما این دایناسورها برای پژوهشگران نسبتا غیرجذاب بودند.

محققان موسسه تکنولوژی کالیفرنیا با بررسی 11 دندان از دایناسورهایی مانند «براچیوسائوروس»، «کاماراسائوروس» و 2 دایناسور بزرگ «سوروپاد» که در حدود 150 میلیون سال پیش زندگی می‌کرده‌اند، به نتایج جالب توجهی دست پیدا کردند.

یافته‌های جدید مدرکی مستند برای اثبات خونگرم بودن دایناسورها و قابلیت تعدیل‌کردن دمای بدن توسط این جانداران بود. این در حالی است که خزندگان امروزی مانند مارمولک‌ها، مارها و کروکودیل‌ها از چنین توانایی برخوردار نیستند و حرارت بدن آنها براساس شرایط محیطی تغییر می‌کند، آنها با سرد شدن هوا فعالیت خود را محدود کرده و با گرم شدن آن فعال‌تر می‌شوند.

با این همه، یافته جدید نمی‌تواند پایان مطالعات باشد و هنوز بحث‌هایی در زمینه متابولیسم دایناسورها ادامه دارد. دانشمندان معتقدند جاندارانی به عظمت دایناسورهای «سوروپاد» به واسطه بدن‌های بزرگشان مانند عایق عمل کرده و می‌توانسته‌اند گرما را در بدن خود نگه دارند که این عملکرد شبیه پستانداران و پرندگان بزرگ بوده است، اما شاید انجام تحقیقات روی دایناسورهای کوچک‌جثه این معما را حل کند.

در واقع این احتمال وجود دارد که دایناسورها بسیار پرانرژی‌تر و پرحرارت‌تر از آنچه مطالعه روی فسیل دندان آنها آشکار کرده، باشند چراکه آنها سیستم خنک‌کننده بدنی بسیار پیچیده‌ای داشته‌اند که هنوز برای دانشمندان ناشناخته است. آنها می‌توانستند بشدت سوخت و ساز بدن را کاهش داده یا حرارت اضافی بدن را به اطراف منتشر کنند.

اکنون محققان در نظر دارند درجه حرارت بدن دایناسورهای کوچک‌تری که از قابلیت حفظ دمای کمتری برخوردار بوده‌اند را تخمین بزنند. در صورتی که درجه حرارت بدن آنها نیز بالا باشد می‌توان به یقین اعلام کرد که دایناسورها موجوداتی خونگرم بوده‌اند. از این ‌رو محققان دریافتند دمای بدن «براچیوسائوروس»‌ها چیزی حدود 2‌/‌38 درجه سلسیوس و «کاماراسائوروس»‌ها حدود 7‌/‌35 سلسیوس بوده است. این دما بیشتر از خزندگان امروزی مانند کروکودیل‌ها و تمساح‌ها و کمی کمتر از پرندگان است.

به این ترتیب اگرچه حدودا در نیمه نخست قرن 20 دانشمندان دایناسورها را جانورانی تنبل، خنگ و خونسرد می‌دانستند، اما با گسترش تحقیقات به نظر می‌رسد باید تصویر جدیدی درباره این موجودات شگفت‌انگیز و اسرار‌آمیز ترسیم کرد. تصویری که هر روز عوض شده و رنگ جدیدی می‌گیرد.