الگویی برای اقتصاد خانواده

اتفاقا به دلیل ارتباط مستقیم مسائل اقتصادی در زندگی تمام اعضای جامعه، این سوژه اجتماعی‌ترین موضوع رسانه‌ای بوده که طیف‌های مختلفی از طبقات و اقشار اجتماعی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. ضعف تلویزیون در ارتباط با سوژه‌های اقتصادی این است که نتوانسته آن را در بستر یک ساختار جذاب رسانه‌ای تعریف کرده و به زبان ساده اما دلنشین و مفید به مردم عرضه کنند. البته نمونه‌های محدودی از این برنامه‌ها در گذشته ساخته شده که اتفاقا با اقبال عمومی هم مواجه شد. چند سال پیش برنامه‌ای از شبکه یک سیما به نام «سیمای اقتصاد» پخش می‌شد که از طریق استفاده از آیتم‌های نمایشی سعی می‌کرد مسائل و پیام‌های اقتصادی را در شمایلی جذاب‌تر به مخاطبان ارائه دهد و شخصیت اصلی آن برنامه که «آقای اقتصادی» نام داشت به شهرت و محبوبیت در بین مردم رسید.

امسال که به سال جهاد اقتصادی هم شهرت یافته، رسانه ملی به ویژه شبکه یک به عنوان شبکه ملی تلاش کرده تا این شعار ملی را در قالب برنامه‌های گوناگون ترکیبی و گفت‌وگو محور به تصویر بکشد که در این میان برنامه «حرف حساب» توانست نظر خیلی‌ها را جلب کند. این برنامه با موضوع اقتصاد است که شنبه تا چهارشنبه از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود و زنده بودن آن نیز بر پویاتر شدن آن افزوده است. اما مهم‌ترین عامل موفقیت و در واقع وجه تمایزش با برنامه‌های مشابه اقتصادی توجه و اهتمام آن به اقتصاد خانواده است. این رویکرد با پیوند زدن اقتصاد با نهاد خانواده این سوژه را برای مخاطبان ملموس‌تر و کاربردی‌تر کرده و اتفاقا الگوی مصرف و جهاد اقتصادی را در سطوح پایه‌ای و بنیادین مثل خانواده بسط می‌دهد. تحلیل اقتصاد خانواده برای مخاطبان عام هم قابل درک است و هم کاربرد عملی دارد و در نهایت با انگیزه‌های درونی‌تر به تماشای حرف حساب می‌نشینند. از جمله امتیازات این برنامه این است که تمام زمان برنامه را به گفت‌وگو و مباحثه نگذاشته و با تهیه و پخش مستندهایی از زندگی واقعی مردم در ارتباط با مسائل اقتصادی، هم برنامه خود را عینی و مستند می‌کند و هم موجب جلب اعتماد مخاطب به آن شده و در نهایت به تبیین سیاست‌های کلان اقتصادی می‌پردازد. به عبارت دیگر حرف حساب تلاش کرده تا موضوع اقتصاد را از سطح کلان و تخصصی خود به سطح خرد و عینی‌تر کشانده و به درون زندگی مردم ببرد.

سعید جورکش، کارگردان مستندهای این برنامه می‌گوید: در این برنامه از پنجره خانواده‌ها وارد زندگی اقتصادی آنها شده‌ایم، یعنی خانواده بهانه‌ای شده است تا از طریق آن وارد زندگی اقتصادی مردم شویم. در ساخت مستنداتی که انجام می‌دهم سعی می‌کنم حتما همه افراد یک خانواده حضور داشته باشند و نقش آنها را در اقتصاد خانواده‌ها مورد بررسی قرار می‌دهم. گرچه در پس‌زمینه برنامه مشارکت خانواده معلوم است و دیده می‌شود، اما بیشتر به موارد اقتصادی یک خانواده از جمله مشکلات اقتصادی آنها و... پرداخته می‌شود.

واقعیت این است که حرف حساب محور برنامه‌های خود را بر اساس ارائه الگوی درست و علمی از اقتصاد خانواده قرار داده و با طرح مباحثی مثل صرفه‌جویی اقتصادی، پس‌انداز، سیستم دلالی، شغل، شیوه درست هزینه کردن و خرج و برج و... یک کلاس اقتصاد عملی راه انداخته که قرار نیست ساختار اقتصادی را صرفا نقد و آسیب‌شناسی کند بلکه تصویری از اقتصاد سالم و پویا نیز ارائه می‌دهد. محصول این فرآیند علاوه بر اعتمادسازی مخاطب، به رفتارشناسی صحیح اقتصادی در زندگی روزمره کمک می‌کند. مثلا توجه به مساله یارانه و سوالات و چالش‌هایی که پیرامون آن وجود دارد در کنار تبیین این طرح اقتصادی به زبانی ساده و همه فهم، به بسط و اجرایی شدن بهتر آن در سطح جامعه دامن می‌زند. ضمن این‌که دغدغه‌های واقعی مردم در حوزه اقتصاد و بالطبع زندگی واقعی را دستمایه بحث خود قرار می‌دهد. این اتفاق به‌واسطه ایجاد یک ارتباط دوسویه بین مردم و مسوولان شرایطی فراهم کرده تا مخاطبان سوالات خود را در ابعاد مختلف اقتصادی طرح کرده و ابهامات خود را روشن کنند. در همین راستا باید به تنوع سوژه‌های اقتصادی در این برنامه نیز توجه داشت که موجب شده هر مخاطبی با هر دغدغه اقتصادی بتواند از تماشای آن بهره‌مند شود. دکوربندی و ریتم برنامه نیز از این خاصیت دور نیست و به نظر می‌رسد سازندگان این برنامه تلاش کرده‌اند تا همه عناصر رسانه‌ای که در جذابیت بیشتر برنامه تاثیر می‌گذارد را به کار ببندند. کیا داوود اسفندیاری، مجری برنامه حرف حساب در این باره می‌گوید: یک‌سری عوامل باعث می‌شوند برنامه جذاب باشد؛ بهره‌گیری از تضاد و چالش در برنامه از جمله این عوامل است که در برنامه ما بخوبی مورد توجه قرار گرفته است، چون بحث یکطرفه و یکسویه نیست و در آن نظرات و آرای مختلف مطرح می‌شود. ریتم مناسب، به‌کار‌گیری از مستندهای خوب و با کیفیت و تعامل همه از فاکتورهای جذابیت در یک برنامه هستند.

مباحث اقتصادی مثل درس و کلاس ریاضی می‌ماند که در ظاهر خیلی خشک و جدی به نظر می‌رسد، اما طرح و بیان آن توسط معلم در کلاس و مجری برنامه در تلویزیون است که میزان جذابیت آن را مشخص می‌کند. اقتصاد آنقدر شیرین هست که حرف حساب شنیدن از آن جذاب و دلنشین باشد.

سیدرضا صائمی / جام‌جم