راه‌هایی‌برای پایان کابوس نازایی

در این میان اگر 50 درصد دلایل ناباروری به مشکلاتی در سیستم تولیدمثل خانم‌ها مربوط شود، مهم‌ترین و شایع‌ترین علت ناباروری در زنان مشکلات تخمک‌گذاری است که در حدود 25درصد موارد را شامل می‌شود.

دکتر سیده سهیلا عارفی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن‌سینا ـ متخصص زنان، زایمان ناباروری و دبیر کارگاه آمنوره (قطع‌ قاعدگی)‌ و عدم تخمک‌گذاری ـ ما را با دلایل بروز این مشکل و راه‌های درمانی آنها بیشتر آشنا می‌کند.

مهم‌ترین عوامل نازایی و ناباروری کدامند و در این میان مشکلات مربوط به زنان چه سهمی را شامل می‌شود؟

ناباروری 15 ـ 10 درصد خانم‌های سنین باروری (بین 15 تا 40 سال) را درگیر می‌کند. به هر صورت باتوجه به افزایش سن ازدواج در جوامع امروز، این درصد در حال افزایش است. ناباروری به ناتوانی در وقوع باروری و حاملگی پس از یک سال اقدام به بارداری بدون جلوگیری اطلاق می‌شود و می‌تواند به دلایل مختلفی در آقایان و خانم‌ها به وجود بیاید.

درواقع یک‌سوم دلایل ناباروری مربوط به اشکال تولیدمثل در خانم‌ها و یک‌سوم مربوط به اشکال در سیستم تولید مثل آقایان و در یک‌سوم موارد هم خانم و هم آقا در باروری مشکل دارند.

این اختلال ممکن است از اشکال در رزرو تخمدان و نبود تخمک به طور اولیه یا ثانویه (نارسایی تخمدان) تا اختلال در تکامل تخمک و آزادسازی تخمک متفاوت باشد. در بیماری PCO یا تخمدان پلی‌کیستیک که بخصوص در ایران بسیار شایع است تخمدان‌ها، حاوی کیست‌های ریز  8 ـ 5 میلی‌متر شده و حجم تخمدان‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر این، بیماران مبتلا به پرمویی، افزایش وزن و اختلال پریود می‌شوند. درواقع این اختلال به دلیل عوارضی مانند افزایش چربی‌ها،‌ اختلال متابولیسم قند و انسولین و افزایش بی‌رویه استروژن روی سلامت فرد نیز تاثیر می‌گذارد.

تخمدان‌ها به طور معمول تحت تاثیر هورمون‌های مترشحه از هیپوفیز و تحت تاثیر هیپوتالاموس،‌ به‌ طور سیکلیک به آزادسازی تخمک مبادرت می‌کند. عوامل زیادی می‌توانند روی تخمک‌گذاری اثر بگذارند و باعث اختلال آن می‌شوند.

اختلالات هورمونی مانند افزایش پرولاکتین، اختلالات تیروئید و اختلالات وزن (چه افزایش و چه کاهش) می‌تواند بر تخمک‌گذاری تاثیر منفی داشته باشد. گاهی اختلال در هورمون‌های محرک هیپوتالاموس (مانندGnRH ‌)‌ و هیپوفیز (FSH و LH)‌ باعث اختلال در تخمک‌گذاری نرمال می‌شود.

در مواردی که اشکال در تخمک‌گذاری به دلیل اشکال در هورمون‌های مترشحه از هیپوتالاموس و هیپوفیز است، عملا‌ درمان، جایگزینی این هورمون‌ها‌ست که شامل استفاده از هورمون‌های هیپوتالاموس (به صورت پمپ GnRH‌) یا هورمون‌های هیپوفیز (استفاده از HMG)‌می‌شود. به‌هر‌صورت به دلیل محدودیت‌های استفاده از این داروها، ‌درمان در این گروه براساس شکایت بیمار تنظیم می‌‌شود. اگر هدف،‌ نظم پریودهاست،‌ استفاده از درمان‌های جایگزین مانند استروژن و پروژسترون سیکلیک برای برقراری پریودهای بیمار کافی خواهد بود، اما اگر هدف تحریک تخمک‌گذاری به منظور حاملگی است،‌ باید از داروهای HMG برای تحریک تخمک‌گذاری استفاده کرد. در صورتی که اشکال تخمک‌گذاری به علتPCO (تخمدان پلی‌کیستیک) باشد، درمان شامل داروهایی مانند متفورمین (جهت بهبود مقاومت به انسولین)، دیان و اسپیرینولاکتون (برای کاهش هورمون‌های مردانه و بهبود پرمویی) و داروهای تحریک تخمک‌گذاری مثل کلومیفن است.‌ در مواردی که اختلال پریود به دلیل بیماری‌های تیروئید (چه کم‌کاری و چه پرکاری تیروئید) یا افزایش هورمون پرولاکتین یا اختلال وزن ‌باشد،‌ درمان شامل موارد کاهش وزن،‌ درمان اختلال تیروئید و برموکرپتین (در موارد افزایش هورمون پرولاکتین) است.

در موارد نارسایی تخمدان، درمان جایگزینی با هورمون‌های استروژن و پروژسترون برای برقراری پریودهای بیمار کمک‌کننده خواهد بود. به هر صورت به منظور باروری در این افراد، ‌به دلیل نارسایی تخمدان و مقاومت تخمدان به داروهای تحریک تخمک‌گذاری، تنها اهدای تخمک کمک‌کننده خواهد بود.