وحشت‌ در ‌پشت‌ ماشه

ماجرای کوچی به ما یادآوری می‌کند که ماجرای سرقت‌های مسلحانه و سایر جرایمی که با سلاح گرم واقع می‌شوند مختص فیلم‌های سینمایی نیست و اگر چه در کشور ما کمتر رخ می‌دهد، اما وجود دارد و پرخطر است. هر ساله چند خبر از سرقت‌ها و قتل‌های مسلحانه در روزنامه‌ها به چاپ می‌رسد. در سالهای گذشته سرقت‌های مسلحانه بیشتر از طلافروشی‌ها صورت می‌گرفت. به همین دلیل بود که مقامات انتظامی طلافروشان را موظف کردند درهای مخصوصی که از داخل باز می‌شود نصب کنند. جرایم مسلحانه اما فقط به سرقت از طلافروشی‌ها ختم نمی‌شوند. ماجرای مرد میانسالی که در شهر قدس به روی دو همسر و فرزندان خود آتش گشود و حدود 2 هزار گلوله شلیک کرد هنوز هم برای حوادث خوان‌ها تازگی دارد. در سال‌های اخیر اعضای یک شبکه بزرگ سرقت مسلحانه از بانک‌های تهران و شهریار دستگیر شدند. آنها به سه فقره سرقت مسلحانه از بانک و قتل یک مامور بانک اعتراف کردند. دو سال پیش در چنین روزهایی رئیس پلیس استان تهران از دستگیری اعضای یک شبکه سرقت مسلحانه در کرج که 5 دختر و پسر فراری آن را تشکیل می‌دادند، خبر داد. اعضای این گروه مسلح که 3‌فقره سرقت مسلحانه انجام داده بودند هر سه نوجوان و از خانه فراری بودند. چند هفته پیش نیز42 عضو یک شبکه بزرگ سرقت مسلحانه دستگیر شدند. مقامات قضایی اتهام این شبکه را سرقت مسلحانه، آدم‌ربایی، ایراد ضرب و جرح، نگهداری سلاح، تیراندازی به ماموران، تمرد از دستور ماموران ، مصرف و نگهداری مواد مخدر در استان‌های اصفهان، همدان، ایلام، لرستان و مرکزی اعلام کردند.

یکی از راه‌هایی که مقامات قضایی برای کنترل سرقت‌های مسلحانه در پیش گرفته‌اند تعیین مجازات سنگین است. قاضی صفر خاکی، دادیار دادسرای جنایی تهران در این باره می‌گوید: یکی از مصادیقی که مجازات سرقت را سنگین می‌کند، مسلح بودن سارق است. به ویژه اگر سارق با به‌کار‌بردن اسلحه موجب ایجاد رعب و وحشت در مردم شود، یا امنیت شهر و جامعه را به‌خطر بیندازد، سارق به عنوان محارب شناخته می‌شود و مجازاتش اعدام است. حتی اگر محرز نشود که سارق محارب بوده است، سرقت مسلحانه عادی هم مجازات سختی دارد. معمولا بین 7 تا 10 سال زندان و رد اموال سرقتی مجازاتی است که درانتظار یک سارق مسلح است.

شهرام محمدی، جرم شناس، مجازات تعیین شده برای سرقت مسلحانه را بیشتر توضیح می‌دهد: در مورد سرقت مسلحانه یک قانون خاص داریم که مصوب سال 1337 است. مطابق این قانون اگر سرقت از یک فروشگاه ، مسلحانه باشد مجازاتش اعدام است. اما این قانون دقیق نیست و در قانون مجازات اسلامی در مواد 651 تا 654 مجازات سرقت مسلحانه با جزییات بیشتر شرح داده شده است. در ماده 651، مصوب سال 1375، قانونگذار می‌گوید در صورتی که سرقت دارای پنج شرط، از جمله مسلح بودن سارق، انجام سرقت در شب و آزار و اذیت افراد شود، مجازات تشدید می‌شود.

نحوه برخورد قانونگذار با سارق مسلح، در قانون مجازات اسلامی، گاه مورد نقد جرم‌شناسان قرار گرفته است. محمدی در این باره می‌گوید: در ماده 651 گفته شده ‌در‌صورتی که سرقت 5 شرط گفته شده را داشته باشد، مجازات 5 تا 20 سال حبس در انتظار سارق است. منتقدان می‌گویند بین حداقل و حداکثر مجازات تفاوت بسیار است و آزادی عمل قاضی در این مورد زیاد است.

این جرم شناس با بیان این‌که ماده 22 قانون مجازات اسلامی در این مورد تخفیف را هم جایز دانسته ، اضافه می‌کند: قوانین مربوط به اختلاس و کلاهبرداری تخفیف را جایز نمی‌داند اما در مورد سرقت‌های مسلحانه تخفیف در صورت تشخیص قاضی مجاز است. در این شرایط قاضی می‌تواند در صورت تشخیص جایز بودن تخفیف، سارق را به کمتر از یک سال حبس محکوم کند.

او معتقد است که قانون درباره سرقت‌های مسلحانه به نسبت جرایم دیگر بازدارنده نیست: به عنوان مثال در قانون مجازات اسلامی شروع به سرقت مسلحانه جرم‌انگاری نمی‌شود. یعنی اگر سارق مسلح وارد منزلی شود اما قبل از سرقت فرار کند یا دستگیر شود، صرفا به خاطر همراه داشتن سلاح بدون مجوز مجازات می‌شود که مجازات سنگینی نیست.

قاضی صفر خاکی نظر دیگری دارد. او در این باره می‌گوید: حمل سلاح غیر مجاز تا 10 سال حبس به دنبال دارد. قانون مجازات قاچاق سلاح و مهمات قانونی است که برای جلوگیری از جرایم دیگر مانند سرقت مسلحانه و قتل وضع شده. مبارزه با این جرایم جدی است و نیروی انتظامی جدا پیگیر مبارزه برای کاهش این جرایم است.

به رغم وضع قوانین بازدارنده و سختگیری‌هایی که درباره حمل سلاح‌های غیر مجاز می‌شود، جرایم مسلحانه ادامه دارند. سوال اینجاست که این سلاح‌ها از کجا می‌آیند. دادیار دادسرای جنایی تهران در پاسخ به این سوال می‌گوید: در کشورهای همسایه ایران امنیت کافی وجود ندارد. بسیاری از سلاح‌ها از طریق مرز کشورهایی چون عراق، افغانستان و پاکستان وارد می‌شوند. در این کشورها مردمی که از بیکاری و فقر رنج می‌برند دست به قاچاق سلاح به خارج از مرزها می‌زنند. این سلاح‌ها به دست افراد خلافکار می‌افتد.

محمدی نیز در تایید این سخن توضیح می‌دهد: کالاهای قاچاق از جمله اسلحه بیشتر از شهرهای مرزی غرب وارد کشور می‌شوند. بیشتر سارقان مسلح یا دیگر مجرمان در اعترافات خود می‌گویند که سلاح‌ها را از مرزهای غربی و جنوب شرقی کشور به دست آورده‌اند. متاسفانه به دلیل ناامنی موجود در شهرهای هم‌مرز با ایران، اسلحه به وفور قاچاق می‌شود و قیمتش هم ارزان است.

قاضی خاکی، همچنین درباره احتمال استفاده غیرمجاز از سلاح‌های شکاری تصریح می‌کند: در موارد کمی از این سلاح‌ها استفاده می‌شود و اگر قوانین مربوط به صدور اسلحه شکاری رعایت شود مشکلی پیش نخواهد آمد.

او با اشاره به دلایل مختلف رواج سرقت‌های مسلحانه تاکید می‌کند: نباید فراموش کنیم که تنها دسترسی به سلاح منجر به ارتکاب سرقت یا قتل نمی‌شود. دلایل دیگری چون فقر، بیکاری و مشکلات اقتصادی و فشارهای دیگر ممکن است فردی را به طرف چنین کاری سوق دهد.

محمدی، جرم شناس نیز عقیده دارد: در مناطق مرزی کمبود شغل، بیکاری و فقر بستر را برای وقوع انواع جرم آماده می‌کند. همچنین زندگی در شرایط سخت مانند مناطق کوهستانی، افراد را خشن بار می‌آورد. چنانچه ابن خلدون نیز به این نکته اشاره کرده است. این نکته را نباید فراموش کرد که با توجه به پیشروی جوامع به سمت و سوی تبدیل شدن به دهکده جهانی، کم کم حریم خصوصی از بین می‌رود و جرایم به صورت سازمان یافته انجام می‌گیرند.

اگر به ریشه جرایم پرخطری چون جرایم مسلحانه نگاه کنیم، بی شک به مساله ساده و مهم کودکی و روند تربیتی مجرم می‌رسیم. افزایش روحیه پرخاشگری می‌تواند از دیگر دلایل رواج رفتارهای پرخطر در جامعه باشد. دلایل و ریشه‌های خشم را به گفته مریم رامشت، روان‌شناس باید در خانواده و جامعه جست: خانواده‌هایی که محدود کننده هستند معمولا فرزندان خشمگینی دارند. این خانواده‌ها به آزادی‌های فردی و اجتماعی فرزندان خود احترام نمی‌گذارند و به آنها اجازه ابراز نظر نمی‌دهند و در نتیجه خشم را در آنان افزایش می‌دهند. این کودکان شاید به دلیل احساس گناه خشم خود را در خانواده ابراز نکنند اما مسلما جای دیگری برای ابراز آن پیدا می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: مورد دوم خانواده‌هایی هستند که به شیوه درست فرزندانشان را کنترل نمی‌کنند. این خانواده‌ها بر خواسته‌های فرزند خود مدیریت ندارند و خواسته‌های آنها را بی چون و چرا برآورده می‌کنند. این مساله باعث می‌شود که فرزندان در برابر هر عاملی که احساس کنند بازدارنده و کنترل کننده است واکنش‌های پرخاشجویانه نشان دهند. همچنین در خانواده‌هایی که پدر و مادر پرخاشجو هستند، مانند یک واگیر روانی این روحیه را به فرزندان خود منتقل می‌کنند. فرزندان از پدر و مادر خود یاد می‌گیرند که با اطراف باید با خشونت رفتار شود.

آسیب‌شناسی جرایم مسلحانه بی شک، نیاز به تحقیقات گسترده و دقیق‌تر دارد، اما رعایت مسائل کوچک و با اهمیت در خانواده ها، نظیر آنچه رامشت می‌گوید، می‌تواند در کنار رفع مشکلات اجتماعی و قوانین بازدارنده مناسب، راهی برای کاهش جرایم پرخطر در جامعه باشد.

سارا لقایی