پوشش‌هایی به رنگ آفتاب‌پرست

اگر تنها به نقش مخرب صنایع رنگ در محیط زیست بپردازیم و از بقیه آلاینده‌ها صرف‌نظر کنیم به آمار و ارقام وحشتناکی می‌رسیم. سالانه 8 هزار تن حلال تنها توسط صنایع خودرو وارد محیط زیست می‌شود، 84 هزار تن حلال در موقع اعمال رنگ‌های ساختمانی وارد هوا می‌شود و 700 تن مواد رنگزای آلی باعث آلودگی آب‌های سطحی می‌شوند. در واقع مصرف بالای رنگ، حلال و مواد شیمیایی علاوه بر این‌که باعث افزایش هزینه‌های تمام‌شده فرآیند اعمال رنگ می‌شود می‌تواند مشکلات محیط زیستی زیادی را به همراه داشته باشد. به همین علت هم مشکلات محیط زیستی صنایع رنگ از موارد مورد توجه متخصصان و دست‌اندرکاران این صنعت است و با توجه به دغدغه‌های زیست‌محیطی، مقررات مرتب سختگیرانه‌تر می‌شوند و از این‌رو باید به دنبال راهکارهای مناسب برای پیشگیری و کاهش آلودگی ناشی از این صنایع بود.

به گفته دکتر علیرضا تهرانی‌بقا، عضو هیات علمی‌ و مدیر گروه رنگ و محیط زیست پژوهشگاه علوم و فناوری رنگ، به طور کلی مشکلات محیط زیستی این صنایع را می‌توان به 2 بخش کلی آلودگی هوا و آلودگی آب تقسیم کرد که البته هر دوی این موارد در نهایت باعث آلودگی خاک می‌شوند؛ در حالی که آمار تولید خودرو در ایران بیش از یک میلیون دستگاه گزارش شده است و اگر فرض کنیم که هر دستگاه خودرو حدود 20‌کیلوگرم رنگ نیاز دارد و 30 تا 40 درصد این رنگ‌ها را انواع حلال‌های مورد نیاز تشکیل بدهند، می‌توان انتظار داشت که دست‌کم 6 تا 8 هزار تن حلال سالانه تنها توسط صنایع خودرو وارد محیط زیست شود.البته این آلودگی تنها به حلا‌ل ها معطوف نمی شود. تهرانی بقا با اشاره به نقش مخرب رنگ های ساختمانی در محیط زیست می گوید : از طرف دیگر بر اساس آمار موجود، مصرف سرانه رنگ‌های ساختمانی در ایران حدود 3 تا 5/3 کیلوگرم عنوان شده است که با احتساب جمعیت 70میلیون نفری کشور بالغ بر 210 هزار تن رنگ ساختمانی در کشور استفاده می‌شود که با فرض وجود 30 تا 40 درصد حلال در رنگ اولیه و حتی با صرف‌نظر از میزان حلال مورد استفاده در موقع اعمال رنگ می‌توان گفت 63 تا 84 هزار تن حلال در موقع اعمال رنگ‌های ساختمانی وارد هوا می‌شود. وی میافزاید: در مورد دیگر صنایع رنگ نیز وضع به همین منوال است؛ البته شاید آلودگی ناشی از مصرف انواع حلال در صنایع رنگ در مقایسه با مصرف روزانه حدود 67 میلیون لیتر بنزین در کشور (سالانه 3/7 میلیارد لیتر) بسیار کم و ناچیز جلوه کند. نباید از یاد برد که استفاده از حجم زیاد حلال که بخش عمده آن به صورت ترکیبات مضر و سمی‌ وارد هوا می‌شود می‌تواند باعث آلودگی موضعی شدید در محل استفاده شود. تهرانی‌بقا می‌افزاید: در هر حال مسائلی نظیر آلودگی محیط کار، دغدغه‌ها و قوانین محیط زیست، استانداردهای مختلف زیست‌محیطی و کنترل کیفیت همگی عواملی هستند که متخصصان، تولیدکنندگان و متولیان را برای یافتن راهکارهای مناسب کاهش آلودگی بسیج کرده است. مصرف بالای رنگ، حلال و مواد شیمیایی علاوه بر این‌که باعث افزایش هزینه‌های تمام‌شده فرآیند اعمال رنگ می‌شود، می‌تواند مشکلات محیط زیستی زیادی را به همراه داشته باشد و برای مقابله با این مشکلات، متخصصان همواره به دنبال کاهش مصرف حلال هستند و امروزه جایگزینی رنگ‌های پایه حلال با رنگ‌های آب پایه یا بهینه‌سازی نحوه پوشش از جمله راهکارهایی هستند که به وسیله صنایع مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند. نصب سیستم‌های تصفیه هوا نیز می‌تواند در محیط‌های کاری که با حجم بالایی از ترکیبات شیمیایی فرار نظیر حلال‌ها سر و کار دارند تا حد زیادی باعث کاهش آلودگی شود.

تهرانی‌بقا در ادامه با تاکید بر این‌که در میان صنایع مختلف وابسته به رنگ، صنایع رنگرزی و چاپ نساجی، نیاز فراوانی به آب دارند، می‌افزاید: تخمین زده می‌شود که برای تولید هر تن پارچه تکمیل شده به طور متوسط100 متر مکعب آب مورد استفاده قرار گیرد. طی فرآیند‌های رنگرزی و تکمیل پارچه نیز مقادیر زیادی از مواد مختلف (مواد رنگزا، شوینده، اسید، قلیا، نمک و... ) وارد پساب می‌شود که آلودگی شدید منابع آبی را به همراه دارد.

تهرانی بقا در این خصوص می گوید : بنابر آمار واردات کشور به طور متوسط هر سال حدود 7هزار تن از انواع مواد رنگزای آلی (صرف‌نظر از پیگمنت‌ها) وارد کشور می‌شود. با فرض این‌که10 درصد مواد رنگزا به طور متوسط پس از فرآیندهای تکمیلی نساجی وارد پساب‌ها شوند، انتظار می‌رود سالانه 700 تن مواد رنگزای آلی از کلاس‌های مختلف شیمیایی وارد پساب‌ها شوند که با توجه به پایداری بالای شیمیایی، سمیت و تجزیه بیولوژی پایین، این مواد باعث آلودگی آب‌های سطحی می‌شوند. گروه رنگ و محیط زیست پژوهشگاه علوم و فناوری رنگ در حال حاضر تحقیقات زیادی را برای یافتن روش‌های بهتر برای کنترل و کاهش آلودگی‌ها به کار گرفته است. در این خصوص 2‌‌روش مختلف استفاده از ازن و پرتودهی ماورای‌بنفش و استفاده از فناوری فنتون برای رنگ‌بری از پساب‌ها در همایش بین‌المللی رنگ و پوشش‌های خودرویی ارائه خواهد شد. این روش‌ها اگرچه بازده رنگ‌بری بسیار بالایی در حد 100 95 درصد دارند، اما باز هم نمی‌توانند باعث از میان رفتن کل آلودگی موجود شوند و باید تحقیقات برای یافتن راه‌های تکمیلی ادامه یابد. به گفته تهرانی بقا، مباحث محیط زیستی وابسته به صنایع رنگ یکی از مهم‌ترین مباحث مورد نظر استادان این رشته است که در طول همایش مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دستاوردهای نوین در حوزه رنگ

در حال حاضر ایران در زمینه فناوری‌های مختلف ازجمله نانو در میان بسیاری کشورها ازجمله کشورهای منطقه پیشروست و نقش پررنگ این فناوری را در بخش‌های مختلف مانند تولید انواع و اقسام پوشش‌ها و رنگ‌ها از نانو می‌توان بوضوح مشاهده کرد، چرا که استفاده از نانو در تولید رنگ موجب عملکرد بهتر پوشش‌ها و افزایش ماندگاری آن می‌شود. دکتر علی‌اکبر یوسفی، رئیس پژوهشگاه علوم و فنون رنگ و دبیر سومین کنگره بین‌المللی رنگ و پوشش ضمن بیان این مطلب می‌افزاید: بسیاری از توسعه‌های رنگ و پوشش وابسته به فناوری نانوست و پژوهشکده رنگ انواع پوشش‌های رنگی وابسته به نانو را استفاده می‌کند. در واقع این گروه مواد و ساختارهای نانو را ایجاد می‌کند و به دنبال آن است که پژوهشکده‌ای در قالب پژوهشگاه به نام پژوهشکده نانوفناوری که ساختارهای مواد را ایجاد کند، تاسیس کنند؛ البته برای این‌که پژوهشکده‌ای ایجاد شود باید دست‌کم 9 عضو هیات علمی ‌داشته باشد که تاکنون 3 یا 4 عضو آن انتخاب شده‌اند.

یوسفی می‌افزاید: ما برای تولید رنگ در صنایع خودرویی، معیارهای بین‌المللی را رصد می‌کنیم و تولید آنها مطابق معیار فناوری‌های نوین و علمی ‌دنیا صورت می‌گیرد. همین موضوع باعث شده کشور ما درخصوص تولید رنگ صنایع خودروسازی در منطقه وضعیت خوبی داشته باشد، اما برای رقابت با کشورهای اروپایی، آمریکایی، ژاپن و کره هنوز راه زیادی در پیش داریم.

دکتر یوسفی با اشاره به فعالیت‌های پژوهشگاه علوم و فناوری رنگ می‌گوید: این پژوهشگاه در زمینه پوشش‌های خودرویی در کشور پیشروست و در این زمینه به فناوری‌های نوین زیادی هم دست یافته است. تولید پوشش‌های ضدخش و‌ خودتمیزشونده از جمله این دستاوردهاست. ضمن آن که فعالیت‌های زیادی برای بهبود کیفیت و مقاومت در برابر خوردگی پوشش‌ها در لایه اولیه خودرو که یکی از مهم‌ترین لایه‌ها به حساب می‌آید، صورت گرفته است. لایه اولیه خودرو در واقع فرآیند بسیار پیچیده‌ای است که به حمایت‌های گسترده‌ای نیاز دارد. پژوهشگاه این بخش را در حد آزمایشگاهی کار کرده که امیدواریم صنایع نوین برای تجاری شدن، حمایت‌های لازم را انجام دهد. گذشته از پوشش‌های آب‌گریز و خودتمیزشونده، در حال تولید فیلم‌هایی با چند لایه نانو هستیم. همچنین رنگ‌هایی که ساختارهایی خاص دارند به دلیل ویژگی‌هایشان در صنایع خاص نیز کاربرد دارند. این رنگ‌ها درست مثل آفتاب‌پرست، با توجه به شرایطی که در آن قرار دارند رنگ همان محیط را به خود می‌گیرند که اکنون در مرحله تولید مواد و بهینه‌سازی است.

یوسفی در خصوص تجاری کردن طرح‌های پژوهشی در پژوهشگاه نیز می‌گوید: اکنون دفتر فناوری و تجاری‌سازی در پژوهشگاه فعال و در حال مذاکرات و اخذ تجارب از متخصصان است. همچنین این پژوهشگاه با مطالعه روی تجارب دیگر کشورها از آنها استفاده کرده و با رعایت قوانین و مقررات داخلی آن را بومی‌سازی خواهیم کرد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه صنایع رنگ نیز با اعلام این‌که این پژوهشگاه یکی از پیشروها در حوزه پژوهشی محسوب می‌شود، می‌گوید: رقابت بین‌المللی در حوزه پوشش‌های خودرویی نیازمند حمایت است. مهندس سعید بستانی می‌افزاید: در زمینه پوشش‌های ضدخش، پوشش‌های مواد تمیزشونده و همچنین کاهش تعداد لایه‌های اعمال شده روی پوشش‌های خودرویی تحقیقات زیادی کرده‌ایم. اکنون در بهبود کیفیت مقاومت در برابر خوردگی پوشش‌ها و لایه‌های الکترو دیپوزیشن به عنوان اولین لایه‌ها وابستگی صددرصد داریم. برای بهبود این فرآیند نیازمند حمایت‌های گسترده هستیم. وی در پایان درخصوص الگوبرداری پوشش‌های خودرویی گفت: این نوع پوشش‌ها بر اساس برند بین‌المللی و مطابق برند فناوری علمی‌ تولید می‌شود.

بهاره صفوی